Elmi ƏSƏRLƏR, 2017, №7 (88)
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
199 Həyat keyfiyyəti, ümumi olaraq fərdin fiziki sağlamlığı ilə yanaşı psixoloji-emosional vəziyyəti və ictimai-sosial statusunu ehtiva edən geniş anlayışdır (8). Belə ki, uzun, mürəkkəb müalicə prosesindən sonra yalnız sağqalma artıq vacib meyar hesab edilmir. 1970-ci illərdən bəri klinik araşdırmalarda “həyat keyfiyyəti” anlayışı istifadə olunmağa başlanılmış və son onilliklərdə tez-tez müraciət edilən mühüm məsələlərdəndir. Həyat keyfiyyəti həyatın davamı ilə yanaşı individiumun fiziki-psixoloji və ictimai istiqamətlərini əhatə edən, həyatın standartları və qayğıları, mənəvi aspektləri baxımından meyarlar məcmusudur. Həyatın keyfiyyəti insanların maddi vəziyyə- ti, təhsil səviyyəsi, sağlamlıq vəziyyəti, yaşadığı ətraf mühit və sosial atmosfer kimi faktorlardan formalaşır. Bu faktorlar içərisində təbii ki, ən əhəmiyyətlisi xəstənin sağ qalması və həyatını davam etdirməsidir (9, 10). Həyat keyfiyyəti insanın yaşadığı sosial-mədəni mühitdə sağlamlığını subyektiv və obyektiv olaraq qiymətləndirməklə, bir sosium kimi yararlılıq (faydalılıq) səviyyəsini müəyyən etməklə təyin olunur. Həyat keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində daim təkmilləşdirilən müxtəlif formalar, anketlər istifadə edilir. Bu formalar şikayətlərin qalması (olmaması), yeni şikayətlərin əlavə olunması-olun- maması, depressiya, xəstəlik şiddəti, həyat keyfiyyəti, özünə qulluq bacarığı, xəstəlikdən əvvəlki səriştələrinin, bacarıqlarının, zehni imkanlarının saxlanılması (itməsi), bəslənmə vərdişləri kimi öl- çülməsi (öyrənilməsi) və sənədləşdirilməsi çətin olan vəziyyətləri qiymətləndirmə məqsədi ilə tərtib olunmuşdur. Müxtəlif formalarda fərqli qiymətləndirmə şəkilləri mövcuddur. Ümumiyyətlə, bu for- malarda müxtəlif bal qiymətləndirmələri istifadə olunur və fərdin sağlamlıq vəziyyəti, davranışı, etik vərdişlərinin saxlanılması və b. faktorlar əsasında həyat keyfiyyəti səviyyəsi ümumi bal ilə ölçülür (11). Həyat keyfiyyətinin dəyərləndirilməsi üçün istifadə olunan anket formaları ümumi və xəstəliklə əlaqədar olmaq üzrə 2 sinifə ayrılır. Ümumi formalar bütün populyasiyada həyat keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində istifadə edilə bilər. Xəstəliklə əlaqədar formalar müəyyən qrup xəstəliklərin müalicəsindən sonra sosiumun həyat keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində tətbiq olunur. Dünya səhiyyə sistemində həyat keyfiyyətinin səviyyəsinin qiymətləndirilməsində geniş istifadə olunan anket formaları cədvəl 1-də verilmişdir. Cədvəl 1 Həyat keyfiyyətinin səviyyəsinin qiymətləndirilməsinin müasir formaları S/№ Beynəlxalq adı Azərbaycan dilində adı 1. Medical Outcome Study SF-36 Tibbi tədqiqatların nəticələri Qısa Forma-36 2. Nottingham Health Profile Nottingham sağlamlıq profili 3. Mc Master Health Index Questionnaire Mc Master sağlamlıq sorğu indeksi 4. Medical Outcome Study General Health Survey Sağlamlıq vəziyyətinin tədqiqinin ümu- mi tibbi nəticələri 5. Duke Health Profile Duke sağlamlıq profili 6. Index of Well-Being (IWB) Rifah indeksi (IWB) 7. Spritzer Qality of Life Index (SQLI) Spritzer həyat keyfiyyəti indeksi (SQLI) 8. Dartmounth COOP Function Charts Dartmounth COOP funksiya cədvəli 9. World Health Organization Quality of Life (WHOQOL) Dünya Səhiyyə Təşkilatının həyat key- fiyyəti (WHOQOL) Qısa Forma – 36 Bu anket istifadə baxımından çox sadədir, müalicədən sonrakı dövrdə cinsi funksiyaların qiymətləndirilməsi üçün tətbiq olunur (12, 13-14). Cappel JC et al. görə IIEF-5 anket forması erektil funksiyanın qiymətləndirilməsi üçün sağlam və disfunksional xəstələr arasındakı fərqin müəyyən edilməsində olduqca əlverişlidir (15). Türk Androloji Dərnəyi tərəfindən IIEF-5 Forması türkcəyə çevrilmiş, Beynəlxalq Qiymətləndirmə Forması adı altında ereksiya funksiyasının qiymət- ləndirilməsində etibarlılıq qazanmışdır. Ona görə də IIEF-5 formasının türkçə versiyası androloji kabinetlərdə erektil disfunksiyanın (ED) qiymətləndirilməsində rahat istifadə edilir (16, 17, 18). 