Elbəyi CƏlaloğLU
Yüklə 2,2 Mb. Pdf görüntüsü
|
MEHRALI BƏY 275 Yəmən çöllərində döyüşlər gedir Salmaqçün səhrada iblisi tora, Yəmən çöllərində döyüşlər gedir. Dünyanın nəzəri yönəlib bura, Yəmən çöllərində döyüşlər gedir. Əsirlər ahında, amanındadı, Başları istinin dumanındadı. Xain rahat ölüm gümanındadı, Yəmən çöllərində döyüşlər gedir. Naxələf boğulur, batır tərində, Kül olur vurulan qum üzərində. Açılmır qanadı daha şərin də, Yəmən çöllərində döyüşlər gedir. Hələ cövlan edir cəhdlər, sınaqlar, Qurtarmır ərəbi heç bir yaraqlar. Dərya tək çalxanır Qarapapaqlar, Yəmən çöllərində döyüşlər gedir. Axım-axım gəlir top-tüfəng qərbdən, İslam nicat tapmır xaçdan, səlibdən. Daş otdan yapışmaz, gövhər də çöpdən, Yəmən çöllərində döyüşlər gedir. 275 MEHRALI BƏY Elbəyi Cəlaloğlu 276 Qaya qamaşdırır daşın gözünü, İngilis təşvişdən döyür dizini. Saya salmayırlar rusun sözünü, Yəmən çöllərində döyüşlər gedir. Qoşun yürüyürdü zəfərə doğru, Qan-tər kürüyürdü istini üzdən. Fələk öz oduyla, öz alovuyla, Sanki bu yerləri salmışdı gözdən. Duymuşdu Mehralı bu həqiqəti, Şəhriyyə qalası intizardadı. Xəyanət yuvası, üsyan ocağı, Qiyamın beşiyi elə burdadı. Qoşun toz qopardı qumlu çöllərdə, Viran qalmalıydı abdal oylağı. Gərək qarğalara meydan olmasın, Qızılquş yuvası, qartal oylağı. Qayalar dururdu indi qarşıda, Şığıyır yolları bu dar keçiddə. Mehralı şübhəli, amma xəbərsiz, Bilmirdi qurulub tor bu keçiddə. Qayanın üstündən ələndi daşlar, Gəlirdi daş döyə, qum döyə-döyə. 276 Elbəyi Cəlaloğlu MEHRALI BƏY 277 277 MEHRALI BƏY Elbəyi Cəlaloğlu 278 Qoşun parçalanıb bir neçə yerdən, Dolu tək yağdırdı gülləni göyə. Açıldı atların irəşmələri, Qarmaqlar bağlanıb atıldı dərhal. İgidlər əlindən sıyrılan kimi, Qayanın köksünə çatıldı dərhal. Dırmaşdı qayaya ərlər, ərənlər, Yerə yuvarlandı gör neçə düşmən. Aman istədilər əsir düşənlər, Qalmadı onlarda başqa bir güman. Aldı cəzasını çölün düzündə, İblis fitnəsinə uymuş ərəblər. Orduya qoşulub silah götürdü, Səhvini anlamış, duymuş ərəblər. 278 Elbəyi Cəlaloğlu MEHRALI BƏY 279 Şəhriyyə qalası uğrunda döyüş və Mehralı bəyin ölümü (Mənbələrə görə, bu hadisə 1906-cı ildə baş vermişdir) Namərd yuvasına dönüb Şəhriyyə, İçində ilanlar, çayanlar gəzir. Düşüncəsi dayaz, qafası boşlar, Özlərini sultan sayanlar gəzir. Nə zalım olurmuş Allaha asi, Günahla yoğrulub qanı, mayası. Özü bixəbərdi, yanır tayası, Yanında şeytana uyanlar gəzir. Sığışmır qılınclar daha qınına, Sədd çəkib qalanın dörd bir yanına, Bilirmi görəsən düşmən – canına, Allahın əmrilə qıyanlar gəzir? Təslim olmadılar qiyamçı kəslər, Getsə də təkliflər Mehralı bəydən. Fırtına qopardı Qarapapaqlar, Elə bil toz-duman yağırdı göydən. 279 MEHRALI BƏY Elbəyi Cəlaloğlu 280 Çapıldı sinələr, kəsildi başlar, Qoşun yeridikcə düşmən üstünə. Qurd kimi meydana girən igidlər, Bilmirdi səhrada od nə, isti nə. Güllələr yağdırır hər iki tərəf, Burda öldürən kim, burda ölən kim. Polad qılınclara başı bədəndən, Burda böldürən kim, burda bölən kim. Çölünü od vurub, içini günah, Şəhriyyə qalası inildəyirdi. Mehralı paşanın zəlzələsindən, Sanki divarları dingildəyirdi. Budur, asım-asım divarlarında, Mehralı paşanın qoç igidləri. Dırmanır qalanın köksünə doğru, Amansız düşmənlə öc igidləri. Durub ayaq üstə atın belində, Gəlir Mehralının dəli nərəsi. Barmağı tətikdə, gözü hədəfdə, Bir düşmən susdurur bircə gülləsi. İgidlər qalaya girdiyi zaman, Sevincdən göylərə açdı əlini. 280 Elbəyi Cəlaloğlu MEHRALI BƏY 281 Amma bu sevinci bir anlığıymış, Qəfil bir güllədən bükdü belini. İgidlər dövrəyə aldılar onu, Dərindi yarası Mehralı bəyin. Özünü bir qədər məğrur tutsa da, Yoxuydu əslində bir halı bəyin. Qalaya boylanıb gülümsünürdü, Qələbə sevinci vardı üzündə. Şəhriyyə qalası azaddı, lakin, İndi ömür yolu gəzdi gözündə. Hələ çin olmamış arzusu vardı, Qafqaz nalə çəkir düşmən əlində. Paralanmış qəlbi Azərbaycanın Həzin nəğmələrə döndü dilində: Kim edəcək, a türk oğlu, Bizdən başqa çarə bizə. Vətən olub dilim-dilim, Vurub dərin yara bizə. Altaylarda qalıb izim, Dərbənd bizim, Kərkük bizim. Coşsun Borçalım, Təbrizim, Tez qoşulsun sıramıza. 281 MEHRALI BƏY Elbəyi Cəlaloğlu 282 Türküstanım varaq-varaq, Gör, Bakıdan varmı soraq? Gəl yeni bir dünya quraq, Qəm düşməsin aramıza. Daha susmalıdır kədər, Doğudan batıya qədər. Qanadlansın böyük zəfər, İşıq salsın eramıza. Çaba göstər türk balası, Qoyma sabaha qisası. Bir oğul doğ türk anası, Məlhəm etsin yaramıza. Cismini yer uddu, adını tarix, Göyə uçdu ruhu, canı dünyadan. Ölmün gözlərinə dik baxa-baxa, Köçdü könülərə fani dünyadan. Tarixin köksünə qanıyla yazdı, Şöhrətli ismini, şanlı adını. Ondan ilham alıb türk oğulları, Vüqarla çalacaq öz qanadını. Palıdlar bitəcək bu kökün üstə, Qürurla vuracaq ürəklərimiz. 282 Elbəyi Cəlaloğlu MEHRALI BƏY 283 Gövhəri dəmirdən, qızılı misdən, Ələyib seçəcək ələklərimiz. Böyük qəhrəmanlar sevilmir əbəs, Tarix yaradırlar ruhla, nəfəslə. Həyat dastanını Mehralı bəyin, Bağlayaq, a dostlar biz müxəmməslə. 283 MEHRALI BƏY Elbəyi Cəlaloğlu 284 Mehralı bəy! (Müxəmməs) Sənə bel bağladı vətən, Oğul, – dedi, Mehralı bəy! Yanıltmadı zəndi onu, Fikri qəti, Mehralı bəy! Əməlinlə qazanmısan, Bu şöhrəti, Mehralı bəy! Unutdurdun millətinə, Qəm-möhnəti, Mehralı bəy! Yaşatdırdın asilərə, Məşəqqəti, Mehralı bəy! Yəhər üstə keçdi günün, Dağı-daşı yordu Qəmər. Yalmanına yata-yata, Keşiyində durdu Qəmər. Seçilmədi igidlərdən, Gör nə meydan qurdu Qəmər. Bir namərdin gülləsindən, Üzdü səni, qırdı Qəmər. 284 Elbəyi Cəlaloğlu MEHRALI BƏY 285 Atına qurban eylədin, Kəmfürsəti, Mehralı bəy! Kişnəyəndə Qarakötük, Pozuldu düşmənin səfi. Cəngə girdi Kor İsmayıl, Boğuldu gör neçə əfi. Yetişdi Qazi Məhəmməd, Sındı yağının sədəfi. Sənin ərlik qüdrətindən, Doğuldu Türkün şərəfi. Uca tutdu ulu Tanrım, Bu şövkəti, Mehralı bəy! Sədan yetişəndə Çinə, Gəlir Teoman, – dedilər. Müjdə çatdı Hindistana, Babur şah Cahan, – dedilər. Haray saldı Türküstana, O Bilgə Xaqan, – dedilər. Teymurləngdən qeyrisinə, Yox daha güman, – dedilər. Atilla zühr edib, – dedi, Doğu, batı, Mehralı bəy! Dünya fani, həyat qısa, Ömür gedər, gün əyilər. 285 MEHRALI BƏY Elbəyi Cəlaloğlu 286 Bircə hünər göstərənə, İgid, qəhrəman deyilər. Zəfərlərin gəlməz saya, Hər yanda adın öyülər. Şəninə nəğmələr qoşar, Neçə-neçə elbəyilər. Yaşayarsan ürəklərdə, Bu həyatı, Mehralı bəy! SON 02.11.2008 - 12.08.2009 286 Elbəyi Cəlaloğlu MEHRALI BƏY 287 İÇİNDƏKİLƏR Zəlimxan Yaqub. Elbəyi Cəlaloğlunun “Mehralı bəy” dastan-poemasi haqqinda düşüncələr ...................... 