Elmi ƏSƏRLƏR, 2018, №1 (90) nakhchivan state university. Scientific works, 2018, №1 (90)
Yüklə 3,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- 72 - sübutlar, dəlillər, səbəblər deməkdir (8, səh.102). İcmallarda motivasiya sözünün əvəzinə sadəcə olaraq dərsin gedişi yazılması kifayətdir. Bunun kimi digər alınma sözlər də əvəzlənməlidir. Müəllimlərimizin çətinlik çəkdiyi məsələ Motivasiya- yəni problemin qoyuluşudur (10). Motivasiya elə dərsin gedişidir. Kurikulum islahatlarına aid ədəbiyyatlarda Motivasiyaya 10 dəqiqəyədək vaxt verilir. Qeyd etmək lazımdır ki, bir qrup metodistlər, bu sahə ilə məşğul olanlar qeyd edirlər ki, kurikulum islahatında müəllim passivdir-istiqamətvericidir. Şagird isə aktivdir. Bəs motivasiya üçün ayrılmış vaxt ərzində proses nə cür getməlidir. Kurikuluma aid ədəbiyyatlarda qeyd edilir ki, motivasiyanın gedişində müəllim ilk növbədə problemin qoyuluşunu qeyd etməlidir. Problem nədir. Nəzərə alsaq ki, bizim dərsimiz hansı mövzu üzərində qurulacaq elə bu bizim qarşıya qoyacağımız problemdir. Yəni alt standartda qeyd edilən mövzunun adını müəllim lövhədə yazır və şagirdlərə izah edir ki, bizim öyrənəcəyimiz, üzərində tədqiqat aparacağımız mövzu budur. Metodistlər, didaktiklər qeyd edirlər ki, müəllim yeni mövzunu izah edərkən şagirdlərin keçmiş biliklərinə əsaslanmalıdırlar. Keçmiş biliklərin müəyyən edilməsi üçün şagirdlər sual-cavab edilməlidir. Müəllim sinfin keçmiş biliklərinin səviyyəsini müəyyən etdikdən sonra yeni materialı hansı səviyyədə izah edəcəyini müəyyənləşdirir. Ənənəvi metodikada bu sinfin fəallaşdırılması kimi qəbul edilmişdir. Tədris işində çalışanlar bu prosesi əks-əlaqə adlandırırlar və geniş istifadə edirlər. Əks-əlaqə yaradıldıqdan sonra müəllim yeni dərsə maraq yaratmaq, şagirdlərin diqqətini izahata cəlb etmək üçün problem-situsiya üsulundan istifadə edirdi.Yəni qarşıya elə suallar qoyulurdu ki, şagirdlərin diqqəti dərsə cəlb edilsin. Kurikulum islahatlarında isə bu vəziyyət yönəldici suallar kimi qeyd edilir (10). Yəni problemli sualın həll edilməsi üçün bir neçə istiqamətverici sual yazılır. Pedaqoji baxımdan motivasiya psixoloji amil olub şagirdin təlim fəaliyyəti mexanizmasını hərəkətə gətirən qüvvədir. Problem şagirdin idrak fəaliyyətini artırır, yəni şagirdin düşünmə aparatını işə salır. Motivasiya fəal dərsin başlanğıc mərhələsidir. Müəllim motivasiyanı düz qurubsa dərsin əsas hissəsini yerinə yetirmiş olur. Motivasiya iki prinsip əsasında qurulur (10). Problemlilik (10). Problem qoyularkən burada müəllimin dərsdə şagirlərə nə öyrədəcəyini qarşısına qoyduğu məqsədləri nəzərə almalıdır. Ona görə ilk istiqamət problemlilikdir. Ənənəvi metodikada problemli vəziyyət yaradılırdı ki, şagird dərsə yaxşı qulaq assın, izahatı diqqətlə dinləsin. Kurikulum islahatlarında isə problemli şərait yaradılır ki, şagirdin diqqəti ancaq problemli məsələnin araşdırılmasına yönəldilsin. Ona görədə tədqiqat sualı elə seçilməlidir ki, şagirdin idrak fəaliyyəti problemin həllinə yönəlsin. Müəllim çalışmalıdır ki, şagirdin fəallaşdırılmış idrak fəaliyyətinə rəhbərlik etsin. Əks təqdirdə müəllim məqsədinə nail ola bilməz İkincisi məqsədyönümlülükdür (10). Tədqiqat