Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №3 (84) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №3 (84)

170 
 
Şəkil1,  a  və  b-dən  göründüyü  kimi,  20  və  30 

m  sahədəki  hissəcikləri  1 

m  sahəyə  qədər 
yaxınlaşdırdıqda  onlar  arasındakı  adgeziyanı  daha  aydın  müşahidə  etmək  olur.  Bu  Ag
3
SbS
3
 
birləşməsində daha güclüdür (şək. 1, b).  
 
AgSbS
2
  və  Ag
3
SbS
3
  birləşmələrinin  faza  tərkibini  dəqiqləşdirmək  və  termodinamik 
xassələrini öyrənmək üçün  müvafiq birləşmələr  əsasında  hazırlanmış qatılıq  elementlərinin  EHQ-i 
təyin  edilmişdir.  Qatılıq  elementlərini  hazırlamaq  üçün  aşağıdakı  elektrokimyəvi  reaksiyalardan 
istifadə edilmişdir: 
2
3
2
2AgSbS
S
S
Sb
Ag



             (1) 
3
3
3
2
2
3
6
SbS
Ag
S
S
Sb
Ag



        (2) 
Bu reaksiyalar əsasında aşağıdakı qatılıq elementləri yığılmışdır: 
(-) Ag
bərk

qliserin+AgCl+KCl

(AgSbS
2
)
bərk
 (+)               (A) 
(-) Ag
bərk

qliserin+AgCl+KCl

(Ag
3
SbS
2
)
bərk
 (+)              (B) 
 
Elektrolit  olaraq  AgCl  (0,2  kütlə%)  və  KCl  (

2  kütlə%)  qarışdırılmış  qliserinli  məhlul 
götürülmüşdür.  Həlledici  olaraq  qliserin  götürülməsi  ona  görə  əlverişlidir  ki,  o,  metal  gümüş  və 
stibiumla  qarşılıqlı  təsirdə  olmur  və  onda  həll  edilən  AgCl  və  KCl  ilə  kompleks  birləşmə  əmələ 
gətirmir.  
 
(A) və  (B) tipli  qatılıq  zəncirinin  sağ elektrodlarının  hazırlanması  üçün  sintez  olunan  birləş-
mələr  toz  halına  salınaraq  diametri  0,5  mm  olan  molibden  məftillərə  kütləsi 

0,5  q  olan  həblər 
şəklində  preslənmişdir.  Sol  elektrod  isə  kütləsi 

0,5  q  olan  metal  gümüş  yükötürücü  molibden 
məftilin ucuna bərkitməklə hazırlanmışdır (şək. 2).  
 
 
Şəkil 2. Bərk elektrolitli (1) tipli qatılıq dövrəsində EHQ ölçmələri üçün istifadə olunan 
elektrokimyəvi qurğu. 1 -"pireks" şüşədən qab; 2 - qapaq; 3 - molibden cərəyan ötürücü; 4-Pt-
lövhə; 6-bərk elektrolit; 7-nümunə (sağ elektrod); 8-termocüt; 9-bərkidici qurğu. 
EHQ  ölçmələri  vakuum  şəraitində  standart  kompensasiya  sxemi  üzrə  B7-27  tipli 
yüksəkomlu  rəqəmli  voltmetrlə  aparılmışdır.  Kompensasiya  metodu  ilə  EHQ  ölçmələri  apararkən 
elektrokimyəvi  qurğu  elektrik  sobası,  termocüt  və  millivoltmetrlə  əlaqələndirilmişdir.  Qalvanik 
elementin  EHQ  qiymətləri  həm  temperatur  artması,  həm  də  azalması  zamanı  ölçülmüşdür.  Bu  da 
qatılıq zəncirinin dönər işləməsini sübut edir. 
 
(A)  və  (B)  tipli  qatılıq  elementlərində  sol  və  sağ  elektrodlarda  baş  verən  oksidləşmə-
reduksiya reaksiyalarını aşağıdakı kimi yazmaq olar: 
(A) qatılıq elementində:  
sol elektrodda (-) 2Ag
+
+2e
-

2Ag; 
sağ elektroda (+) 2AgSbS
2
-2e
-

 2Ag
+
+Sb
2
S
3
+S. 
(B) qatılıq elementində:  
sol elektrodda (-) 3Ag
+
+3e
-

3Ag;  

---

171 
sağ elektroda (+) 2Ag
3
SbS
3
-6e
-

6Ag
+
+Sb
2
S
3
+3S. 
 
