Елементляр кимйасы

II Fəsil. p- elementləri

D.İ.Mendeleyevin dövri sistemində 30 p-elementi yerləşir. Onlar üçüncü qrupdan başlayaraq, bütün A qrup elementlərini (hidrogen və heliumdan başqa) təşkil edir. p-elementlərin valent elektronları qrupdan qrupa keçdikcə 3-dən 8-ə qədər artır: ns²np¹-ns²np²-ns²np³- ns²np⁴- ns²np⁵- ns²np⁶. Göstərilən istiqamətdə bu elementlərin oksidləşdirici xassələri də artır. Bu isə onların qeyri-metallıq xassələrinin tədricən qüvvətlənməsi ilə əlaqədardır.

3. III QRUPUN ƏSAS YARIMQRUP ELEMENTLƏRİ
(III A qrupu)


3.1. III qrupun əsas yarımqrup elementlərinin ümumi
xarakteristikası

III qrupun əsas yarımqrupuna bor B, alüminium Al, qallium Ga, indium Jn və tallium Tl daxildir. Bu elementlər p-elementlərdir.

Bor yarımqrupu elementlərinin atomlarının xarici energetik səviyyəsində 3 elektron (ns²np¹) yerləşir. Ona görə də bu elementlər öz xarici 3 elektronlarını verərək, birləşmələrində +3 oksidləşmə dərəcəsi göstərir.
Bu elementlərin qrafiki elektron formulları aşağıdakı kimidir:
np¹ np²
E… ns² E*… ns¹

normal hal həyəcanlanmış hal

Sxemdən göründüyü kimi, normal halda bu elementlərin xarici elektron təbəqəsində 1, həyəcanlanmış halda isə 3 tək elektron vardır. Ona görə də bu elementlər həm də +2 oksidləşmə dərəcəsi göstərə bilər. Lakin Tl istisna olmaqla, bu elementlər 3p¹ tək elektronun iştirakı ilə birləşmə əmələ gətirmir. Qalan digər elementlər Be-yarımqrupu elementləri kimi kovalent rabitəli birləşmələrini hə­yə­canlanmış hala uyğun gələn ns¹np² elektronları hesabına əmələ gə­tirir və bu elementlər +3 oksidləşmə dərəcəsi göstərib üçvalentli olur.

III A qrup elementlərinin metalliq xassələri BTl sırasında getdikcə artır. Bor – qeyri metaldır, Al, Ga, Jn – amfoter xassəli metal, Tl – metaldır.
Bor yarımqrupu elementlərinin hamısı R₂O₃ tipli oksidlər əmələ gətirir. Bu oksidlərə R(OH)₃ tərkibli hidroksidlər uyğun gəlir: B(OH)₃-H₃BO₃ – turşudur, Al(OH)₃, Ga(OH)₃ və Jn(OH)₃ – amfoter xassəli, TlOH isə güclü əsasdır. Tl(OH)₃ alınmayıb. Bu elementlərin bəzi xassələri aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.