sualı qoyularkən müəllimin məqsədinə uyğunlaşdırılmalıdır. Çünki müəllimin məqsədi bu tədqiqat sualı vasitəsi ilə həyata keçiriləcəkdir Ona görə də tədqiqat sualı müəllimin məqsədinə xidmət etməlidir. Yönəldici suallar isə tədqiqat sualının reallaşmasına kömək edici olmalıdır. Tədqiqat sualı problemlilik prinsipini reallaşdırır. Biz tədqiqat sualının və yönəldici sualların qoyuluşuna misallarla baxaq. Fərz edək ki, bizim alt standartımız “ Günəş sistemi planetləri ” mövzusudur. Bu mövzuya tədqiqat sualının aşağıdakı kimi qoyulması məqsədə uyğun olardı: 1. Günəş sistemi planetləri və onların əsas xüsusiyyətləri Yönəldici suallar: 1. Günəş sisteminin planetləri hansılardır ? 2. Günəş sistemi planetləri hansı qruplara bölünür ? 3. Bu qrupların oxşar və fərqli xüsusiyyətləri hansılardır. Tədqiqat sualı haqqında izahat verərkən müəllim dərsin tipini, induktiv və yaxud da deduktiv dərs tipindən istifadə etdiyini yaddan çıxarmamalıdır. Müəllim dərs müddətindən səmərəli istifadə etməsi üçün daha yaxşı olar ki, bu suallar videomaterial halında ekrana salınsın və müəllim tədqiqat sualını yazarkən izahat versin. Məs: Müəllim belə bir izahatla dərsə başlaya bilər.Uşaqlar biz bu günkü dərsimizdə sizinlə səma cisimləri içərisində bizim üçün ən maraqlısı olan “Günəş sistemi planetləri” mövzusunu öyrənəcəyik. Gəlin görək günəş sistemi nədir, bu sistemə hansı göy cisimləri daxildir, bu planetlər hansı xüsusiyyətlərə malikdir, onların oxşar və fərqli xüsusiyyətləri hansılardır”. Bu giriş sözündən sonra yaxşı olar ki, - 73 - müəllim hazırladığı videomaterialı və yaxudda hazırladığı slaydda günəş sisteminin şəklini ekrana salsın. Müəllim bu slayd üzərində müəyyən məlumatlar verməlidir. Hansı ki, təlimin məqsədində nəzərdə tutulubdur. Planetlərin adlarını saymalı, daxili və xarici planetlər haqqında, onların oxşar və fərqli xüsusiyyətlərini qeyd etməlidir. Müəllim imkan daxilində internetdən ayrı-ayrı planetləri ekranda göstərməli onlar haqqında dərslikdə olan mətni ucadan oxutmalı, mətndə olmayan əlavə məlumatlar verməlidir. Günəş sisteminə daxil olan 8 planetin hamısı haqqında qısa da olsa məlumat verməlidir. Müəllim materialı izah edib qurtaranda şagirdlər hiss etmədən qısa nəticə verməli və nəticədən hiss olunmadan dərsin yekunu üçün sual-cavaba keçməlidir. İzah edilən yeni material bir neçə sualla sual-cavab edilməlidir. Bu sual-cavabla müəllim materialı yekunlaşdırır. Yeni materialdan şagirdlərin nə səviyyədə bilik əldə etdiyini və bu biliklər əsasında hansı bacarıqlar əldə etdiyini yoxlamaq üçün müəllim şagirdləri iş vərəqləri üzərində işlədə bilər və yaxud da fəal təlimin müxtəlif metodlarından istifadə etməklə onların bacarıqlarını yoxlaya bilər və yaxudda əldə etdikləri bilikləri bacarıqlara çevirə bilər. Bunun üçün keçdiyi mövzu üzrə şagirdlərin müstəqil işini təşkil etməlidir. Ona görə də müəllim dərsə hazırlaşarkən sinifdə tədqiqat işinin aparılması formasını müəyyən etməlidir.Yəni cütlərlə, kiçik qruplarla, kollektivlə və yaxud da fərdi iş aparacağını əvvəlcədən müəyyən edir. İş formasına uyğun olaraq əvvəlcədən iş vərəqəsi hazırlayır. Tədqiqatın aparılması (15 dəq) (10). Sinifdə olan şagirdlər 4-5 nəfərdən