Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №6 (87) nakhchivan state university. Scientific works, 2017, №6 (87)

33 
ABSTRACT 
Ismayıl Hajıyev 
 NAKHCHIVAN IN THE PERIOD OF CENTRALIZED AZERBAIJAN SAFAVIDS 
STATE (IN THE YEARS OF 1501-1736 ) 
 
The  article  deals  with  the  creation  of  Safavids  state,  his  role  and  position  of  the  statehood 
history  of  Azerbaijan,  to  unite  the  Azerbaijan  lands  in  an  unique  state,  establishment  of  the 
government and to implement this in all the territories of the country.  
The rolu of Nakhchivan in the establishment of Safavids state and its history is investigated. 
It is cleared up that Nakhchivan is the heritage country of Kangarli tribe and they were considered 
one of the branch of ustajli gizilbash tribe. Kangarli has historical services in the defending of the 
borders Safavids state and to strengthen the statehood. That is why Nakhchivan is one of the most 
important  military  -strategical  territories  of  Safavids  state.  The  author  also  pay  attention  to  these 
facts that during the Safavids-Ottoman battles Nakhchivan pass through hand to hand and showed 
the harm of the population. When Nakhchivan was under the rule of Ottomans in the years of 1588-
1603  and  1727-1736  the  implementing  ceremonies  in  that  period  is  investigated  by  the  author. 
According to policy of “Emptied (burned) land” blow striked to Nakhchivan and the moving of the 
population  is  investigated  with  new  facts  by  the  author.  Though  Nakhchivan  was  occupied  by 
Ottomans  and  govern  by  them  for  a  few  period  it  was  tried  to  built  the  Azerbaijan  statehood  and 
achieved to this aim. Nakhchivan stayed as one of the composition of Safavids state.  
The author`s main result in the article is that Nakhchivan territory was played an important 
role in the history of Safavids state. 
РЕЗЮМЕ 
Исмаил Гаджиев 
НАХЧЫВАН В ПЕРИОД ЦЕНТРАЛИЗОВАННОГО АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО 
ГОСУДАРСТВА СЕФЕВИДОВ (1501-1736 годы) 
 
В статье говорится о возникновении государства Сефевидов, о его роли и позиции в 
истории  и  государственности  Азербайджана,  об  объединения  Азербайджанских  земель  в 
едином государстве, об организации на территории всей страны правительственных органов. 
Исследована  роль  Нахчывана  в  создании  и  истории  государства  Сефевидов. 
Выявлено,  что  власть  в  Нахчыване  по  наследству  принадлежала  племени  Кенгерлинских, 
которое было ветвью племени кызылбашей –устаджлы. Кенгерлинские имеют исторические 
заслуги  в  охране  границ,  укреплении  государственности  государства  Сефевидов.  Поэтому 
Нахчыван  являлся  важным  военно-стратегическим  регионом  государства  Сефевидов.  В 
статье  также  уделено  внимание  переходу  Нахчывана  из  рук  в  руки  в  результате  Османо-
Сефевидских  войн,  потери,  которые  несло  население  в  результате  этих  войн.  Рассказано  о 
периодах  с  1588  по  1603  и  с  1727  по  1736  годы,  когда  Нахчыван  находился  во  владении 
Османской империи. На основе фактов говорится о том, как на Нахчыван повлияла политика 
“опустошённой  (сожжённой)  земли”,  о  переселениях  населения.  Несмотря  на  то,  что 
Нахчыван был захвачен Османской империей и некоторое время был в её составе, здесь все 
время  были  успешные  попытки  возобновления  Азербайджанской  государственности. 
Нахчыван  возвращался  в  состав  государства  Сефевидов.  Цель  этой  статьи  в  том,  что 
Нахчыванский край сыграл важную роль в истории государства Сефевидов.  
 
 
  
                                                                 NDU-nun Elmi Şurasının 19 oktyabr 2017-cı il tarixli qərarı ilə çapa    
 
 
 
 
         tövsiyyə olunmuşdur. (protokol № 02).
 
 
 

---

34 
NAXÇIVAN DÖVLƏT UNİVERSİTETİ. ELMİ ƏSƏRLƏR, 2017, № 6 (87) 
 
NAKHCHIVAN STATE UNIVERSITY. SCIENTIFIC WORKS, 2017, № 6 (87) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ УНИВЕРСИТЕТ. НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2017, № 6 (87) 
 
 
FƏXRƏDDİN CƏFƏROV 
Naxçıvan Dövlət Universiteti 
[e-mail] 
UOT:
 
