Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №6 (87) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №6 (87)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
17 Yarandıqdan 5 il sonra muxtariyyət müstəsna olaraq dövlətin səlahiyyətinə daxil olan məsələlər hesabına öz səlahiyyətlərini genişləndirə bilər. Bu, muxtariyyətin statutuna dəyişikliklər etməklə ola bilər. Digər tərəfdən Baş korteslər qanunvericiliyə uyğun olaraq, ümumdövlət qanunu ilə müəyyənləşdirilmiş prinsiplərə əməl edilməsi şərti ilə dövlətin səlahiyyətlərinə aid sahələrə üzrə səlahiyyətləri muxtariyyətlərə verə bilər. Belə səlahiyyətlər ölkə parlamenti tərəfindən hər bir belə halda bu cür qanunvericiliyə görə müvafiq maliyyə vasitələrinin və nəzarət formasının transfer edilməsini nəzərdə tutan orqanik qanunun qəbul edilməsi yolu ilə ötürülə bilər [8, s. 604]. Muxtar vilayətlər öz hakimiyyət və idarəetmə orqanlarına malikdir. Hakimiyyət sistemində aparıcı yeri vilayət əhalisinin nümayəndəli təmsilçilik orqanı olan parlament tutur. Parlament – birpalatalı təsisat olub, proporsional təmsilçilik prinsipi üzrə keçirilən ümumi seçkilərdə formalaşır və öz səlahiyyətləri çərçivəsində qanunverici hakimiyyət orqanıdır. Parlament 4 il müddətinə seçilir və səlahiyyət müddəti başa çatmamış buraxıla bilməz. Onun səlahiyyətləri seçki müddəti bitdikdə qurtarır. Parlamentin əsas funksiyaları muxtariyyətin sosial, iqtisadi və mədəni həyatının əsas istiqamətləri üzrə qanun layihələrinin müzakirəsi və muxtariyyətin qanunlarının qəbul edilməsidir. Parlamentin maliyyə sahəsində də əhəmiyyətli səlahiyyətləri vardır. Bu, ilk növbədə özünü muxtariyyət hökumətinin təqdim etdiyi vilayətin büdcəsinin müzakirə edilməsində göstərir. Parlament vilayət büdcəsinin icrasına nəzarəti həyata keçirir. Həmçinin vilayətdə vergilər, yığımlar, tariflər və digər ödəniş növləri müəyyən etmək hüququna malik olub, qiymətli kağızların emissiyasını həyata keçirir. Parlament vilayəti Baş korteslərin Senatında təmsil edən senatorları təyin edir. Senatorlar parlament fraksiyalarının təmsilçilik proporsiyası nəzərə alınmaqla təyin edilir. Parlamentin funksiyalarına muxtariyyət hökumətinin başçısının təyin edilməsi və ya seçilməsi də daxildir. Bir neçə vilayətdə parlament bir sıra xarici parlamentlərdə ombudsmanın funksiyalarını yerinə yetirən şəxsi (xalq müdafiəçisini) təyin etmək səlahiyyətinə malikdir. Muxtar vilayətin idarə olunmasında icraedici və inzibati funksiyaları həyata keçirən orqan çox mühüm rol oynayır. Bir çox hallarda bu orqan hökumət və ya hökumət şurası adlanır (Kataloniyada – İcraedici Şura, Andalusiyada – Xunta (Şura) və s.). Muxtariyyət hökumətinin strukturu, onun səlahiyyətləri və fəaliyyət formaları muxtariyyət parlamentinin qəbul etdiyi cari qanunvericiliklə müəyyənləşir. Muxtariyyətin hökuməti üzvlərinin sayı 10-15 arasında dəyişən müşavirlərdən ibarətdir. Hökumətin hər bir üzvü onun rəhbərliyinə verilmiş fəaliyyət sahəsində (iqtisadiyyat, kənd təsərrüfatı, ticarət, maliyyə, daxili işlər, ədliyyə və s.) onun ünvanına verilən parlament interpellyasiyası (sorğusu) üzrə fərdi məsuliyyət daşıyır. Hökumət şurasının sədri muxtariyyətin icra hakimiyyəti orqanları sistemində əlaqələndirici vəzifəli şəxsdir. O, parlament tərəfindən öz deputatları sırasından parlamentin səlahiyyət müddətinə seçilir. Seçilmiş şəxs Kral