Elmи мяъмуяси
Yüklə 3,47 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ةمحر سانلا انقذأ اذإو ً َ ْ َ َ ﱠ َ ْ َ َ َ ِ َ انتايآ يف ركم مھل اذإ مھتسم ءارض دعب نم َ ِ
- قحلا دعولا برتقاو ﱡ َ َ َ ْ ْ ُ ْ َ َ َ ْ
- Şərt cümləsinə cavab olan müzare feldən sonra gəlib əvvəlində و , ف və
- كيلإ نسحأ و كمركأ ينمركت نإ
- Feli cəzm etməyən ول ədatı. Бу ول
- ةيطرشلا ول
- نوكلمت متنأ ول لق َ ُ ِ ْ ْ َ ُ َ ْ ﱠ ُ متكسملأ اذإ يبر ةمحر نئآزخ ْ ْ
Индики - эяляъяк заман фелляринин Гурани-Кяримдя морфоложи яламятляри 83
1. Müzare fel salim fel olдугда, 2.
Həmin feldən əvvəl دق ədatı olmaдыгда, 3.
Keçmişdə işləndiyi halda gələcəyə aid olдугда. Məsələn: ْتبكف ةئيسلاب ءاج نمو ﱠ ﱢ ﱠ ُ َ ِ َ ِ َ َ َ رانلا يف مھھوجو ِ ﱠ ِ ْ ُ ُ ُ ُ ... “(Rəbbinin hüzuruna) pis əməllə gələnlər isə cəhənnəm oduna üzüstə atılarlar...” (Ən-Nəml:90) Bu məsələ ilə bağlı digər bir maraqlı məгам اذا ədatının (ةيئاجفلا اذا ) ف ədatının yerində işlənib onu əvəz edə bilməsi ilə bağlıdır. Aparılan tədqiqatlar belə deməyə əsas verir ki, bu hal mümkündür. Buna aid ən tutarlı cavabı Qurani-kərimin özündə axtarmaq lazımdır. Məsələn:
ً َ ْ َ َ ﱠ َ ْ َ َ َ ِ َ انتايآ يف ركم مھل اذإ مھتسم ءارض دعب نم َ ِ ِ ِ َ َ َ ٌ ﱠ ﱠ ْ ﱠ ﱢ ُ ُ َ َ ِ ْ ْ َ ْ ... “İnsanların başına gələn bir müsibətdən sonra onlara bir mərhəmət (asudəlik) dadızdırsaq, (ayələrimiz barəsində) dərhal hiylə qurmağa girişərlər...” (Yunus:21) Lakin bu o demək deyildir ki, ذا ا ədatı bütün hallarda ف ədatını əvəz edə bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, həmin ədat bu vəziyətdə yalnız bəzi ismi cümlələrin əvvəlində işlənə bilər. Bundan əlavə, onu da qeyd etmək lazımdır ki, ف ədatının اذا ilə birlikdə şərtə cavab olan cümlələrdə işlənə bilməsi məsələsi də diqqəti cəlb edən hallardandır. Bунун mümkünlüyü ilə bağlı müxtəlif rəylərin olmasına rəğmən, apardığımız araşdırmalardan məlum oldu ki, bu ədatlar birlikdə yalnız təkid bildirdiyi zaman işlənir və başqa hallarda buna təsadüf olunmur. Məsələn:
ﱡ َ َ َ ْ ْ ُ ْ َ َ َ ْ انك دق انليو اي اورفك نيذلا راصبأ ةصخاش يھ اذإف ﱠ ُ ْ َ َ َ ْ ْ َ َ َ َ ُ ُ َ َ َ ِ ِ ِ ﱠ َ ٌ َ َ َ ِ َ اذھ نم ةلفغ يف َ َ ْ ﱢ ٍ َ ْ َ ِ ... “Doğru vəd (qiyamət günü) yaxınlaşdıqda kafir olanların gözləri (dəhşətdən) dərhal bərəlib: “Vay halımıza! Biz (dünyada) bundan qafil idik...” (Əl-Ənbiya:97) Şərt cümləsinə cavab olan müzare feldən sonra gəlib əvvəlində و , ف və ya مث