Əliquliyev R. M. 1, Mahmudov R.Ş
Yüklə 224,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
İnformasiya cəmiyyəti problemləri, 2016, №2, 3–18
www.jpis.az 7 Amerika iqtisadçısı Frits Maxlup (1902-1983) 1962-ci ildə ABŞ iqtisadiyyatında ilk dəfə olaraq “biliklərin istehsalı və yayılması” sektorunu fərqləndirdi, elmi dövriyyəyə “biliklər iqtisadiyyatı” terminini daxil etdi [15]. Alman sosioloqu Tom Stounerə (1927-1999) görə, informasiya cəmiyyəti bolluq erası, burada hər kəs zadəgan, filosof olacaq [16]. Onun fikrincə, sənaye cəmiyyətinin sonunda insanların ərzaq narahatçılığına son qoyulduğu kimi, kommunikativ cəmiyyətin sonunda maddi ehtiyacların ödənilməsi ilə bağlı narahatçılığı aradan qalxacaq: “Sənaye cəmiyyəti quldarlığı, aclığı, epidemiyaları aradan qaldırdığı kimi, informasiya cəmiyyəti də avtoritarizmi, müharibəni və ədavəti yox edəcək. Tarixdə ilk dəfə olaraq bizim problemləri həlletmə sürətimiz onların yaranma sürətini üstələyəcək”. T.Stouner hesab edir ki, informasiyanı da kapital kimi toplamaq və gələcəkdə istifadə üçün saxlamaq olar. Onun baxışlarına görə, informasiya cəmiyyətində milli informasiya resursları ən böyük potensial sərvətə çevriləcək və ona görə də, ilk növbədə, informasiya iqtisadiyyatının inkişafına diqqət ayrılmalıdır. Rus alimi Vladislav İnozemtsev (1968) hesab edir ki, informasiya texnologiyaları və resursları bizi “postiqtisadi cəmiyyətə” gətirib çıxarır ki, burada da iqtisadi cəhətdən motivasiya olunmuş əmək fəaliyyəti şəxsiyyətin özünüreallaşdırma vasitəsi olan yaradıcılıq fəaliyyəti ilə əvəz olunur [17]. Amerikalı politoloq Zbiqnev Bjezinski (1928) “Texnotron cəmiyyət” konsepsiyasını irəli sürmüşdür [1]. O, “İki əsr arasında. Texnotron əsrində Amerikanın rolu” adlı kitabında informasiya cəmiyyətinin texnotron cəmiyyətə çevriləcəyini düşünür. Hesab edir ki, texnotron cəmiyyət – texnika və elektronikanın, xüsusən, kompüter və kommunikasiyalar sahəsində inkişaf nəticəsində yeni mədəni, psixoloji, sosial və iqtisadi münasibətlərin formalaşmasıdır. Kanadalı alim Marşall Maklyuen (1911-1979) kütləvi kommunikasiyalar nəzəriyyəsi sahəsində klassiklərdən biri sayılır. O, informasiya texnologiyalarına yeni cəmiyyətin sosial- iqtisadi əsaslarının formalaşmasına təsir göstərən əsas amil kimi dəyər verirdi. M.Maklyuen hesab edirdi ki, telekommunikasiyaların, mass-medianın və kompüterlərin vasitəsilə elektrik enerjisi bütün yer kürəsini qlobal kəndə çevirir. Onun fikrincə, kütləvi kommunikasiyalar müasir cəmiyyətin bir hissəsinə çevrilir, eyni zamanda, onun üzərində müəyyən hakimiyyət əldə edir [18]. Amerikalı sosioloq Herbert Şiller (1919-2000) hesab edirdi ki, informasiya sferasında korporativ kapitalizmin maraqları dominantlıq edir. Onun baxışlarına görə, informasiya proseslərinin və texnologiyalarının inkişafı, ilk növbədə, bötüvlükdə, cəmiyyətin deyil, özəl biznesin maraqlarına xidmət edir. H.Şiller iddia edirdi ki, informasiya texnologiyaları üzərində, hər şeydən əvvəl, kooperativ kapitalın izləri var, istənilən digər maraqlar arxa plandadır [19]. Digər rus alimi Nikita Moiseyevin (1917-2000) informasiya cəmiyyətinə dair baxışları da mühüm əhəmiyyət kəsb edir [20]. Onun fikrincə, bütün insanların informasiyaya sərbəst çıxışı təmin olunmadan informasiya cəmiyyəti – qlobal miqyasda kollektiv intellekt quruculuğundan danışmaq olmaz. O, hesab edirdi ki, informasiya cəmiyyəti quruculuğunun ikinci vacib şərti bütün insanların öz biliklərini paylaşmaq istəyində olmasıdır. N.Moiseyev “Kollektiv beyin” konsepsiyasını irəli sürmüşdür. O, “kollektiv beyin” dedikdə, insanları informasiya əlaqələri ilə birləşdirən sistemi başa düşürdü. Onun baxışlarına görə, kollektiv beyin tək informasiyanı toplamaq və ötürmək yox, eyni zamanda, analiz və nəticə çıxartmaq imkanlarına malik olan, fərdi intellektləri xüsusi bir qaydada birləşdirən məxsusi informasiya sistemidir. N.Moiseyev hesab edirdi ki, kollektiv beyin bu kimi funksiyaları yerinə yetirmək imkanlarına malik olduqda bəşəriyyət informasiya cəmiyyətinə qədəm qoyacaq. İngilis sosioloqu Entoni Giddens (1938) “informasiya cəmiyyəti” konsepsiyasını qəbul etmir. Hesab edir ki, cəmiyyət müasir dövrdə yox, elə əvvəlcədən informasiyalı olub. Onun fikrincə, müasir dövrdə informasiyanın dəyərinin artması yeni cəmiyyətin meydana gəlməsini söyləməyə əsas vermir. E.Giddensin nəzəriyyəsinə əsasən, insanlar KİV-dən və təhsil müəssisələrindən əldə etdikləri mücərrəd biliklər əsasında öz həyatlarının maddi və sosial şəraitini təmin edirlər. İstənilən informasiyanın əlyetərliliyi şəraitində insanlar həyat tərzini, davranış