ibarət bir neçə qrupa bölünür. Qeyd etmək lazımdır ki, sinfin qruplara bölünməsi hələ sentyabr ayında, bizcə sinif rəhbəri tərəfindən aparılması daha məqsədə uyğundur. Bizim məqsədimiz neçə bənddən ibarətdirsə biz bir o qədər də qrup ayıra bilərik. Məqsədlərdə yazdığımız hər cümləni bir vərəqədə (iş vərəqi) evdə yazırıq və bu vərəqələrin hər birini ayrı-ayrı qruplara paylayırıq. Yaxud da məqsədimizdə olan bəndlərin hər birinə uyğun bir neçə suallar yazaraq iş vərəqi şəklində tapşırıq kimi veririk. Şagirdlərin əldə etdiyi bilikləri yoxlamaq və bacarıqları üzə çıxartmaq üçün onların tədqiqat işini təşkil edirik. Şagirdlərə verilən iş vərəqlərindəki tapşırıqlar məqsədlərə uyğun olmalıdır. Tapşırığın çətinlik dərəcəsindən asılı olaraq müəllim tapşırığın yerinə yetirilməsinə vaxt təyin edir. İnformasiya mübadiləsi (10 dəq) (10). Bu bölmədə şagirdlər onlara təqdim olunmuş suallar üzərində çalışırlar və işi müəyyən edilmiş vaxt ərzində hazırlayıb müəllimə təqdim edirlər.Yerinə yetirilmiş tapşırıqlar müəllim tərəfindən toplanılaraq lövhədən asılır. İnformasiyanın müzakirəsi (10). Hər qrupdan bir nümayəndə durub yerinə yetirilən tapşırıq haqqında məlumat verilir. Bu zaman müəllim çalışmalıdır ki, şagirdlər vərəqədə yazılanlardan əlavə heç nə deməsinlər. Şagirdlərin təqdimatı qurtardıqdan sonra qruplar bir-birinin işini qiymətləndirirlər. Qiymətlədirmədə çalışmaq lazımdır ki, şagirdlər ədalətli olsunlar. Bu qiymətləndirmədən sonra müəllim özü qrupların qiymətləndirməsini aparmalıdır və ədalətli qiymətlər verməlidir. Verilən qiymətlər meyar qiymət cədvəlində öz əksini tapmalıdır (7 dəq). Nəticə və ümumiləşdirmə (3 dəq) (10). Müəllim şagirdlərin cavablarını dinləyir, yoxlayır, təhlil edir və qiymətlədirmə aparır. Qiymətləndirmə zamanı təlim nəticələrini əsas qəbul edir. Şagirdlərin qiymətləndirilməsi meyar cədvəlinə uyğun olaraq aparır. Qiymətlər gündəliklərdə və rubrik jurnalında qeyd edilməlidir. Qeyd etmək lazımdır ki, meyar qiymətləndirmə cədvəlində qiymətləndirmə qruplar üzrə aparılır. Fərdi qaydada şagird öz qiymətini bilmir. Ona görə də məktəblərdə rubrik jurnallar yaradılmalı və fərdi qiymətlər verilməlidir. Bu qiymətləndirmənin aparılması üçün metodik göstərişlərdə qiymətləndirmə meyarları verilir. Məs: bizim mövzu üzrə qiymətləndirmə meyarı kimi: şərhetmə və müqayisə kriteriyaları nəzərdə tutulubdur. Qiymətləndirmədən sonra müəllim evə tapşırıq verir. Ev tapşırığı. Bunun üçün müəllim dərslikdə olan fəaliyyətləri və ya özü tərtib etdiyi tapşırıqları verə bilər. Bununla bizim dərsimiz başa çatır. Deməli motivasiya elə dərsin əsas gediş mərhələsidir. Bu prosesin düzgün təşkil olunması dərsin səmərəliliyini artırar və yüksək nəticələr əldə etmiş olarıq. Qeyd etmək lazımdır ki, müəllim evdə dərsə hazırlaşarkən dərsdə şagirdlərin müstəqil tədqiqat işi aparmasına da vaxt ayıra bilər və ayırmalıdır. Şagirdlərə verilən biliklərin nə səviyyədə bacarıqlara çevrildiyini yoxlamaq üçün iş vərəqləri tərtib etməlidir. İş vərəqlərinə məqsədlərdə qeyd edilən başlıqlar və yaxud da onlara yaxın məsələlər salınmalıdır. Motivasiyanın şagirdləri iş vərəqləri Yüklə 3,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|