Elm adamlari elm haqqinda
Yüklə 1,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Elm və dil
- Elm adamları elm haqqında
- Yaponlar o qarmaqarıĢıq yazıları ilə nələr etdilər
Elm və dil - 167 - mək, görüb-götürmək, həm müəyyən bir ixtisas sahəsində biliklər əldə edərək, həm də elmi quruculuq sahəsində təc- rübə toplayaraq, elmin təşkilatlanması modellərini mənim- səyərək, elmlə həyat, elmlə dil, elmlə milli ruh arasındakı münasibətləri saf-çürük edərək «qazandıqlarını» vətəninə daşıyanları nəzərdə tuturuq. Oqtay Sinanoğlu – 25 yaşında dünyanın ən məşhur universitetlərindən biri olan Yeel Universitetinin professo- ru adını qazanmaqla «türkün silahı qələm deyil, qılıncdır» fikrinin artıq köhnəldiyini və bir türk gəncinin elm sahə- sində də böyük xariqələr yaratmaq iqtidarında olduğunu sübuta yetirdi. Əlbəttə, yeni bir elm sahəsinin təməlini qoymaq, Qərb elmi ictimaiyyəti tərəfindən qeyd-şərtsiz ta- nınmaq və qəbul olmaq bir gəncin başını dumanlandıra da bilərdi, vətəni və milli kimliyi unutdura da bilərdi. Və əgər belə olsaydı, o artıq çoxdan Nobel mükafatı da almış olar- dı. Lakin Oqtay Sinanoğlu kökündən ayrılmadı, şəxsi şöh- rət dalınca qaçmadı, türk elminə və bütövlükdə Türkiyəyə xidmət etmək missiyasını unutmadı. Ola bilsin ki, məhz buna görə də Qərb onu bağrına basmaqdan imtina etdi, çoxdan haqq etdiyi Nobel mükafatını da ona qıymadı. Ola bilsin ki, o, Türkiyədə böyük elm yaratmaq məqsədinə də hələ gəlib çata bilməmişdir. Lakin o öz şəxsi timsalında yandırdığı məşəllə sonrakı nəsillərə işıqlı yol açdı, nümu- nə göstərdi. Oqtay Sinanoğlu türk dilinin tədrisinin təkmilləşdi- rilməsi, dilin “təmizlənməsi” sahəsində də xeyli işlər gör- müş və gələcək “şüurlu nəslin” (“conscious generation”) yaranması yollarını araşdırmışdı. O, türk dilinin fəal təbli- ğatçısıdır. Onun bir fikri çox ibrətamizdir: “Milli dil olma- dan millətə təhsil vermək sui-qəsdə bərabərdir”. Elm adamları elm haqqında - 168 - Dünyada yeni qurulmağa başlayan molekulyar biolo- giya sahəsinin əsasını qoyanlardan biri olmuşdur. Ame- rika Milli Elmlər Akademiyasına üzv seçilmiş ilk və malə- səf tək türkdür. İki dəfə Nobel mükafatına namizəd veril- miş, dəfələrlə Nobel Akademiyasının istəyi ilə bu mükafat üçün namizədlər irəli sürmüşdür. O.Sinanoğlunu səciyyələndirən və milli elmi kadrlar üçün örnək ola biləcək ən mühüm cəhət onun Amerikada rahat həyat şəraiti və gözəl elmi yaradıcılıq mühiti olma- sına baxmayaraq, öz vətəni üçün, Türkiyədə elmin inki- şafı üçün göstərdiyi səylərdir. Elm və dil - 169 - Oqtay Sinanoğlu. “BYE-BYE” TÜRKCE “Bye-bye” türk dili Yəqin ki, bizim qədər sürətli və tez-tez dil dəyişdi- rən başqa bir millət olmayıb. Az qala, bir nəsildə Osmanlı dilindən öztürkcəyə, oradan da “Anglomanca” adlandıra biləcəyimiz yeni qəribə bir dilə keçdik. Bu sonuncusu da- ha inanılmaz bir sürətlə baş verdi. Əslində çox da təəccüb doğuracaq bir sürətlə baş vermədi. Bu öz-özünə baş verən bir proses deyildi. Əksinə, çox gözəl, planlı şəkildə həyata keçirilmiş bir işin nəticəsi idi. Lakin, hələ bu plan ta- mamlanmayıb və davamı var. Hər bir dildə elmin və texnikanın inkişafından yara- nan ehtiyacları qarşılamaq üçün yeni terminlər yaratmaq lazım olur. Bu yaratma işini, çox vaxt dilçilər yox, həmin elmi və ya texniki məsələni kəşf edən elm adamları həyata keçirir. Nəyə görə? Əlbəttə, icadını ilk dəfə yazarkən və yaxud izah edərkən yeni məfhumların adını özü qoymalı olduğu üçün. Əgər bu mövzu başqa bir dildə icad edilibsə, Oktay Sinanoğlu. Bir Nev-York Rüyası “Bye-bye” Türkce. Otopsi, İstanbul. 1997. Türkcədən çevirən: Dr.Bəhram Həsənov). Elm adamları elm haqqında - 170 - onu ilk dəfə öz ölkəsində təqdim edərək, tətbiq edən və onu daha da inkişaf etdirən elm adamı gətirdiyi bu məf- humları öz dilində adlandırmaqda məsuliyyət daşıyır. Ona görə də, elmin ön cərgələrində vuruşan, dünya elm meyda- nında qurşaq tutmalı olan elm adamı lazımi əcnəbi dil və ya dillər qədər öz dilinin strukturunu, söz və termin yarat- ma qaydalarını çox yaxşı bilməlidir. Bu, bütün inkişaf et- miş ölkələrdə belədir. Amma, əgər o elm adamı öz dilini bilməsə, ölkəsinin dilini sevməsə və hətta bəzi keçmiş və ya yeni tipli müstəmləkələrdə müşahidə olunan istismar edilmiş, naqislik kompleksinə qapılmış düşüncə ilə, öz di- linə, mədəniyyətinə xor baxırsa, bax onda bu elm + könül adamında olmalı olan məsuliyyəti hiss etməz, hətta bir növ yad bir münasibət göstərərək əcnəbi sözləri istifadə etmək- lə öyünür, lovğalanır, xalqının dilini məhv edərkən vicdanı belə sızlamır. ... Yaponlar o qarmaqarıĢıq yazıları ilə nələr etdilər Yapon Meici İslahatı bizdəki islahatdan 30 il sonra, 1868-ci ildə başlamışdır. Bizim gəlib çıxdığımız yerlə, on- ların gəlib çıxdıqları yer göz qabağındadır. Yaponlar hələ lap əvvəldən, “Qərb texnologiyası, Yapon ruhu”, sözünü özlərinə şüar etdilər (düzdür, bizdə də Ziya Göyalp, sonra isə Atatürk “türk mədəniyyəti içində müasirləşmək” şüarı- nı irəli sürdülər. Lakin onlardan nə əvvəl, nə də sonra buna əməl olunmadı.) 1868-ci ildən etibarən bütün təhsilin Ya- pon dilində verilməsinə böyük həssaslıq göstərildi. Elm və texnika terminləri daim Yapon dilində yaradıldı. Bu gün Yaponiyada “atom”, “molekul”, “elektrik” kimi terminlər belə Yapon dilindədir. Yüklə 1,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|