fərmanı ilə muxtariyyətin hökumət sədri vəzifəsinə təyin olunur ki, bu da regionun icra hakimiyyəti orqanı başçısının vacib vəzifə olduğunu sübut edir. Hökumətin sədri öz funksiyalarının həyata keçirilməsinə görə parlament qarşısında fərdi məsuliyyət daşıyır. Parlament ona etimadsızlıq votumu göstərə bilər, bu halda sədr və bütün hökumətin tərkibi istefa verir. Hökumətin sədri parlamentin razılığını almadan öz sərəncamı ilə hökumət üzvlərini vəzifəyə təyin və vəzifədən azad edir. O, muxtariyyət parlamentində hökumət adından qanunvericilik təşəbbüsü qaldırır, iki həftə ərzində parlamentin qəbul etdiyi qanunları elan edir [8, s. 605]. Bir qayda olaraq, muxtar hökumət mərkəzi hakimiyyət və idarəetmə orqanlarının preroqativi olan xarici siyasət sahəsində hər hansı funksiyalardan məhrum edilmişdir. Lakin statutlarda muxtariyyətin mənafeyinə toxunan xarici siyasət məsələlərinə dair muxtariyyət hökumətinin məlumat alması hüququ təsbit olunmuşdur. Bunlar sərhəd, gömrük, miqrasiya, ispan fəhlələrinin digər ölkələrdəki hüquqi vəziyyətinə dair və s. məsələlər ola bilər. Hökumət təhlükəsizlik məqsədi ilə birbaşa özünə tabe olan xüsusi polis hissələri yarada bilər. Muxtariyyətin təhlükəsizliyinin qorunması istiqamətində hökumət öz fəaliyyətini mərkəzi hökumətin fəaliyyəti ilə əlaqələndirir. Konstitusiyanın 87-ci maddəsinə görə muxtar regionun Baş korteslərdə birbaşa qanunvericilik təşəbbüsü hüququ olmasa da (bu hüquq yalnız hökumətə və parlamentin palatalarına verilmişdir – E.C.), muxtar icmanın assambleyası qanun layihəsinin qəbulu ilə bağlı hökumətə və ya Konqresin rəyasət heyətinə qanunvericilik təklifi haqqında xahişlə müraciət edə və bu təklifi müdafiə üçün həmin palataya üç üzvünü göndərə bilər. Muxtariyyətin parlamenti hansısa 18 ümummilli qanunun Konstitusiyaya uyğun olmadığı barədə iddia ilə İspaniya Konstitusiya məhkəməsinə müraciət etmək hüququna malikdir. Bundan başqa, muxtar icmalar İspaniyanın Avropa İttifaqı (Aİ) çərçivəsində qərarlar qəbul etməsi prosesində iştirak edir. Beləliklə, İspaniya Konstitusiyası ölkənin 17 tarixi regionuna kifayət qədər geniş daxili muxtariyyət səlahiyyətləri vermişdir. Basklar ölkəsi və Kataloniya hətta xarici ölkələrə iqtisadi əlaqələr qurmaq hüququ əldə etmişdir. Lakin bu fakt onların milli fərqliliyi ilə bağlı deyil. Sadəcə bu regionlar ən sənayeləşmiş və ölkənin sərhədlərində yerləşdikləri üçün xarici bazara birbaşa çıxışa malikdir. Ümumiyyətlə, regionların 2-si (Basklar ölkəsi, Kataloniya) 1979-cu ilin dekabrında, 4-ü (Andalusiya, Asturiya, Qalisiya, Kantabriya) 1981-ci ildə, 7-si (La Rioxa, Mursiya, Valensiya, Araqon, Kastiliya-La Mança, Kanar adaları, Navarra) 1982-ci ildə seçkilərədək muxtariyyət əldə etmişdi. Qalan 4 region (Kastiliya və Leon, Madrid, Balear adaları, Ekstremadura) 1983-cü ildə muxtariyyət statusu qazandı. 1995-ci ilin martında Afrika qitəsində yerləşən Seuta və Melilya şəhərlərinin muxtariyyət əsasnamələri qəbul edildi. Lakin muxtar icmalardan fərqli olaraq muxtar şəhərlər öz qanunverici orqanlarını yaratmaq hüququna amlik deyillər. 1980-ci illər “muxtariyyətlər dövləti”nin inkişafında dönüş dövrü oldu. Muxtariyyət üzrə komissiya ekspertlərinin hesabatı və 1981-ci il iyulun 31-də ispan hökuməti və İSFP tərəfindən imzalanan “Muxtariyyət müqaviləsi” hakimiyyətin ötürülməsi prosesini müəyyən qədər qaydaya salmaq, muxtariyyətləşmə prosesinin dərinləşməsini təmin edən operativ əsasların yaradılması cəhdlərini özündə əks etdirirdi. 