Elmi redaktor: amea-nın həqiqi üzvü, əməkdar elm xadimi, fəlsəfə elmləri doktoru, professor Fuad Qasımzadə
’ S.XoIilov. Göstərilən əsər, s.l03
Yüklə 2,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ’ S.XoIilov. Göstərilən əsər, s.l03.
Sitat götürülüb: Новая те,хнологическая волна на Западе. М., 1986, с.45. " Yenə orada, s.50. 428 xüsusi xarakteri fərqləndirir. Əvvəllər məlum olmayanı açaraq texnika əldə edir, hasil edir, toplayır, bölüşdürür, yenidən dəyişdirir və bu yolla ətraf təbiətin simasını dəyişdirir. Bununla yanaşı anlamaq vasitəsi kimi texnika həqiqətin açılması üsulu kimi də bütövlükdə dünyanın mənzərəsini dəyişdirir. Müasir dövrdə istehsalın inkişafında qabaqcıl texnologiya həlledici əhəmiyyət kəsb edir. Elm həqiqət, texnologiya isə fayda axtanr. Elm biliyə can atır, texnologiya istehsal etməyə xidmət edir. Fəqət elm və texnologiya arasında qınlmaz əlaqə var. Bir tərəfdən elm öz-özlüyündə yüksək inkişaf etmiş texnologiyaya söykənməsə öz məqsədinə çata bilməzdi. Başqa tərəfdən, müasir texnologiya elmin qazandığı biliyin həyata keçirilməsi yolunda çox mürəkkəb prosesdən başqa bir şey deyil. Texnologiyanı yalnız texnika hesab etmək olmaz. Texnologiya elmi biliyin həyata keçirilməsinə əsaslanan prosesdir. Deməli, texnologiyanı texnika ilə eyniləşdirmək olmaz. Texnologiya texnikanı özündə ehtiva edir, heç bir halda ona mün- cər edilmir. İstehsalın texnoloji cəhətdən təşkil edilməsi təsərrüfat vəzifələrini düzgün başa düşməyi, onlann həyata keçirilməsi üçün insana yardımçı ola biləcək təbii qüvvələrin seçilməsini tələb edir. Bunun üçün təbii qüvvələr müvafiq şəkildə qurulmalı və təşkil edilməlidir. Buna isə texnikanın köməyi ilə nail olmaq olar.
Texnika ilə texnologiya bir-birini tamamlayır. «Texnika» adı altında elmi nəzəriyyələrin və texnologiyanın əmək alətlərinə, maşınlara, sənayeyə tətbiq edilməsi başa düşülür. Daha müasir termin olan «texnologiya» çox hallarda «texnika» termini ilə üst-üstə düşür və yaxşı inkişaf etmiş texnikanın müasir insan qarşısında duran genişmiqyaslı problemlərin həllinə az- çox əsaslandırılmış və sistematik tətbiqini tələb edir. Belə fikir var ki, texnologiya nəzarətsiz, müstəqil qüvvə deyil, insan seçiminin nəticəsi, cəmiyyətin bazar vasitəsilə ifadə edilən tələbidir. Başqa bir fikir: fransız filosofu Jak Elül texnologiyanı toxunduğu hər şeyi simasızlaşdıran müstəqil və idarəedilməz 429 qüvvə hesab edir. İnsanlar maşmlann tələbinə uyğunlaşaraq onun quluna çevrilirlər. Texnologiyanın öz məntiqi və daxili şərtlənməsi var. Texniki determenizm meydana gəlir, yəni texnika sonsuz, hər yerdə mövcud olan, qaçılmaz bir şey olur. İnsanlar getdikcə texnologiyanın məhsullarından daha çox asılı vəziyyətə düşürlər. Dövlət və ictimai rəy texnologiyanın sahibi deyil, onun qulluqçusu olurlar. Politoloq Lenqdon Vinner sübut etməyə çalışır ki, texnologiya muxtar sistemdir və bütün insan fəaliyyətini öz tələblərinə uyğun olaraq formalaşdırır. İnsanın məqsədi mövcud vasitələrə uyğunlaşdırılır. Əvvəlki kimi əksinə olmur. Texnologiya haqqında nə qədər çox fikir söylənsə də bütün hallarda onlan bir sahə birləşdirir: texnologiya - texniki vasitələr və elmi metodların yardımı ilə nəzəri biliyin praktikada gerçəkləşdirilməsidir. Nəhayət, «texnologiyaya insan və maşınların qaydaya salınmış sistemləri ilə əməli məsələlərin həll edilməsi üçün təşkilatlanmış biliyin tətbiq edilməsi» kimi tərif vermək olar. Belə geniş tərifin bir neçə üstünlüyü var. «Təşkilatlanmış bilik» bizə əməli təcrübəyə dayanan texnologiyalar, eyni dərəcədə həm də əsasında elmi nəzəriyyələrin durduğu texnologiyalar haqqında danışmaq imkanı verir. «Əməli məsələlərin həll edilməsi» dedikdə buraya həmçinin maddi dəyərlərin istehsalını (məsələn, sənaye və kənd təsərrüfatında), xidmət göstərməyi (o cümlədən kompüterlərin, rabitə vasitələrinin və biotexnologiyanın köməyi ilə) də daxil etmək olar, «İnsan və maşınların qaydaya salınmış sistemləri» diqqəti sosial institutlara, həm də texnologiyanın texniki təminatına yönəldir. Bundan başqa, bu tərifin genişliyi müxtəlif texnologiyalar arasındakı əhəmiyyətli fərqi bizim yadımıza salır».*^ Hələ XX əsrin əvvəllərində amerikalı iqtisadçı-alim T.Veblenin (1857-1929) texnokratik nəzəriyyəsində texnika ən geniş anlamda sənayenin inkişafı üçün zəruri olan biliklərin (o cümlədən konkret maşın və avadanlıqlarda maddiləşən) cəmi kimi izah edilir. «Texnika və yaxud mexanikləşmiş industri- yaya təsir göstərən sənaye məharətinin vəziyyəti yüksək mə- Yüklə 2,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|