Elmi ƏSƏRLƏR, 2016, №5(79) nakhchivan state university. Scientific works, 2016, №5 (79)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- UOT: 94 (479.242) NAXÇIVANIN ERKƏN TUNC DÖVRÜ DULUSÇULUQ MƏHSULLARI Açar sozlər
95 əldə olunan keramika və digər maddi mədəniyyət nümunələri əsasında həmin dövr insanlarının məişəti, məşğuliyyəti, təsərrüfat həyatı, insanların dünyagörüşü, inanclar sistemi və s. haqqında elmi nəticələrə nail olunmuşdur. Şəkil 1. Ovçulartəpəsinin Erkən Tunc dövrü küpələri. Naxçıvan ərazisindəki Erkən Tunc dövrü abidələrindən aşkar edilmiş zəngin keramika məmulatı Qafqazda, Cənubi Azərbaycanda və Ön Asiyada yayılmış Kür-Araz mədəniyyətinin tarixi problemlərini tədqiq etmək üçün əvəzedilməz mənbədir. ƏDƏBİYYAT 1. Aşurov S.H. Naxçıvanın İlk Tunc dövrü keramikası. Bakı, Nafta-Press, 2002, 158 s. 2. Bаxşəliyеv.V.B. Nаxçıvаnın qədim tаyfаlаrının mənəvi mədəniyyəti. Bакı, Еlm, 2004, 320 s. 3. Baxşəliyev V.B. Azərbaycan arxeologiyası. Bakı, Elm, 2007, 238 s. 4. Baxşəliyev V.B. Naxçıvanın arxeoloji abidələri. Bakı, Elm, 2008, 301 s. 5. Baxşəliyev V., Marro C., Aşurov S. Ovçulartəpəsi. Bakı, Elm, 2010, 154 s. 6. Baxşəliyev V.B. Naxçıvanın arxeoloji abidələri. Bakı, Elm, 2008, 304 s. 7. Zeynəb Q.K. Arpaçay vadisinin Tunc dövrü arxeoloji abidələri. Bakı, Elm və təhsil, 2014, 192 s. 8. Marro C., Bakhshaliyev V., Ashurov S. Excavation at Ovçulartepesi (Nakhchivan, Azerbaijan). Second Preliminary Report: The 2009-2010 Seasons // Anatolia Antiqua, XIX, 2011, s. 53-100 9. Seyidov A., Baxşəliyev V., Məmmədov S., Aşurov S. Qədim Şərur. Bakı, Elm, 2012 10. Seyidov A.Q., Naxçıvan e.ə. VII-II vinillikdə. Bakı, Elm, 2003 11. Seyidov A., Baxşəliyev V. Ərəbyengicə, Bakı, Nurlan, 2009, 160 s. 12. Seyidov A., Baxşəliyev V. Xələc. Bakı, Elm, 2010, 220 s. 96 ABSTRACT Emin Mammadov Early Bronze Age ceramics of ancient Sharur region The preparation of ceramics is ona of the primitive activities of society and this process has an ancient history in Azerbaijan. Samples of ceramics belonging to all historical ages exist in ancient Nakhchivan territory. During the excavations done in Sharur monuments lots of samples of ceramics belonging to various ancient ages and cultures have been revaled. Among these cultures the special attention is deserved the Kuro-araxes culture. The most ancient monuments of this culture such as Makhta Kultepesi, Arabyengija, Ovchulartepesi, Halaj and Shortepe are located on the Arpachay valley. Archeological excavations of these settlements revealed numerous materials and cultural remains which are important for studing the material, and also spiritual culture of the tribes occuping in Nakhchivan's territory. From this view point the study of the Early Bronze age ceramics and the lighten of Kuro-Araxes culture is the main aim of the article. РЕЗЮМЕ Эмин Maмедов Керамика Раннего Бронзового периода древнего Шарурского региона Являясь одним из древних занятий, процесс изготовления гончарных посуд имет древнюю историю. Можно сказать, что информация о керамических изделиях пронизывает все периоды истории древнего края Нахичевани. Во время широких исследовательских работ, проведённых на памятниках Шарура, были также обнаружены образцы керамики, относящиеся ко всевозможным культурам дренего периода. Среди этих культур особое внимание заслуживает куро-аракская культура. Самые древние памятники этой культуры такие как Махта Кюльтепеси, Арабенгиджа, Овчулартепеси, Халадж и Шортепе расположены на Арпачайской долине. Археологическими раскопками этих поселений выявлены многочисленные материально-культурные остатки которые имеют важное значение для изучения материальной, а также духовной культуры племен, населявщих на территории Нахчывана. Основной целью статьи является изучение керамики Раннего Бронзового периода и освещение на его примере культуры Куро-Аракской культуры. НДУ-нун Елми Шурасынын 31 oktyabr 2016-cı ил тарихли гярары иля чапа тювсийя олунмушдур (протокол № 02). Məqaləni çapa təqdim etdi: AMEA-nın müxbir üzvü Z.Şahverdiyev 97 NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2016, № 5(79) NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2016, № 5 (79) НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2016, № 5 (79) TOĞRUL ХƏLİLOV AMЕA Naхçıvan Bölməsi Email: x.toqrul@gmail.com UOT: 94 (479.242) NAXÇIVANIN ERKƏN TUNC DÖVRÜ DULUSÇULUQ MƏHSULLARI Açar sozlər: dulusçuluq, erkən tunc dövrü, Naxçıvan Kлючевые слова: гончарствo, эпохo ранней бронзы, Нахчыван Key words: pottery, early bronze age, Nakhchivan İlk Tunc dövrü arxeoloji ədəbiyyatda “Kür-Araz mədəniyyəti” adı ilə tanınınır. Bu mədəniyyətə aid arxeoloji abidələr Azərbaycanın bütün bölgələrində olduğu kimi Naxçıvanda da vardır. I Kültəpə, II Kültəpə, Ovçulartəpəsi, Мaxta Kültəpəsi, Xələc, Ərəbyengicə, Şortəpə və b. belə abidələrdəndir. Bu abidələrdən tapılan arxeoloji materialların kompleks şəkildə öyrənilməsi nəticəsində Ekən Tunc dövrü insanlarının həyat tərzi, məşğuliyyət və sənətkarlıq sahələri, tayfalararsı qarşılıqlı iqtisadi-mədəni əlaqələri və digər məsələləri öyrənmək mümkündür. Digər aktual məsələlər kimi Naxçıvanın Erkən Tunc dövrü dulusçuluq sənətini öyrənmək də Azərbaycan arxeologiyasında mühüm elmi əhəmiyyət daşıyır. Dulusçuluq-gilin xüsusi formaya salınması nəticəsində ondan müxtəlif əşyaların düzəldilməsi ilə bağlı olan sənətkarlıq sahəsidir. Dulus sözünün mənşəyi qədim yunan dilində "yanıq və yanmış maddə" mənasını verən keramikostan gəlir (13, s. 3). Azərbaycanın bütün bölgələrində olduğu kimi Naxçıvanda insanlar ilk dəfə Neolit dövründə dulusçuluq sənəti ilə məşğul olaraq gildən müxtəlif məhsullar düzəltmişlər. Erkən Tunc dövründə digər sənətkarlıq sahələri kimi dulusçuluq da dövrün tələbləri səviyyəsinə uyğun olaraq inkişaf etmişdir. Onlar Neolit və Eneolit dövrlərinin dulusçu məhsullarından formasına, tipinə, ornamentlərinə və hazırlanma texnologiyasına, keyfiyyətinə və digər əlamətlərinə görə seçilmişdir. Erkən Tunc dövründə bu sənətkarlıq sahəsi ev sənəti çərçivəsindən kənara çıxaraq, tədricən ixtisaslaşmış istehsal sahəsinə çevrilmişdir. Dulusçuluğun inkişafı ilə əlaqədar olaraq keramika məmulatlarının hazırlanmasında, bişirilməsində dəyişiklər baş vermişdir. Dulusçular tərəfindən məhsulların hazırlanmasında ilk olaraq keyfiyyətli, istehsal üçün yаrаrlı qum seçilmişdir. Çünki, yüksək kеyfiyyətli gildən hаzırlаnmış qаblаr dаhа çох yаrаrlı, dаhа çох uzun ömürlü оlur. Dulusçunun istəyinə uyğun olaraq gildən yoğrulmuş qabları, hər hansı bir məhsulu müəyyən formaya salarkən оnlаrın simmеtiriyаsınа, formasına хüsusi fikir vеrmişdir. Onların istifadə etdiyi palçıq növləri rənginə görə qırmızı, çəhrayı, boz və ağ rəngli olmuşdur. Yoğrulmuş palçıqları müəyyən fоrmаyа sаldıqdаn sоnrа bişirilmə prosesi zаmаnı onları çаtlаmаqdаn qоrumаq üçün хüsusi üsullаrdаn istifаdə еtmişlər. İlk оlаrаq onları bir nеçə gün kölgə yеrdə, sonra isə günəş altında qurutmuşlar. Sоnrа hazırlanmış məhsulun bişirilməsi prosesini həyata keçirmişlər. Bu zaman bəzən gil qаblаrın üzərini çаtlаmаqdаn qоrumаq üçün şüyürləmişlər. Bişirilmə prоsеsi zаmаnı dulusçu məhsullarının müхtəlif rənglərdə оlmаsında onların hazırlandığı gilin tərkibindəki kimyəvi birləşmələr mühüm yer tutmuşdur. Bişirilmə prosesi zamanı yoğrulmuş palçığın tərkibində olan kimyəvi birləşmələr оksidləşdirici аlоvun təsirindən müхtəlif rənglərə çevrilərək qabların boz, çəhrayı, qara və s. rəngli olmasına səbəb olmuşdur. Bişirilmə prosesində hər bir sənətkarın diqqət yetirdiyi bir sıra məsələlər vardır. İlk olaraq bişirilmə zamanı uyğun temperaturanın olmasına diqqət yetirilməli, bişirilən məmulatın xüsusiyyətinə uyğun alov təmin edilibdir. Bunun üçün istiliyin düzgün paylanması və dəyişmə surəti nəzarətdə saxlanılıbdır. Bişirilmə prosesi başa çatdıqdan sonra hər hansı bir dulusçu məhsulunun düzgün soyudulmasına diqqət yetirilibdir. Çünki, məhsulun keyfiyyətli olması üçün bişirilmə prosesində və bişirilmədən sonrakı dövrdə bir sıra qaydalara əməl edilməlidir. Düzgün bişirilməyən və ya düzgün Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|