1992-ci ildə həyat keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün Rand Corporation tərəfindən Qısa Forma-36 (SF-36) tövsiyə olunmuşdur (19-20). 200 Qısa Forma-36-da cins, yaş, əsas xəstəlik, yanaşı xəstəliklər nəzərə alınmadan ümumi sağlamlıq vəziyyətini əhatə edən həyat keyfiyyəti səviyyəsi qiymətləndirilir. Bu anket formasında 8 bölmədə toplanmış 36 sualın cavabı balla qiymətləndirilir. Onlar arasında fiziki funksiyalar, fiziki işin çətinliyi, bədən ağrıları və ümumi sağlamlıq vəziyyəti fiziki göstəricilər kimi, həyat göstəriciləri, ictimai funksiya, emosional-zehni işlərin çətinliyi kimi mental göstəricilər qiymətlən- dirilir. Hər bir hissəyə 0-100 arasında dəyişən ballar verilir (9). İnsanın həyat keyfiyyətinə mənfi istiqamətdə təsir edən bir çox xəstəliklərin (piylənmə, şəkərli diabet, ürək-damar xəstəlikləri, endokrin xəstəliklər, xərçəng və b.) rastgəlmə tezliklərinin yüksəlməsi problemin aktuallığını daha da artırır (22, 23). Bu xəstəliklərdə həyat keyfiyyətinin mənfi istiqamətdə dəyişdiyinə dair qısa Forma-36 istifadə edilmiş bir çox elmi işlər işıq üzü gör- müşdür (24-25). SDBÇ olan xəstələrdə həyat keyfiyyətinin araşdırıldığı bir işdə qlomerulyar filtrasiya dəyərlərinə görə xəstələr qruplaşdırılmış, qruplar üzrə həyat keyfiyyəti balları hesablanmış və qrup- lararası fərqlər müəyyən edilmişdir. Nəticə olaraq, qlomerulyar filtrasiya dəyəri endikcə fiziki və mental göstəricilərin balları da etibarlı surətdə azalmışdır ƏDƏBİYYAT 1. Suleymanlar G, Utas C, Arinsoy T, Ates K, Altun B, Altiparmak MR, et al. A population-based survey of Chronic REnal Disease In Turkey--the CREDIT study //Nephrol Dial Transplant, 2011 Jun;26(6):1862-71. 2. http://www.tsn.org.tr.folders.file.tsn_registry_2011.pdf 3. Wolfe RA, Ashby VB, Milford EL, Ojo AO, Ettenger RE, Agodoa LY, et al. Comparison of mortality in all patients on dialysis, patients on dialysis awaiting transplantation, and recipients of a first cadaveric transplant //N Engl J Med. 1999 Dec 2;341(23):1725-0 4. Öksüz E, Malhan S. Sag ̆lığa Bağlı Yaşam Kalitesi-Kalitemetri, Başkent Üniversitesi, Ankara, 2005 5. Ostrowski M, Wesołowski T, Makar D, Bohatyrewicz R. Changes in patients’quality of life after renal transplantation//Transplant Proc 2000;32:1371 e4 7. Fujisawa M, Ichikawa Y, Yoshiya K, Isotani S, Higuchi A, Nagano S, Arakawa S, Hamami G, Matsumoto O, Kamidono S. Assessment of health-related quality of life in renal transplant and hemodialysis patients using the SF-36 health survey //Urology. 2000 Aug 1; 56(2): 201-6 8. Türk Nefroloji Derneg ̆i - 2004 Registry Of The Nephrology, Dialysis And Transplantation İn Turkey. 9. Watnick S, Morrison G. Böbrek Hastalıkları. In: McPhee SJ, Papadakis MA, th editors, Current Medical Diagnosis and Treatment. 49 ed. Adana, Nobel kitapevi, 2010; 816-49. 10. Eser E. Sağlıkla ilgili yaşam kalitesinin kavramsal temeli ve ölçümü. Sağlıkta Birikim Dergisi 2006; 1: 1-5. 11. Testa, M.A.,Simonson, D.C. (1996) Current concepts - Assessment of quality-of- life outcomes. New England Journal of Medicine, 334 (13), 835-840. 12. Koltarla, S. (2008). Taksim Eg ̆itim ve Araştırma Hastanesi Sağlık Personelinin Yaşam Kalitesinin Aras ̧tırılması. Yüksek lisans tezi, İstanbul. 13. Kourlaba, G.,Panagiotakos, D.B. (2009) Dietary quality indices and human health: a review. Maturitas, 62 (1), 1-8. 14. Cappelleri JC, Siegel RL, Glasser DB, et al. Relation-ship between patient self-assessment of erectile dysfunction and the sexual helath inventory for men. Clin Ther 2001;23:1707-19 15. Espinoza R, Gracida C, Cancino J, Ibarra A. Prevalance of Erectile Dysfunction in Kidney Transplant Recipients. Transplant Proc. 2006;38(3):916-7 Mehrsai A, Nikoobakht M, Khanlar- poor T, Shekarpour L, Pourmand G. Improvement of Erectile Dysfunction after Kidney Trans- plantation, The Role of the Associated Factors. Urol J 2006:4:240-4 16. Rebello P, Ortega F, Valdes C, et al. Factors associated with erectile dysfunction in male kidney transplant recipients. Int J Impot Res 2003;15(6):433-8 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|