145
unga moy shimdirishning o’zigina yetarli bo’lmaydi. Shuning uchun moy
shimdirilgandan so’ng material yuzasi qo’shimcha ravishda loklanadi.
Transformatorlarda elementlarni biriktirish maqsadida oq qayin, qayin va butadan
tayyorlangan yog’och materiallar ishlatiladi. Aloqa va elektr energiyasini uzatish
liniyalarida yog’ochdan tayyorlangan tayanchlar ishlatiladi. Yog’ochlardan,
shuningdek o’chirgich, uzgich, transformator va boshqa elektr apparatlarida,
elektrtexnikada texnika xavfsizligini ta’minlovchi qurilmalarda foydalaniladi.
Tarkibi, asosan,
sellyulozadan iborat, qisqa tolali varaqsimon yoki o’ramli
materiallarga qog’oz va karton kiradi. Qog’oz ishlab chiqarish uchun yog’och
sellyulozasidan foydalaniladi. Elektr izolyatsiyasida qo’llaniladigan qog’oz
tayyorlashda sulfat va natron sellyulozasi ham ishlatiladi. Elektr izolyatsiya
qog’ozi va karton ishlab chiqarishda yog’ochga maxsus kimyoviy ishlov beriladi
va undan lignin, mineral tuz va yelim kabi birikmalar chiqarib yuboriladi. Natijada
sellyuloza tolalari sof holda ajratib olinadi. Mexanik ishlov berib maydalangan
sellyulozaning suvdagi eritmasi aylanuvchan jo’valarga quyilib,
yuqori haroratda
quritiladi. Qog’oz o’ramga tortib o’ralayotganda tolalar, asosan, o’ram
mustahkamligi uning uzunligi bo’yicha, eniga nisbatan birmuncha ortadi.
108
Kabel qog’ozlari K, KM, KV, KVMU navlarda ishlab chiqariladi, bunda K-
kabel, M-ko’p qatlamli, V-yuqori kuchlanishli, U-kuchaytirilgan ma’nolarini
ifodalaydi. K va KM navli qog’ozlar kuchlanishi 35 kV gacha bo’lgan kabellarda,
KV va KVU navlilari kuchlanishi 35 kV dan yuqori hamda KVM va KVMU
navlilari kuchlanishi 100 kV dan yuqori bo’lgan kabellarda qo’llaniladi.
Kabel
qog’ozlarining qalinligi 70-170 mkm, zichligi 760-1000 kg/m
3
.
Qog’ozning zichligini oshirish hisobiga uning qalinligini kamaytirish
mumkin. Materialning dielektrik singdiruvchanligi qog’oz va unga shimdirilgan
moy turiga bevosita bog’liq bo’ladi.
Telefon qog’ozi KT va KTU navlarda ishlab chiqarilib, ularning qalinligi 50
mkm, zichligi ko’pi bilan 800 kg/m
3
ni tashkil etadi. Telefon qog’ozlari sarg’ish,
qizil, ko’k yoki yashil ranglarda bo’ladi.
108
T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 2009. 107-bet
146
Kondensator qog’ozi asosan ikki xilda (oddiy kondensator qog’ozi va
siliKon) ishlab chiqariladi Silikon katta quvvatga ega kondensatorlarda
Qo’llaniladi. Kondensator qog’ozlarining zichligi 800-1250 kg/m
3
, qalinligi 4-30
mkm, o’ramining eni 12-490 mm atrofida bo’ladi. Bunday yupqa qog’oz ishlatish
natijasida katta solishtirma sig’imli kondensatorlar yaratish imkoni tug’iladi.
Karton, asosan, qalinligi jihatidan (0,2-6 mm) odatdagi qog’ozlardan farq
qiladi. Izolyatsiya kartonlari ikki turda (havo muhitida ishlashga mo’ljallangan
g’ovaksimon va uncha zich bo’lmagan kartonlar) ishlab chiqariladi. G’ovaksimon
karton o’ziga moyni yaxshi shimib oladi va bunda
uning elektr mustahkamligi
pasaymaydi. Kartonlar varaq holida (o’lchami 3x4 m gacha) yoki o’ramlarda (eni 1
gacha) ishlab chiqariladi. Ulardan elektr mashina, transformator va boshqa elektr
apparatlarining izolyatsiyasida foydalaniladi. Pishiq qog’oz yupqa qog’ozlardan
tayyorlanib, iliq ruh xloridi eritmasidan o’tkaziladi va kerakli qalinlikka
erishilguncha po’lat jo’valarga o’ralaveradi. So’ngra pishiq qog’oz jo’valardan
kesib olinib, yaxshilab suvda yuviladi va bosim ostida ishlov beriladi. Varaqsimon
pishiq qog’oz (FE) qalinligi 0,6-12 mm, uzunligi 0,85-2,3 m va eni 0,55-1,4 m
qilib
tayyorlanadi hamda unga qora, qizil, kulrang va boshqa ranglar beriladi.
Namlangan pishiq qog’ozga turli shakl berish mumkin. Pishiq qog’oz elektr
mashina va apparatlarining konstruksiya materiallari sifatida ham qo’llaniladi.
Dostları ilə paylaş: