ƏLİMƏrdanbəy topçubaşOV

 

50

 

QEYDLƏR 

 

1. "Azərbaycan Sülh Nümayəndə heyətinin təşkili zamanı yol verilmiş çatışmazlıqlar" sözlərinin 

altından qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

2. "...düşdüyü vəziyyət" sözlərindən ". yanvarın 20-də sözlərinə qədər mətnin altından xətt çəkilmişdir. 

3. "...heyətinin" sözündən" iş bölgüsü aparanda" sözlərinə qədər, mətnin, habelə "Paris", "yola düşmək 

üçün imkanlar axtarırdı" və "çox asan iş görünürdü" sözlərinin altından göy karandaşla xətt çəkilmişdir. 

4. "... iki dəfə" sözlərindən "Baş  Qərargaha" sözlərinə  qədər mətnin altından qırmızı karandaşla xətt 

çəkilmişdir. 

5. "... istisnasız olaraq" sözlərindən "maneçilik törədilir" sözlərinə  qədər mətnin altından xətt 

çəkilmişdir. 

6. "...digər Nümayəndə heyətləri də bu qənaətə gəlmişlər" cümləsinin altından xətt çəkilmişdir. 

7. "....sizin xatirənizə" sözlərindən" Paris" sözünə  qədər mətn xətt çəkilərək ayrılmışdır"... Londona" 

sözündən" Sizə məlumat verəcəyik" sözlərinə qədər mətnin altından xətt çəkilmişdir. 

8. "... əsaslar və dəlillər artıq tükənib" sözlərinin altından göy karandaşla xətt çəkilmişdir. 

9. "... fəaliyyətimizdə qüsur saydıqları" sözlərinin altından göy karandaşla xətt çəkilmişdir. 

10. "Bura gəldikdən sonra Əhmədbəy Ağayev bərk xəstələnib və o vaxtdan bəri heç yerə çıxmır. Mən 

arabir onunla evində görüşürəm "(Ə. Topçubaşovun qeydi). 

11. Bəzi sözlər istisna olmaqla son iki abzasın, həmçinin "So1ope1", "gürcü Nümayəndə heyəti, 

"Çxedze", "Sereteli" və "ilk Solope1"-in başçıları" və "bolşevizm ruhlu sosializmi inkişaf etdirsinlər" sözlərinin 

altından qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

12. "... yersiz iradlar" və siyasi xarakter" sözlərinin altından xətt çəkilmişdir. 

13. "... yeni yaranmış" sözlərindən "Maklakov və başqalarına qədər" sözlərinin altından xətt çəkilmiş, 

mətn hər iki tərəfdən mötərizə içərisinə alınmış və sağ tərəfdən v işarəsi qoyulmuşdur. 

14. Abzas xətt çəkilərək ayrılmışdır. 

15. "... Rusiya konfransı" sözlərinin altından xətt çəkilmişdir. 

16. Abzasın altından xətt çəkilmişdir. 

17. Abzasın altından göy karandaşla xətt çəkilmişdir. 

18. Bəzi sözlər istisna olunmaqla abzasın altından qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

19. "... Parisə" sözündən "məlum deyil" sözlərinə  qədər mətnin altından qırmızı karandaşla xətt 

çəkilmişdir. 

20. "... Parisdə" sözündən "Çxeidze və Seretelini" sözlərinə qədər mətnin altından xətt çəkilmişdir. 

21. Abzasın altından xətt çəkilmişdir. 

22. "...iki gün bundan əvvəl" sözlərindən "Konfransda" sözlərinə qədər mətnin altından xətt çəkilmişdir. 

23. Abzasın başlanğıcından "Rusiyanın tərkibindən çıxmaq", ifadəsinə  qədər ayrı-ayrı sözlər istisna 

olunmaqla mətnin altından xətt çəkilmişdir. 

24. "Belə olduqda yeni memorandum hazırladıq", "yeni hökumətlərin təşkili və xarakteri", "Ukraynanın 

burada Nümayəndə heyəti deyil, yalnız təmsilçisi olduğundan" sözlərinin altından göy karandaşla xətt 

çəkilmişdir. 

25. Altından xətt çəkilmişdir. 

26. "... icazə alınacaq" sözlərinin altından xətt çəkilmişdir. 

