Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №6 (87) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №6 (87)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
332 vahid enerji siyasətinin hazırlanması və ətraf mühitə vurulan ziyanın aşağı salınması məqsədilə “20- 20-20" direktivinə də tərəfdar çıxmışdır. Xatırladaq ki, həmin direktivin tələblərinə əsasən, 2020-ci ilə qədər Avropa İttifaqı ölkələrində alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə etməklə enerji istehlakının payının 20 faizə çatdırılması, enerji səmərəliliyinin 20 faiz artırılması və istixana qazlarının emissiyasının 1990-cı il səviyyəsindən 20 faiz azaldılması öhdəlikləri müəyyən olunmuşdur [14, 15]. Ölkəmiz həmçinin alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı üçün dünyanın inkişaf etmiş ölkələrinin təcrübəsindən də geniş yararlanır. Bu məqsədlə Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan Respublikası arasında bu sektorun inkişafı üçün sıx əməkdaşlıq həyata keçirilir. Belə ki, Avropa İttifaqının maliyyələşdirdiyi Enerji İslahatlarına Büdcə Yardımı proqramı çərçivəsində 14 milyon avro ayrılıb ki, bu yardım çərçivəsində müəyyənləşdirilmiş birinci tranş 2010-cu, ikinci tranş isə 2011-ci ildə köçürülüb [8, s.185]. Həmçinin Almaniyanın KfW (Kredit qarantiyaları fondu) Bankının maliyyə dəstəyi ilə külək- günəş elektrik stansiyalarının tikintisi üçün Abşeron rayonunda 500 ha və Xızı rayonunda 300 ha ərazilər seçilmiş, müvafiq sənədləşmə işləri aparılmış, ölçü müşahidə-nəzarət stansiyaları alınmışdır. BMT-nin İnkişaf Proqramının dəstəyi ilə isə Şəki şəhərində fəaliyyət göstərən kiçik su elektrik stansiyasında (KSES) 580 kVt gücə malik enerji blokunun quraşdırılması başa çatdırılmış və stansiya şəbəkəyə qoşulmuşdur [2]. Belçika Krallığının “Soltech” şirkəti ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Energetika Agentliyi arasında bağlanmış müqaviləyə əsasən 2015-ci ildə Babək rayonunda ümumi layihə gücü 20 MVt olan Günəş Elektrik Stansiyası tikilib istifadəyə verilmişdir. Layihə çərçivəsində stansiyada 78 684 ədəd müasir günəş panelləri və 11 yarımstansiya quraşdırılmışdır. Stansiya il ərzində 30 milyon kVt.s-dan artıq elektrik enerjisi istehsal etmək potensialına malikdir [4 s.86]. 2011-ci ilin sentyabr ayında Qobustan Eksperimental Poliqonu və Tədris Mərkəzinin istifadəyə verilməsi isə Azərbaycanda günəş, külək və bioqaz enerjisi istehsalı sahəsində reallaşdırılan ilk iri layihə olmuşdur. Poliqonun yaradılmasında məqsəd Azərbaycanda alternativ və bərpa olunan enerjinin inkişafı üçün istiqamət və təcrübə formalaşdırmaq, eləcə də bu sahənin inkişafına təkan verməkdir. Dünyada ilk hibrid stansiya sayılan bu obyektin ümumi ərazisi 38 ha təşkil edir. Burada 2,7 MVt gücündə külək enerjisi stansiyası (hər birinin gücü 0,9 MVt təşkil edən üç külək turbini), 1,8 MVt gücündə günəş enerjisi stansiyası və 0,6 MVt gücündə bioqaz enerjisi stansiyası fəaliyyət göstərir [14, 15]. Mərkəzdə tənzimləyici qurğu, su anbarı, sınaq meydanı, emalatxana fəaliyyət göstərir. Poliqonda və mərkəzdə texnoloji proses dispetçer məntəqəsindən idarə olunur. Stansiya istehsal olunan enerji hesabına ilkin mərhələdə Qobustan şəhərinin, sonrakı mərhələdə isə Qobustan rayonunun enerjiyə olan tələbatının ödənilməsi nəzərdə tutulur. Bunun üçün gələcəkdə Qobustan Poliqonu da daxil olmaqla rayonda tikiləcək stansiyaların gücünün 80 MVt-a çatdırılması planlaşdırılır. 2013-cü ilin may ayından ümümi şəbəkəyə qoşulan Qobustan Hibrid Stansiyası tərəfindən istehsal olunaraq şəbəkəyə ötürülmüş enerjinin həcmi 1 milyon kVt.saat təşkil etmişdir. Qobustan Eksperimental Poliqonunda bu sahədə tarif siyasətinin formalaşdırılması, alternativ və bərpa olunan enerji mənbələri hesabına istehsal olunan enerjinin birbaşa istehlakçılara çatdırılmasının tətbiqi, enerji mübadiləsi sahəsində idarəetmə prinsiplərinin müəyyənləşdirilməsi, yeni texnologiyalardan alternativ və bərpa olunan enerji mənbələri üzrə optimal istifadəsinin öyrənilməsi və bu kimi digər tədbirlərin həyata keçirilməsi planlaşdırılır. Poliqonda həmçinin ölkə ərazisində 21 Ölçü Müşahidə Stansiyalarının (ÖMS) quraşdırılması istiqamətində kompleks tədbirlər həyata keçirilir. 