3 Rüstəm Kamal. Mehralı bəy: yaşanılmiş tarix və obraz (Elbəyi Cəlaloğlunun “Mehralı bəy” dastan-poeması haqqında qeydlər) ............................................................ 6 Müəllifdən ..................................................................... 11 Gəlir(Divanı) ................................................................. 18 Tərsaya(Təcnis) ............................................................. 19 Mehralı(El havası – Qaraçı) ........................................ 20 I Boy Mehralı bəy axtarışda Borçalı elindən doğdu bir ərən ................................... 21 Mehralı bəyin atasını itirməsi ..................................... 25 Mehralı bəyin atasını Xaçlı məzarlıqdan çıxarması 28 Bir ümid boylanar dərdin içindən ............................. 32 Mehralı bəyin ilk dəfə mühasirəyə düşməsi ............ 37 Elin sevgisindən ilhama gəldi .................................... 40 Hər ocaq başında öz yeri vardı .................................. 44 Bu nə ilk köçüydü, nə son köçüydü .......................... 48 Qəmər at ........................................................................ 52 Tanrı bu dağları sənə yazıbdı ..................................... 56 Çıldırda Şenliyə çatdı xəbəri....................................... 60 287 MEHRALI BƏY Elbəyi Cəlaloğlu 288 Xoş günlər yaşadı dostlar içində ................................ 63 Atlardan endilər Xaxalacorda .................................... 65 II Boy İran, Qafqaz, Qars arası Baharın eşqiylə .............................................................. 69 Mehralı bəyin dayısı Hüseynin mühasirədən xilas olunması ........................................................................... 74 Mehralı bəy, Kor İsmayıl və Kələnin Hüseynin İran səfəri ................................................................................... 78 III Boy Dönüklər Onu dinc qoymadı Mansur oyunu ............................ 84 Kələnin Hüseynin ölüm xəbəri .................................. 91 Kələnin Hüseynin oyunbazlığı .................................. 94 Şürəgəl səfəri ................................................................. 96 Musa çavuşun öldürülməsi ........................................ 98 Mehralı bəylə iki gürcü ............................................... 102 Mehralı bəylə Qərib ağanın döyüşü .......................... 107 Mehralı bəyin Baharı qaçırması ................................. 111 Hüsniyyə ananın gəlini ............................................... 117 Mehralı bəyin qardaşı Məmmədalı ilə Dərəçiçəyə və İrana getməsi ..................................................................... 122 Qardaşların Qaradağ səfəri ......................................... 127 Təzətoyluların Dalaverli Mansur və Doşanquloğlu 288 Elbəyi Cəlaloğlu MEHRALI BƏY 289 Hüseynin dəstəsi ilə atışması ..................................... 133 Dalaverli Mansurla Doşanquloğlu Hüseynin sözünün çəpləşməsi ......................................................................... 