gələn həmcins fel rəf, nəsb və ya cəzm olur? Qeyd etmək lazımdır ki, ikinci felin (həmcins üzvün) hansı vəziyyətdə olması əvvəlki fellə, yəni şərtə cavab olan fellə bağlıdır. Həmin fel hansı vəziyyətdə olarsa, sonra gələn fel də ona uyğun olmalıdır. Məsələn: كيلإ نسحأ و كمركأ ينمركت نإ Bu məsələ ilə bağlı maraqlı məгамлардан biri də şərtə cavab олан cümlənin anda cavab olan cümlədən fərqini ortaya çıxarmaqdan
дос. Н.Н.МЯММЯДОВ 84
ibarətdir. Qeyd etmək lazımdır ki, bu iki növ arasında əsas fərq ondan ibarətdir ki, şərtə cavab olan cümlənin feilindən əvvəl yalnız ف ədatı gəlir, anda cavab olan cümlədə isə felin əvvəlində نا və لədatı gələ bilər. Bəzən də bu ədatlarsız işlənə bilər. Məsələn: زفي مل بلاطلا دھتجي مل ول Tələbə çalışmasa, müvəffəqiyyət qazaна bilməz. قبلا ةروس هيلع تلزنأ يذلا ماقم اذھ هريغ هلإ لا يذلا ﷲ و ةر “Özündən başqa bir ilah olmayan Allaha and olsun ki, bu, “Əl- Bəqər” surəsinin göndərildiyi adamın (Peyğəmbərin s.) məqamıdır.” Yeri gəlmişkən, eyni cümlədə iki şərt gəldikdə və onlardan sonra bircə cavab gəldikdə bunları nəzərə almaq lazımdır: 1.
İkinci şərtdən əvvəl ف ədatı gəlir. Məsələn: كفراعم تعستا تمھف نأف تأرق نإ Əgər oxusan və başa düşsən, biliyin artar. 2.
رح يدبعف كحض نإ ديعس ءاج نإ Səid gəlsə, gülsə, qulum azaddır. Bu cür cümlələrdə cavab ikinci şərt felinə aid olduğu halda, onların hər ikisi də birinci şərtə cavab hesab olunur. Feli cəzm etməyən ول ədatı. Бу ول ədatının iki xüsusiyyəti vardır: 1) Həmin ədat cümlənin əvvəlində gələrək ةيردصملا ول adlanır və bu xüsusiyyətinə görə
və يك ədatlarına bənzəyir. Məsələn:
2) Məhz şərt üçün işlənərək ةيطرشلا ول adlanır və bu xüsusiyyətinə görə نإ ədatına bənzəyərək iki cümləni əhatə edir. Bu cür cümlələrdə birinci cümlə ikinci ilə sıx bağlı olur, birinci cümlə şərt adlanır, ikincisi isə ona cavab cümləsi. Məsələn: دمحم ماقل دلاخ ماق ول Xalid qalxsa, Məhəmməd də qalxar. Bu ədatın xüsusiyyətlərindən biri də будур ki, ondan sonra isim və ya isimləşmiş söz deyil, fel gəlməlidir. Belə ki, - ول دمحم ماق دومحم ماقل Əgər
Məhəmməd qalxsa, Mahmud da qalxar- tipli cümlələrin deyilməsi ərəb ədəbi dilində məqbul sayılmasa da, bu tipli cümlələrə rast gəlmək mümkündür. Məsələn:
َ ُ ِ ْ ْ َ ُ َ ْ ﱠ ُ متكسملأ اذإ يبر ةمحر نئآزخ ْ ْ ُ َ ْ ﱠ َ َ َ َ ً ِ ﱢ ِ ِ َ ْ َ َ ناكو قافنلإا ةيْشخ َ َ َ ِ َ ِ َ َ َ اروتق ناسنلإا ً ُ َ ُ َ Yüklə 3,47 Mb. Dostları ilə paylaş:
|