15 ÖMS artıq quraşdırılmışdır. Kürdəmir, Ucar. Samux, Ağstafa, İmişli və Masallı rayonlarındakı ÖMS-lər 2012-ci ildə quraşdırılmışdır. Bu ÖMS-lərdən əldə edilən məlumatlar gələcəkdə külək və günəş enerjisindən səmərəli istifadə etməyə imkan yaradır [5]. Həmçinin Pirallahı-Çilov adaları arasında (ofşor) “Wind Island-1” Dəniz Külək Parkının salınması ilə əlaqədar Dövlət Agentliyinin mütəxəssisləri tərəfindən hazırlanmış ilkin texniki- iqtisadi əsaslandırmalar (TİƏ) aidiyyəti dövlət qurumları ilə müzakirə olunmuş və onların rəyləri toplanaraq müvafiq dəqiqləşdirmələr aparılmışdır. Layihə üzrə seçilmiş ərazinin marşrutu təyin olunmuş, stansiyanın enerji sistemə qoşulma variantları işlənmişdir. Hazırda potensialın və 333 layihələndirmənin dəqiq qiymətləndirilməsi üçün Çilov adasında ölçü müşahidə-nəzarət stansiyalarının (ÖMNS) qurulması istiqamətində işlər aparılır. Qaradağ rayonunun Sahil qəsəbəsində isə 1,2 və 2,8 MVt-lıq, Səngəçal qəsəbəsində isə 9 MVt-lıq günəş elektrik stansiyalarının tikinti-quraşdırma işləri davam etdirilir [3]. Ölkəmizdə bu sahənin inkişafı və enerji istehsalında maya dəyərinin daha aşağı olması məqsədilə yerli, müasir texnoloji avadanlıqların istehsalı prosesinə də xüsusi diqqət yetirilir. Belə ki, bu məqsədlə 2012-ci ildə Sumqayıt şəhərində inşa olunmuş “Azgüntex” MMC-nin Günəş Panelləri Zavodu istifadəyə verilmişdir. Müəssisədə müasir günəş panelləri istehsal edilməkdədir [16]. Belə ki, 2015-ci ildə zavodda 11 min ədəd günəş paneli istehsal olunmuşdur. Avropa ölkələrinin aparıcı şirkətlərinin ən müasir texnologiyaları əsasında yaradılmış zavod 30 MVt gücündə günəş panelləri istehsal etmək potensialına malikdir. Bununla yanaşı, gücü 10 kVt-a qədər olan kiçik tipli hibrid sistemlərin işlənməsi və onların respublikanın ayrı-ayrı bölgələrində nümayiş və satış məntəqələrinin yaradılması istiqamətində də işlərə başlanılmışdır [4 s.87]. Nəticə Beləliklə, ölkəmizin yerləşdiyi əlverişli coğrafi mövqe və iqlim şəraiti dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində olduğu kimi, respublikamızda da ekoloji cəhətdən təmiz və bərpa olunan alternativ enerji mənbələrindən geniş istifadə edilməsinə imkanlar yaradır. Mövcud ənənəvi enerji mənbələrinin məhdudluğunu və eyni zamanda ətraf mühitə qarşı zərərli təsirlərini nəzərə alsaq, alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə edilməsi respublikamızda istilik elektrik stansiyalarında yandırılan böyük miqdarda yanacağa qənaət edilməsinə və beləliklə ətraf mühitə atılan zərərli tullantıların miqdarının əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına imkan verəcəkdir. Eyni zamanda mövcud ənənəvi enerji mənbələrindən qənaətli və səmərəli istifadə ilə də enerji sərfiyatının aşağı salınmasına nail olmaq mümkündür. Həmçinin alternativ və bərpa olunan enerji sahəsində qabaqcıl təcrübəyə və yüksək nailiy- yətlərə malik olan ölkələrlə əməkdaşlığı daha da genişləndirmək və onların təcrübələrindən maksimal dərəcədə yararlanmaq gərəkdir. Məhz bu sahədə beynəlxalq əməkdaşlıq əlaqələrinin inkişafı və eyni zamanda bu sahəyə müasir, yüksək texnologiyaların və genişmiqyaslı, uğurlu innovativ layihələrin tətbiqi bizə bu kimi təbii ehtiyatlardan tam və səmərəli şəkildə istifadə etməyə imkankanlar yaracaqdır. Beləliklə biz enerjiyə olan təlabatımızı daha təmiz və təbiətə daha az mənfi təsiri olan təhlükəsiz yollarla ödəyə bilərik. ƏDƏBİYYAT 1. Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramı (24 oktyabr 2004) 2. Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji və ondan səmərəli istifadə olunması sahəsində görülmüş işlər barədə Dövlət Agentliyinin hesabatı - 2014 http://www.area.gov.az/public/uploads/Hesabat/Hesabat-2014.pdf 3. Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji və ondan səmərəli istifadə olunması sahəsində görülmüş işlər barədə Dövlət Agentliyinin hesabatı - 2015 http://www.area.gov.az/public/uploads/Hesabat/Hesabat-2015.pdf 4. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2015-ci ildə fəaliyyəti haqqında hesabatı, Bakı 2016 5. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 21 oktyabr tarixli 462 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında alternativ və bərpa olunan enerji mənbələrindən istifadə olunması üzrə Dövlət Proqramı”nın 01.01.2014-cü il tarixə icrası barədə məlumat. 6. Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı (2014-2018-ci illər). Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin Prezidentin kitabxanası. Bakı 2014 7. Azərbaycan Respublikası Sənaye və Energetika Nazirliyinin Alternativ və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri üzrə Dövlət Agentliyinin yaradılması haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı / № 123 / Bakı şəhəri, 16 iyul 2009-cu il. http://www.e-qanun.az/framework/18085 8. Bayramzadə.Y. Azərbaycanda yanacaq-enerji kompleksinin müasir vəziyyəti və inkişaf meyilləri. Azərbaycan Vergi Jurnalı № 01 Bakı 2014 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|