137 Mehralı bəyin Dalaverə basqını ................................. 139 Mehralı bəylə Doşanquloğlu Hüseynin qarşılaşması ............................................................................................. 142 Mehralı bəyin Doşanquloğlu Hüseynlə döyüşü ..... 146 IV Boy Mehrali bəy Qars qazamtında Edam qərarı ................................................................... 151 Dalaverli Mansurun növbəti hiyləsi .......................... 155 Mehralı bəyin Qars qalasından qaçması ................... 158 Mehralı bəy Maraslıda ................................................. 161 Qəmərin sevinci ............................................................ 165 Kor İsmayılın öldürülməsi .......................................... 167 Mehralı bəyin Dağıstan səfəri .................................... 173 Mehralı bəyin sevinci ................................................... 182 Baharın məktubu .......................................................... 183 Hacı Vəlinin satqınlığı ................................................. 186 Hünəriniz var, tutun! ................................................... 190 V Boy Mehralı bəy 1877-1878-ci illər Osmanlı – Rus müharibəsi dönəmində Vətən darda qalsa qopar igidlər ................................. 193 289 MEHRALI BƏY Elbəyi Cəlaloğlu 290 Mehralı bəyin ailəsini Qarsa köçürməsi ................... 195 Mehralı bəyin Ruslar tərəfindən bağışlanması ........ 198 Mehralı bəyin Qars komandanı Hüseyn Hami Paşaya yazdığı növbəti məktub Osmanlı Şərq qoşunları komandanı Əhməd Muxtar Paşaya və Sultan Əbdülhəmidə də çatır ...................................................... 200 Çıldırda Mehralı bəyi Şərq qoşunları komandanı Əhməd Muxtar Paşa qarşılayır ...................................... 203 Satqınlığın cəzası .......................................................... 205 Qars şəhəri 27 günlük mühasirədə olarkən ............. 207 Mehralı bəyin Doşanquloğlu Hüseyni bağışlaması 211 I Ərzurum döyüşü ....................................................... 213 Qəmərin öldürülməsi .................................................. 215 Qara kötük ..................................................................... 218 Kalo kəndinin faciəsi ................................................... 223 Alacadağ döyüşündə Kələninoğlu Hüseynin növbəti oyunbazlığı........................................................................ 227 II Ərzurum döyüşü, Mehralı bəyin Dalaverli Mansurla son görüşü ......................................................................... 231 VI Boy Acıyurdun ağası Bu dəfə yönünü Sivasa saldı ....................................... 238 Yeni Qrapapaq Hamidiyyə Süvari Alayları ............. 243 Mehralı bəyin Sultan Əbdulhəmidlə görüşü ........... 245 Bağdad üsyanı .............................................................. 248 290 Elbəyi Cəlaloğlu MEHRALI BƏY 291 Mehralı bəyin yeni düşmənləri .................................. 251 Hasan ağanın bu hadisəni Sivas valisi Rəşid paşaya xəbər verməsi .................................................................... 