İnformasiya cəmiyyəti problemləri, 2016, №2, 3–18
8 www.jpis.az modelini seçirlər. İnkişaf etmiş cəmiyyətdə isə seçim imkanları ərazi, ənənəvi və digər amillərdən asılı deyil [1]. Postmodernizmin görkəmli nümayəndəsi, amerikalı filosof Mark Poster (1941) informasiya cəmiyyətində İnternetin roluna xüsusi əhəmiyyət verir [1]. O, hesab edir ki, İnternetin təsiri ilə baş verən qloballaşma prosesi milli dövlətləri dağıdır, İnternet insana vətəndaşlıqdan daha böyük azadlıqlar verir, İnternet vətəndaşı milli dövlətin zülmündən qurtararaq azad insana çevirir. M.Posterin bu baxışları dövlət maraqları baxımından təhlükəli hesab edilir. Çünki onun bu fikirlərində vətəndaş itaətsizliyinə çağırışlar yer alır. İtaliyalı alim Canni Vattimo (1936) informasiya cəmiyyətini kulturoloji aspektdən tədqiq edir [21]. O, KİV-in sayının artması və əhatə dairəsinin genişlənməsini müasir cəmiyyətdə mühüm amil kimi qiymətləndirir. Hesab edir ki, efir və kabel televiziyalarının sayının sürətlə artması insanların yeni dövrün həqiqətlərinə və reallıqlarına inamını sarsıdır, KİV cəmiyyətə alternativ reallıqlar gətirir, mövcud reallıqları artırır, insanlar müxtəlif mədəniyyətlərin əhatəsində yaşamağa məcbur olurlar. Alman alimi Yurgen Habermas (1929) informasiyanın idarə olunması və manipulyativ texnologiyalar sahəsində araşdırmalar aparır [22]. O, “İctimai sfera (informasiya sferası)” konsepsiyasını irəli sürmüşdür. Müəllif cəmiyyətdə informasiyanın əhəmiyyətinin artması ilə razılaşsa da, informasiya cəmiyyətinin yaranması ideyasını qəbul etmir.Y.Habermas ictimai informasiya sferasında böhranın aşağıdakı əlamətlərini göstərir:
informasiya zibili çoxalır;
ictimai institutlar (kitabxana, muzey, qalereya və s.) kommersiyalaşır;
siyasətdə və reklamda müzakirəyə yox, inandırmaya əsaslanma müşahidə edilir. İnformasiya cəmiyyətinin əsas xüsusiyyətləri kanadalı alim Don Tapskottun (1947) “Elektron-rəqəmsal cəmiyyət” adlı əsərində daha geniş şərh olunmuşdur [23]: Biliklərə yönəlmə. İntellektual əmək madd dəyərlərin yaradılmasının, gəlirlərin əldə edilməsinin əsasına çevrilir. Bilik məhsulun tərkib hissəsinə çevrilir. Biliklərə yönələn texniki vasitələr yayılmağa başlayır. İnformasiya-idarəetmə sistemi biliklər sisteminə transformasiya olunur. Obyektlərin rəqəmsal təqdimetmə forması. Sənədlər elektron-rəqəmsal formaya keçir. İnsanlar arasında ünsiyyət vahidlər və sıfırlar formasını alır. Analoq texnikasından elektron- rəqəmsal texnikaya keçid baş verir (rabitə, faktların qeydə alınması sistemləri, nüsxələmə).
yerləri, briqadalar yaranır. Verilənlərin virtuallaşması baş verir, “virtual reallıq sistemləri” formalaşır.
briqadalar fəaliyyət sərbəstliyi və dəyər yaratmaq imkanı qazanır. Çoxfunksiyalı və dəfələrlə istifadəni nəzərdə tutan komponentlər yaranır.
xidmət və istehsal şəbəkəsini təşkil edən müstəqil modul təşkilatları meydana gəlir. Maddi dəyərlərin yaradılması, ticarət, ictimai həyat ümumi istifadədə olan qlobal infrastruktura əsaslanır.
fəaliyyətindən kənarlaşdırılması nəticəsində istehsalçı ilə istehlakçı arasında birbaşa münasibətlər yaranır.
verir. İnnovativ mühit. Yenilikçilik iqtisadi fəaliyyətin və müvəffəqiyyətin hərəkətverici qüvvəsinə çevrilir. Dəyərlərin əsas mənbəyi kimi ənənəvi uğur amilləri olan xammala çıxış, məhsuldarlıq, miqyas, işçi qüvvəsinin dəyəri deyil, insan təxəyyülü çıxış edir.
Yüklə 224,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|