Ölçmələr 298-423 K temperatur aralığında həyata keçirilmişdir. Hər iki birləşmə üçün EHQ-
nin  temperaturdan  asılılıqlarının  xətti  olması  onlar  əsasında  termodinamik  hesablamalar  aparmağa 
əsas  verir 

2,  7

.  Bunun  üçün  biz  əvvəlcə  xüsusi  kompüter  proqramı  (POWDER-2)  vasitəsilə  ən 
kiçik  kvadratlar  metodu  ilə  müvafiq  xətti  tənliklər  aldıq.  Onlar  müasir  elmi  ədəbiyyatda  tövsiyyə 
olunan 

1, 2

 aşağıdakı tənlik şəklində verilmişdir: 


2
1
2
2
2
)
(
)
/
(
T
T
S
n
S
t
bT
a
E
b
E






, 
burada n – E və T qiymətləri cütlərinin sayı; S
E
 və S
b
 – müvafiq olaraq ayrı-ayrı EHQ ölçmələrinin 
və b əmsalının dispersiyası; 
T
 – orta temperatur, K ; t – Stüdent kriteriyasıdır.  
 
AgSbS
2
  və  Ag
3
SbS
3
  birləşmələri  üçün  alınmış  (A)  və  (B)  dövrəsinin  EHQ-nin 
temperaturdan asılılıq tənlikləri aşağıdakı cədv. 2-də verilmişdir. 
Cədvəl 2 
A) və (B) dövrəsinin EHQ-nin temperaturdan asılılıq tənlikləri 
Birləşmə  
Temperatur aralığı, K 
)
(
2
,
T
S
bT
a
mV
E
E



 
AgSbS
2
 
298-423 
(61,86

13,04)+(0,3172

0,0276)
.
T 
Ag
3
SbS
3
 
298-423 
(61,32

1,47)+(0,1121

0,0023)
.
T 
Cədv.  2-də  verilmiş  termodinamik  ifadələr  əsasında  aşağıdakı  tənliklərdən  istifadə  edərək 
hər iki birləşmədə gümüşün parsial termodinamik funksiyaları hesablanmışdır: 
zFE
G
Ag



; 
zFa
T
E
T
E
z
H
P
Ag




















; 
zFb
S
Ag


, 
burada  z  –  potensialəmələgətirici  ionun  yükü,  F  –  Faradey  ədədidir.  Nəticələr  cədv.  3-də 
verilmişdir.  
Cədvəl 3 
AgSbS
2
 və Ag
3
SbS
3
 birləşmələrində gümüşün parsial termodinamik funksiyaları 
Birləşmə 
Ag
G


 
Ag
H


 
Ag
S

, 
1
1




K
mol
C
 
 
1


mol
kC
 
AgSbS
2
 
40,27

0,03 
31,4

0,18 
29,97

2,5 
Ag
3
SbS
3
 
21,12

0,02 
34,1

0,5 
32,55

6,4 
Aşağıdakı bərabərliklər əsasında AgSbS
2
 və Ag
3
SbS
3
 birləşmələrinin inteqral termodinamik 
fuksiyaları təyin edilmişdir: 
0
0
2
0
2
1
2
1
)
(
3
2
S
f
S
Sb
f
Ag
f
Z
Z
Z
AgSbS
Z







 
0
0
3
3
0
2
3
2
1
3
)
(
3
2
S
f
S
Sb
f
Ag
f
Z
Z
Z
SbS
Ag
Z







, 
burada Z işarəsi G və ya H funksiyasıdır. Entropiya üçün isə  
0
0
0
2
0
2
1
2
1
)
(
3
2
S
S
Sb
Ag
Ag
S
S
S
S
AgSbS
S





 
0
0
0
3
3
0
2
3
2
1
)
(
3
)
(
3
2
S
S
Sb
Ag
Ag
S
S
S
S
SbS
Ag
S





 

---