257 Yəmən üsyanı və Rəşid bəyin intiqamı ..................... 260 VII Boy Yəmən döyüşləri Od yağırdı Yəmənə ...................................................... 270 Mehralı bəyin yaralanması ......................................... 273 Yəmən çöllərində döyüşlər gedir ............................... 275 Şəhriyyə qalası uğrunda döyüş və Mehralı bəyin ölümü ................................................................................. 279 Mehralı bəy! (Müxəmməs) .......................................... 284 291 MEHRALI BƏY Elbəyi Cəlaloğlu 292 TANIŞLIQ Sazlı-sözlü Borçalı torpağının Kürüstü Dəmirçihasannı bölgəsinin İlməzli kəndində doğulmuşam. Atamın bar- maqları ilə sazın pərdələri arasında sıxılan tellərin (simlə- rin) möcüzəli naləsimi, yoxsa əsrarəngiz nəğməsimi bil- mirəm, məni elə beşikdəcə ovsunladı. Beləcə saz havaları- nın laylası ilə yatıb, harayı ilə oyana-oyana, Mələk nənə- min bayatılarını, anamın zümzümələrini, atamın söylədi- yi rəvayətləri, əfsanələri, dastanları dinləyə-dinləyə böyü- düm. İçimdəki zəngin bədiiyyat, mənalı uşaqlıq təəssü- ratları məni şeirləşməyə, dastanlaşmağa, aşiqləşməyə səs- ləyirdi. Orta məktəbin III sinfində oxuyarkən məktəbimi- zin təşkil etdiyi konsertlərdə, bədii gecələrdə çıxışlar edir, saz havaları ifa edirdim. VIII sinifdə oxuyarkən saz ifaçı- lığı üzrə olimpiadanın laureatı oldum və bürünc medalla təltif olundum. Orta məktəbdə oxuduğum illərdən şeir yazmağa başladım. Hal-hazırda dörd şeirlər kitabının, “Mehralı bəy” dastan-poemasının, “Göy ərləri, yaxud Borçalı türklərinin etnik tarixinə səyahət” etnoqrafik-pub- lisistik araşdırma kitabının, “Eşq dənizləri qovuşanda” dərvişnaməsinin, “9-cu meydan” povestinin,eləcə də, yüz əlliyə yaxın müxtəlif səpkili məqalələrin müəllifiyəm. Qarşınızdakı kitab – “Mehralı bəy” yeni redaktəmdə təq- dim olunur. 2020-cu ilin 15 yanvarında yaşım bu rəqəm- ləri iki-iki ayırıb toplasaq, onların cəmi qədər olacaq, yəni 292 Elbəyi Cəlaloğlu MEHRALI BƏY 293 (20+20+15). Həyat çətinliklərdən ibarət olsa da ulu yaradan bizlərə mətanət, dözüm və cəsarət də aşılayıb. Qarşıma çıxan sədlər, maneələr heç vaxt məni qorxutmayıb, onlara qarşı mübarizə aparmışam. Ən böyük yaradıcılığım isə üç öv- ladım və hələlik üç nəvəmdir. Bütün bunlara görə ulu Ya- radana şükürlər olsun! 1844-cü il doğumlu Mehralı bəyin anadan olmasının 175-ci ildönümü münasibətilə və geniş oxucu tələbatını da nəzərə almaqla “Mehralı bəy” dastan-poemasını yeni redaktədən sonra sizin öhdənizə buraxmağımdan məm- nunluq duyuram.Əziz oxucum, indi söz sizindir! Qeyd: Diqqətə çatırım ki, əsər ilk dəfə 2010-cu ildə ki- tab şəklində nəşr olunub. 293 MEHRALI BƏY Elbəyi Cəlaloğlu 294 E 47 E 47 Elbəyi Cəlaloğlu. Mehralı bəy. Mətbəənin direktoru: Şəddat Cəfərov Korrektor: Mülayim Vəliyeva Dizayner: Orxan Quliyev Çapa imzalanıb: 06.02.2010. Kağız formatı: 60X84 1/16. Fiziki ç.v 18, Sifariş 53, Tiraj 500. “3 saylı Bakı mətbəəsi” ASC-də hazır diopozitivdən istifadə olunmaqla ofset üsulu ilə çap olunmuşdur. Ünvan: A. Məhərrəmov 4. 294 Elbəyi Cəlaloğlu MEHRALI BƏY 295 295 MEHRALI BƏY Yüklə 2,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|