Индики - эяляъяк заман фелляринин Гурани-Кяримдя морфоложи яламятляри
87
Zeyd gedir
– بھاذ ديز
Zeydə gəlincə, o gedir – بھاذف ديز اما
ədatларı
لاول
و
امول
Bu iki ədat başlanğıc ədatları hesab olunur və onlardan sonra
mübtəda və ya xəbərin gəlməsi vacibdir. Onlar əsasən iki mənada olur:
a)
Xüsusiləşdirmə ədatı
(صيصختلا فرح ) мянасында
b)
Bir şeydən başqa bir şeyə görə imtina etmək цчцн. Bu
xüsusiyyətinə görə onlara دوجول عانتما
deyilir. Məsələн:
كتمركلأ دمحم لاول
Əgər Məhəmməd olmasaydı, sənə hörmət edərdim.
Bu misalda hər iki məna ehtiva olunmuşdur.
Bu ədatların üç əsas xüsusiyyəti vardır:
1)
Bu ədatlardan sonra feilin gəlməsi mümkün deyil.
2)
Onlardan sonra gələn isim mübtəda vəzifəsində olub əvvəl gəldiyi
üçün mərfu (adlıq halda) olur. Əl-Kəsai və davamçılarы isə mübtədanın
adlıqda olmasını ondan əvvəl məhzuf (düşmüş) feillə bağlayaraq
bildirirляр ki, həmin isimdən əvvəl bir feilin mənası vardır.
20
Yəni:
كتمركلأ دمحم لاول
Məhəmməd olmasaydı, sənə hörmət edərdim.
ъümləsi, əslində belədir:
كتمركلأ دمحم رضح لاول
Məhəmməd gəlməsəydi (olmasaydı), sənə hörmət
edərdim
3)
Bir qrup alimlər isə həmin ədatlardan sonra gələn ismin adlıqda
olmasının səbəbini həmin ədatlarla bağlı bilməyib, sadəcə ismin
(mübtədanın) cümlənin əvvəlində gəlməsi ilə bağlı olaraq adlıq halda
olmasını vurğulamışlar. Kufəli alimlər isə sonrakı ismin adlıqda
olmasının səbəbini məhz həmin ədatlarla bağlayırlar.
21
Bu ədatlardan sonra bitişən əvəzliklərin hansı halda olması barədə
bəzi rəylər mövcuddur. Bir qrup alimlər onlardan sonra bitişən
əvəzliklərin adlıqda olmasını iddia etsələr də
22
, Sibəveyhi və Xəlil ibn
Əhməd kimi məşhur dilçilər əvəzliklərin
həmin vəziyyətdə yiyəlikdə
olmasını iddia etmişlər.
23
20
ىنغملا
.
ص
.
٢٧٢
21
فاصنلاا
.
ص
.
٧١
22
ماشھ نبلا ىنغملا
.
٢٧٤
23
هيوبيس
.
٢
/
٣٧٣
дос. Н.Н.МЯММЯДОВ
88
Sonda qeyd etmək lazımdır ki, müxtəlif qrammatika məktəbləri
nümayəndələrinin isimlərlə fellərin ümumi erab əlamətləri qəbul etməsini
əsas götürərək erab əlamətlərinin ilk növbədə ismə aid olub, daha sonra
feillərə keçməsi haqqında fikirlərini özünü tam şəkildə doğrultmur. Belə
ki, bu nitq hissələrindən hər biri özünəməxsus səbəblərdən erab
əlamətləri qəbul edir və bu əlamətlərin zahiri oxşarlıq kəsb etməsi,
onların eyni olması demək deyil.
Məqalədə mövzunun ətraflı şəkildə və ənənəvi ərəb dilçiliyi
baxımından araşdırılmasına baxmayaraq, felləri rəf, nəsb və cəzm
vəziyyətinə salan əlamətlərin, xüsusilə də ədatların daha geniş və
fundamental tədqiqata ehtiyacı vardır.
Индики - эяляъяк заман фелляринин Гурани-Кяримдя морфоложи яламятляри
89
РЕЗЮМЕ
МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ
ГЛАГОЛА В НАСТОЯЩЕ-БУДУЩЕМ ВРЕМЕНИ В КОРАНЕ
Статья посвящена вопросу характеристики глагола в настояще-
будущем времени в морфологическом аспекте, с точки зрения
арабского языкознания представляет собой важную область
исследования в арабистике. Автор, исследуя и анализируя мнения
различных
представителей
арабских
грамматических
школ
рассматривает особенности морфологических характеристик, как имён,
так и глаголов, их схожость и отличие. Он, приводя многочисленные
примеры из Корана и арабской литературы, исследует характер
окончаний глаголов.
С точки рассмотрения данного вопроса в традиционной арабской
грамматике, действия различных частиц на окончания глаголов
представляет большой научный интерес.
RESUME
MORPHOLOGICAL ASPECT OF PRESENT AND FUTURE TIME
OF VERB IN KORAN
This article is about characteristic of verb in present and future time in
morphological aspect with Arabic language point of view it has an important
role in Arabic exploration. Author is researching and analyzing different
views of different grammar schools, which are researching morphological
characteristic as names verbs and their difference and sameness. He is giving
many examples from Koran and Arabic literature, researching character of
the endings of the verbs.
In this question in traditional Arabic grammar, the influence of different
fractions on ends of the verbs is a big scientific interest.