1982-ci ilin iyununda Deputatlar konqresi tərəfindən “Muxtariyyətləşmə prosesinin əlaqələndirilməsi haqqında” Orqanik Qanun qəbul edildi. Qanundakı müvəqqəti qeydə görə onun qüvvəyə minməsi 5 ay müddətinə təxirə salınırdı. Çoxluğun milli siyasi partiyaları olan Demokratik Mərkəz İttifaqı (DMİ) ilə İSFP azlığı təmsil edən partiyalarının və regional milli partiyaların ilkin iştirakı olmadan “Muxtariyyət müqaviləsi”ni işləyib hazırladı. Bu, mərkəzlə əyalətlər arasında birləşmədən geri addım atmaq demək idi. Məhz bu amil Kataloniya və Baskoniyanın regional hökumətlərinin “Muxtariyyətləşmə prosesinin əlaqələndirilməsi haqqında” qanunu rədd etməsinə səbəb oldu [1, s. 168, 170; 13, s. 39]. Ölkədə baş verənləri mərkəzi hakimiyyətin zəifləməsi kimi qiymətləndirən bir qrup hərbiçinin 1981-ci il fevralın 23-də baş verən və kral tərəfindən dəstəklənmədiyi üçün uğursuzluğa düçar olan dövlət çevrilişi cəhdindən sonra hakimiyyət müxalifətlə “muxtariyyətləşmə” prosesini zəiflətmək, ordunu və sağçı qüvvələri sakitləşdirmək barədə razılığa gəldi. Kataloniya, Basklar ölkəsi, Qalisiya və Andalusiya ilə yanaşı, muxtariyyətə can atan digər regionlar da Konstitusiyanın regionların və əyalətlərin statusunu müəyyən edən 143-cü maddəsi ilə qane olmalı idilər. Korteslərə 1981-ci il sentyabrın 29-da təqdim edilən ziddiyyətli “Harmonik muxtariyyət haqqında” Qanun 1980-ci ilin martında keçirilən regional seçkilərdə muxtariyyətin ilk meyvəsini dadan baskların və katalonların kəskin müqaviməti ilə qarşılaşdı: qanun layihəsi Konstitusiya məhkəməsinə verildi, o isə öz növbəsində qanunu muxtariyyətləşmə prosesində geriyə addım kimi qiymətləndirdi. İspaniyanın NATO-ya üzv qəbul olunması (1982, 30 may) hərbi dairələrin sakitləşdirilməsində mühüm rol oynadı, əvəzində muxtariyyətləşmə prosesi daha rəvan davam etdirildi [10, s. 282, 284]. Bir çox regionlarda muxtariyyət institutlarının hələ yaradılmaqda olmasına baxmayaraq, regional- milli problemin həlli xalqın böyük dəstəyini qazandı. 1982-ci ildə keçirilən sorğunun nəticələrinə görə, ispanların 47%-i öz muxtariyyətini müdafiə edəcəyini bildirmiş, 28%-i mərkəzçiliyin tərəfdarı olmuş, 11%-i federalizmi bəyənmiş, 4%-i isə öz icmasının müstəqilliyini istəmişdi [20, s. 391]. 1983-cü ilin avqustunda Konstitusiya məhkəməsinin qərarı ilə “Muxtariyyətləşmə prosesinin əlaqələndirilməsi haqqında” qanunun 38 maddəsindən 14-ü etibarsız elan edildi. Bu o demək idi ki, heç bir qanun Konstitusiya ilə muxtariyyət əsasnamələri arasında vasitəçi qanun kimi çıxış edə bilməz, çünki əsasnamələrin özü konstitusion xarakter daşıyırdı [11, s. 176-219; 17]. Konstitusiya məhkəməsinin qərarının ardından 1983-cü il oktyabrın 14-də “Muxtariyyətləşmə prosesi haqqında” qanun qəbul edildi. Qanun hər bir muxtar regiona özünün paytaxtı olması hüququnu verərək yeni siyasi-inzibati bölgünü təsdiqlədi. 15 keçmiş tarixi vilayətin əvəzində yaradılan 17 muxtar regiondan 11-i (Kataloniya, Basklar ölkəsi, Qalisiya, Andalusiya, Araqon, Valensiya, Ekstremadura, Asturiya, Navarra, Balear adaları və Kanar adaları) tamamilə əvvəlki tarixi vilayətlərin yerində və onların sərhədlərinə uyğun idi. Eyni zamanda qədim Kastiliyanın və Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|