27. "... Parisdə" sözündən "Finlandiya" sözünə  qədər mətnin altından qırmızı karandaşla xətt 

çəkilmişdir. Bütün abzas xətt çəkilərək ayrılmış və sol tərəfdə v işarəsi qoyulmuşdur. 

28. Abzasın başlanğıcından "Qafqaz üçün" sözlərinə qədər bəzi ifadələr istisna olmaqla mətnin altından 

xətt çəkilmişdir. 

29. "... Qafqaz bölməsinin şefi" və "amerikan co1one1-i" sözlərinin altından xətt çəkilmişdir. 

30. "....Azərbaycan müstəqil yaşaya bilərmi?" sözlərindən "başqa bir dövlətin" sözlərinə qədər bir neçə 

ifadə istisna olmaqla mətnin altından xətt çəkilmişdir. 

31. "...yazdığım memoranduma" sözlərindən "müsbət cavab verdim" sözlərinə  qədər mətnin altından 

xətt çəkilmişdir. 

32. "...hazır olduqları" sözündən "Böyük Ermənistan" sözlərinə qədər mətnin altından xətt çəkilmişdir. 

33. "...o, bu gün Batuma yola düşür" sözlərindən "üç aydan artıq qalacaq" sözlərinə  qədər mətnin 

altından xətt çəkilmişdir. 

34. "... maddi vəsaitlə" sözlərindən "Nümayəndə heyəti" sözlərinə  qədər mətnin altından xətt 

çəkilmişdir. 

35. "...Nümayəndə heyətinin zəruri xərclərinin və digər ehtiyaclarının" sözlərinin altından xətt 

çəkilmişdir. 

36. Bütün abzasın altından göy karandaşla xətt çəkilmişdir. 

---

 

51

37. Birinci səhifənin yuxarıdan sol küncündə Azərbaycan dilində (ərəb əlifbası ilə) belə bir qeyd var. 

"Xarici İşlər Naziri N. (Nəsibbəy) U-ya (Usubbəyova)". 

38. Burada xatırladılan 4 may və 15 may tarixli məlumatlar indiyə qədər aşkara çıxarılmamışdır. 

39. Həmin dövrdə İngiltərənin Parisdəki səfiri Lord Berti idi. 

40. Birinci bəndin mətni üzərində karandaşla belə bir qeyd vardır: "Maliyyə Nazirinə yazmalı". 

41. "... Azərbaycanda" sözündən "hökumətin fəaliyyəti" sözlərinə  qədər ikinci bəndin altından xətt 

çəkilmişdir. 

42. Bəndin sıra sayını bildirən III rəqəminin, habelə "Azərbaycan" və "Bakı" sözlərinin altından xətt 

çəkilmişdir. 

43. Dördüncü və beşinci bəndlərin kənarından xətt çəkilmişdir. 

44. Blankın ilk səhifəsində adi ştampdan başqa belə bir ünvan da vardır. Paris, C1arisge's Note1, 74 

Avenue des Shamp L'e1yse'es Paris. "Klaric" oteli, Yelisey çölü, 74. 

45. "... ingilislərin" sözünün altından xətt çəkilmişdir. 

46. ".... Mallet" sözünün altından xətt çəkilmişdir. 

47. Mətndə Vudro, daha sonra isə Vodrop və Vudroop kimi verilən Uordrop 1919-cu ilin sentyabrından 

Transqafqazda Böyük Britaniyanın ali komissarı idi. 

48. Sonuncu iki abzasın kənarından xətt çəkilmişdir. ".. bu məsələdən" sözündən abzasın sonuna qədər 

mətn kvadrat mötərizəyə alınmışdır. 

49. Abzasın kənarından xətt çəkilmişdir. 

50. "... bu mühüm şərtin" sözündən "yerlərdəki" sözünə qədər mətnin altından xətt çəkilmişdir. 

51. "...iki həftədə bir dəfə kuryer" sözlərinin altından xətt çəkilmişdir. 

52. "...həqiqətən də olubmu-bilmirik" sözlərinə  qədər son yeddi abzasın kənarından, axırda göstərilən 

ifadənin isə altından xətt çəkilmişdir. 

53. Abzasın kənarından qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

54. "... əgər Səfvət bəyə" sözlərindən mətnin sonuna qədər abzasın kənarından xətt çəkilmişdir. 

55. ".... Güman edirəm ki, sözlərindən "öz qüvvəsini saxlayır" sözlərinə qədər mətnin kənarından xətt 

çəkilmişdir. 

56. Mətndəki 3-7 - çi maddələrin altından xətt çəkilmişdir. 

57. ".... haqqında söhbət gedən sənədlər və  qəzetlər", "c-b Sübhanverdixanov onları c-b 

Atamalıbəyovun gətirəcəyini yazır" sözlərinin altından qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. Sübhanverdixanov 

tanınmış yazıçı  və maarif xadimi Abdullabəy Divanbəyoğlu - Xarici İşlər Nazirliyinin katibi, Abbas bəy 

Atamalıbəyov isə Türk Sosialist hümmət partiyasının üzvü idi. Öz partiyasının Parlament fraksiyasının qərarı ilə 

Nümayəndə heyətinin tərkibindəki digər "hümmətçini" - M. Məhərrəmovu əvəz etmək üçün Parisə getmişdi. 

58. Qırmızı mürəkkəblə mətndən çıxarış işarəsi qoyulmuşdur. Çıxarışın mətni səhifənin arxa tərəfində 

yazılmışdır. Orada deyilir. "Altından" qırmızı mürəkkəblə  xətt çəkilmiş qeydlərlə bağlı arayış: "Parlamentdə 

Sosialist partiyasının üzvü c-b Atamalıbəyovun c-b Berlinlə eyni vaxtda Qərbi Avropaya yola düşməsi ilə 

əlaqədar olaraq c-b Xarici İşlər Naziri M.Y. Cəfərov vacib hökumət məlumatlarını yalnız Atamalıbəyovla 

göndərməyi daha məqsədəuyğun hesab etdi və göndərilən sənədləri yalnız ona etibar etməyin mümkünlüyünü 

bildirdi. Buna görə də Nümayəndə heyətinin kuryeri c-b Berlinin tamamilə əliboş qayıtmamağı üçün c-b Xarici 

İşlər Naziri ona Atamalıbəyovun apardığı  məlumatların surətlərini verməyi tapşırdı. Həmin surətlərdə sirr 

xarakteri daşıyan məlumatların yeri boş saxlanmışdı. Zəngəzur məsələsi, yaxud Dağlılar Respublikası ilə 

Denikinin demarkasiya xətti məsələsi bu qəbildəndir. Məlumat Atamalıbəyovla 1919-cu il avqustun" "də" 

"nömrə" ilə göndərilmişdir. 

59. "... ümumrus məsələsi həll edilənə qədər" sözlərinin altından göy karandaşla xətt çəkilmişdir. 

60. "İtaliya, Fransa" və "vahid" sözlərinin altından göy qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

61. "professor Simpsonla" sözlərinin altından karandaşla xətt çəkilmişdir. 

62. "... ingilislər" sözünün altından qırmızı karandaşla xətt çəkilmiş  və yanında sual işarəsi 

qoyulmuşdur. 

63. "... cavab verməyə imkan tapmamış" sözlərindən "Bəs İsveçrə?" sözlərinə qədər mətnin kənarından 

karandaşla xətt çəkilmişdir. 

64. "... Dağıstan sizindir və Denikin Sizin ölkəyə" sözlərinin altından xətt çəkilmişdir. 

65. "... yeri gəlmişkən" sözündən "belə olmayacaq" sözlərinə qədər mətnin kənarından xətt çəkilmiş və 

?! işarəsi qoyulmuşdur. 

66. "... Versal müqaviləsi" sözlərindən "nəzərə almışdır" sözlərinə  qədər mətnin kənarından göy 

karandaşla xətt çəkilmişdir. 

67. Altından qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

68. Altından xətt çəkilmişdir. 

69. "... kiçik xalqlar üçün xilas yeri olan bu müəssisə" sözlərinin altından xətt çəkilmiş  və yanında 

böyük bir sual işarəsi qoyulmuşdur. 

---

 

52

70. "... ingilis hökuməti" sözlərinin altından göy karandaşla xətt çəkilmişdir. 

71. Altından xətt çəkilmişdir. 

72. "... biz Millətlər Cəmiyyətinə müraciət etməliyik və artıq özü" sözlərinin altından qırmızı karandaşla 

xətt çəkilmişdir. 

73. "... müəyyən vaxt keçdikdən sonra", "Məmməd Həsən Hacınskinin təklifi ilə", "yenidən bu 

məsələnin üzərinə qayıtdı" sözlərinin altından göy karandaşla xətt çəkilmişdir. 

74. Səhifənin aşağısında göy karandaşla yazılmışdır: "Heç bir göstəriş olmadan. Məmməd Həsən 

Hacınskini tanımaq mümkündür. Bu məsələnin qaldırılmasını vaxtsız sayıram. O, hadisələrin təbii gedişi ilə həll 

ediləcəkdir M. Y. Cəfərov". 

75. "... müəyyən təkliflə" sözlərindən "məlum dövr ərzində" sözlərinə qədər və həmin sözlərdən abzasın 

sonuna qədər mətnin altından qırmızı və göy karandaşlarla xətt çəkilmişdir. 

76. Səhifənin kənarında sonuncu ifadənin qarşısında böyük bir sual işarəsi qoyulmuşdur. 

77. Səhifənin kənarında abzasın qarşısında göy karandaşla sual işarəsi qoyulmuşdur. 

78. Mətndə müxtəlif yerlərdə Çanderlen, Çandler və Çendler şəkildə getmişdir. Hər üçü eyni şəxsi 

bildirir. Düzgün yazılış forması, məlumatın sonrakı səhifələrindən də göründüyü kimi Çendlerdir. 

79. Altından xətt çəkilmişdir. 

80. Abzasın kənarından xətt çəkilmişdir. 

81. Abzasın kənarından qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

82. Səhifənin kənarında, abzasın qarşısında göy karandaşla böyük bir sual işarəsi qoyulmuşdur. 

83. "... həyatın bahalaşması" sözlərindən "məlumat almayana qədər" sözlərinə qədər mətnin kənarından 

qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

84. ". Gürcüstanla münasibətləri" sözündən abzasın axırına qədər mətnin altından qırmızı karandaşla 

xətt çəkilmişdir. "... ordu da" sözlərindən abzasın axırına kimi mətnin altından göy karandaşla xətt çəkilmişdir. 

85. "... Amerikada" sözündən "c-b Robinov" sözünə  qədər mətnin altından qırmızı karandaşla xətt 

çəkilmişdir. 

86. "... Parlament seçkilərindən sonra" sözlərindən abzasın axırına kimi mətnin kənarından xətt 

çəkilmişdir. 

87. "... demək olar ki, heç nə yoxdur" sözlərindən abzasın axırına qədər mətnin kənarından xətt 

çəkilmişdir. 

88. "... Azərbaycanda diqqəti cəlb edən nə varsa" sözlərindən abzasın axırına qədər mətnin kənarından 

xətt çəkilmişdir. 

89. Göy rəngli karandaşla böyük sual işarəsi qoyulmuşdur. 

 

90. "... yanvar ayında" sözlərindən "yaradılmasından gedir" sözlərinə qədər mətnin kənarından qırmızı 

karandaşla xətt çəkilmişdir. 

91. "... o, məni səhər yeməyinə dəvət etmişdi" sözlərindən "ruslar ona minnətdardırlar" sözlərinə qədər 

mətn mötərizəyə alınmışdır. 

92. Bu ifadə mötərizə arasına alınmışdır. 

93. "...göndərilən sənədləri" sözlərindən "təsdiq edilmədən göndərilmişdir" sözlərinə  qədər hər iki 

tərəfdən mətnin kənarlarında göy karandaşla xətt çəkilmişdir. 

94. "... çox yerinə düşdü" sözlərindən abzasın sonuna qədər mətnin kənarından xətt çəkilmişdir. 

95. Sözün altından xətt çəkilib və yanında ?! işarəsi qoyulub. 

96. Abzasın kənarından xətt çəkilib. 

97. Cümlənin qarşısında böyük X işarəsi qoyulmuşdur. 

98. "... planın icrasını" sözlərindən "Nazirlər Şurasının Sədri kimi" sözlərinə qədər mətnin kənarından 

xətt çəkilmişdir. 

99. "... Nümayəndə heyətinin" sözlərindən "bir milyon frankdan" sözlərinə qədər mətnin kənarından xətt 

çəkilmişdir. 

100. "... bir milyon frankdan az olmayaraq" və "300 min" sözlərinin kənarından xətt çəkilmişdir. 

101. Mətndə səhv getmişdir. Sentyabrın 30-da olmalıdır. 

102. "... Antantanın Rusiyanın Sovet hökumətinə münasibətində baş vermiş və çox ehtimal ki, radikal 

xarakter daşıyan dəyişikliklər" sözlərinin altından qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

103. "Rusiya Ermənistanı" sözlərinin altından qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

104. Abzasın kənarından göy karandaşla xətt çəkilmişdir. "... mənim adıma ünvanlanmış" sözlərindən 

"Azərbaycan və Gürcüstanın tanınması ilə bağlı arzuları ifadə olunmuşdur" sözlərinə qədər mətnin altından xətt 

çəkilmişdir. 

105. "... bizim və gürcülərin əleyhinə" sözlərinin altından qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

106. "... gürcü hökumətinin artıq c-b Maçabelini" sözlərinin altından xətt çəkilmişdir. 

107. "... rəsmi Amerikanın bizim müstəqilliyimizə münasibəti" sözlərinin altından xətt çəkilmişdir. 

---

 

53

108. Mətnin rus dilindəki orijinalında işlənmiş "stok" sözünü başa düşməyən İ. Rayevski həmin sözün 

qarşısında ? işarəsi qoymuşdur. 

109. Abzasın kənarından qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

110. "... tranzitə, idxala, ixraca ümumiyyətlə, ticarətə və sənayeyə" sözlərinin altından xətt çəkilmişdir. 

111. "bunun işimiz üçün hər cəhətdən çox böyük əhəmiyyəti olardı" sözlərinin altından göy karandaşla 

xətt çəkilmişdir. 

112. "... Sizdən çox xahiş edirəm" sözlərindən "imkan yaradardı" sözlərinə  qədər mətn mötərizəyə 

alınmışdır. 

113. "... məktub yazmağımı xahiş etdi" sözlərindən "şikayət edəcək" sözlərinə qədər mətnin kənarından 

qırmızı karandaşla xətt çəkilmişdir. 

114. "Fransa-Rusiya ticarət müqaviləsi" sözlərinin altından xətt çəkilmişdir. 

115. Altından xətt çəkilmişdir. 

116. "... sonradan göndəriləcək" sözlərindən "teleqrafla" sözünə qədər mətnin altından göy karandaşla 

xətt çəkmişdir. 

117. "... teleqrafla" sözündən abzasın sonuna qədər mətn qırmızı karandaşla mötərizəyə alınmışdır. 

118. Bu sətirlər qarşısında səhifənin kənarında böyük X işarəsi qoyulmuşdur. 

119. "... başqa bir" sözlərinə qədər sonuncu dörd abzasın mətni mötərizə içərisinə alınmışdır. 

120. "... sifarişin yarı qiymətinin" sözlərindən abzasın sonuna qədər mətn mötərizə arasına alınmış və 

kənarından xətt çəkilmişdir. 

121. Bu abzasın qarşısında səhifənin kənarında X işarəsi qoyulmuşdur. 

122. Abzasın başlanğıcından "bina tutub" sözlərinə  qədər mətnin kənarından göy karandaşla xətt 

çəkilmişdir. 

123. Bütün abzas mötərizəyə alınmışdır. 

124.  "... rus məsələsi ilə  əlaqədar konfrans məhz Londonda keçiriləcəkdir" sözlərinin altından göy 

karandaşla xətt çəkilmişdir. 

125. "... vəziyyətinin yaxşılaşacağından" sözlərindən "meydana çıxıb" sözlərinə qədər mətnin altından 

xətt çəkilib. 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

54

Redaktoru Elmira Məmmədyarova 

Rəssamı Taleh Məlikov 

Texniki redaktoru Zoya Nəcəfova 

Korrektorları Elmira Qulam qızı, Validə Musayeva 

 

Yığılmağa verilmiş 28.08.98. Çapa imzalanmış 14.12.98. Ofset çap üsulu ilə. Formatı 84 x 

108 Ofset kağızı № 1. Şərti çap vərəqi 6.30. Şərti rəngli surəti 6,40. Uçot nəşr vərəqi 6,0. Tirajı 

1000. Sifariş 123. Müqavilə qiyməti ilə. 

 

Azərbaycan Respublikası  Mətbuat və  İnformasiya Nazirliyi. Azərbaycan Dövlət 

Nəşriyyatı. Bakı - 370005, Hüsü Hacıyev küçəsi № 4. "Şərq-Qərb" mətbəəsi, Bakı, Aşıq Ələskər 

küçəsi, 17.