930.25 
MİLLİ ARXİVİN İNKİŞAFINDA HEYDƏR ƏLİYEVİN ROLU 
 
Açar  sözlər:  Türkmənçay  müqaviləsi,  Nəriman  Nərimanov,  Daxili  İşlər  Komissarlığı, 
Heydər Əliyev, Milli Arxiv fondu, Türkiyə, Moskva 
Key  words:  Turkmenchay  Treaty,  Nariman  Narimanov,  Internal  Affairs  Commission, 
Heydar Aliyev, National Archives Foundation, Turkey, Moscow 
Ключевые  слова:  Туркменчайский  договор,  Гейдар  Алиев,  Центральное  Архивное 
Управление, Нахчыван, О фонде Национального Архивы” 
Hər bir millətin arxivi onun  tarixinin, həyatının  ayrılmaz hissəsidir. Əgər bir xalqın arxivi 
olmayıbsa,  yoxdursa  demək  o  xalqın  gələcəyindən  də  danışmaq  əbəsdir.  Yəni,  keçmişini  unudan 
gələcəksiz  yaşayır.  Bu  bir  həyat  aksiomasıdır.  Azərbaycanda,  eləcə  də  Naxçıvanda  arxiv 
quruculuğu çox çətin bir yol keçmişdir. Tarixin müxtəlif dövrlərində Naxçıvan müxtəlif dövlətlərin 
vuruş  meydanına  çevrilmiş,  nəticədə  işğala  məruz  qalmış  bu  ərazidə  qiymətli  arxiv  sənədləri  ya 
məhv  edilmiş,  yaxud  da  işğalçılar  tərəfindən  talan  edilərək  başqa  yerlərə  daşınmışdır.  Çox  uzağa 
getməyək:  xanlıqlar  dövründə  istər  İran,  istərsə  də  Osmanlı  dövlətinin  Naxçıvan  xanlığını  ələ 
keçirmək  üçün  apardıqları  döyüşlər,  həmçinin  Türkmənçay  müqaviləsindən  sonra  rus 
müstəmləkəçiliyi,  sonra  Naxçıvan  qəzasının  Gürcüstan  İmereti  və  İrəvan  quberniyasına  verilməsi 
buna  əyani  sübutdur.  Bu  isə  öz  növbəsində  arxiv  quruculuğuna  böyük  ziyan  vurmuşdur.  Bu  gün 
İran  İslam Respublikasının  Təbriz, Tehran, Türkiyə Cumhuriyyətinin  Ankara,  İstanbul, Rusiyanın 
Moskva,  Sak-peterburq,  eləcə  də  Ermənistan,  Gürcüstanın  dövlət  arxivlərində  Naxçıvanın  XVIII-
XIX əsrlər tarixinə dair saxlanılan çoxsaylı qiymətli sənəd, nadir əlyazma vardır. Bunlar bizim milli 
sərvətlərimizdir ki, əldən çıxıb (1, v. 1). 
XX əsrin 20-ci illərinə qədər istər Azərbaycan, istərsə də Naxçıvanda dövlət idarəçiliyinin 
əsas  atributlarından  biri  sayılan  arxivlər  olmamışdır.  Ölkəmizdə  arxiv  işinin  dövlət  səviyyəsində 
təşkilinə  1920-ci  ilin  dekabrından  başlanmışdır.  Azərbaycan  İnqilab  Komitəsinin  sədri  Nəriman 
Nərimanov “Vahid dövlət arxiv fondunun yaradılması və xalq maarif komissarlığı yanında mərkəzi 
dövlət arxivinin  təşkili haqqında” dekret  imzalamışdır. Həmin dekreti əldə rəhbər tutan Naxçıvan 
MSSR  Mərkəzi  İcraiyyə  Komitəsi  1925-ci  il  dekabr  ayının  13-də  Naxçıvan  MSSR-də  Mərkəzi 
Dövlət Arxivinin yaradılması haqqında qərar qəbul etmişdir (2, v. 38). 
Azərbaycanda arxiv orqanlarının yenidən təşkili ilə əlaqədar olaraq 1930-cu ildə Naxçıvan 
MSSR Mərkəzi  Dövlət Arxivi  yenidən təşkil  edilmişdir. Naxçıvan şəhərindəki  dövlət arxivi onun 
tərkibində  idi.  Lakin  1960-cı  ilə  qədər,  arxiv  idarəsi  və  Mərkəzi  Dövlət  Arxivi  Naxçıvan  MSSR 
Xalq Daxili İşlər Komissarlığının tabeliyində olan dövrdə demək olar ki, arxivlər qapalı təşkilatlar 
idi.  Bu  da  onlarla  elmi-tədqiqat  işlərinin  aparılmasına  və  arxiv  sənədlərindən  istifadəyə  əngəl 
törədirdi.  
1930-cu  illərdə  Naxçıvanda  Mərkəzi  Arxiv  İdarəsi  yaranmış,  onun  tərkib  hissəsi  kimi 
Naxçıvan  şəhərində  Respublika  Dövlət  Arxivi  olmuşdur.  1941-ci  ildə  Naxçıvan  MR  Mərkəzi 
Dövlət  Arxivi  adlanmışdır.  Ötən  əsrin  60-cı  illərində  ittifaqın  başqa  yerlərində  olduğu  kimi 
Naxçıvanda  da  arxiv  təşkilatı  Daxili  İşlər  Nazirliyinin  tabeliyindən  çıxarılıb  Naxçıvan  MSSR 

---