Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
\ N \» nəzəri, həm də praktiki anlamda səhv addımdır. Məsələn, keçid iqtisadiyyatı şəraitində təbii inhisarlann özəlləşdirilməsinin qeyri-mümkünlüyü kimi! Həm də, qeyd edilməlidir ki, burda söhbət təkcə keçid iqtisadiyyatının doğurduğu problemlərdən getmir. Ümumiyyətlə, araşdiEdığH mız--4Stiqamdxtə— möveud—elan dünya təcrübəsi açıq-aydın şəkildə göstərir ki, ölkənin iqtisadi sisteminin özəlliklərindən, eləcə də iqtisadi potensialından asılı olmayaraq ən azı 3 sferada iəhii . Ät^hisariann (bir qayda olaraq dövlətin taBeçiliyində) möv^dfiığu ictimai rifahın təmini baxımından qaçılmazdır: ’ 1) Ölkənin hərbi təhlükəsizliyinin təminatına xidmət edən müdafiə sənayesi; 2) İqtisadi səmərəliliyi aşağı səviyyədə olan (yaxud heç olmayan) sahələr (Rabitə, nort və s.); 3) Elmtutumlu, kapital tutumlu və ümumiyyətlə fundamental elm sahələri. Təhlil materialları göstərir ki, bütün bunlara baxmayaraq, bir sıra keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə təbii inhisarların «özəlləşdirilməsi» istiqamətində də intensiv fəaliyyət göstərilir. Məsələn, hal-hazırda Rusiya Federasiyası «Qaz- prom», «Svyazinvest» və s. kimi ölkənin iqtisadi infrastrukturunun əsasını təşkil edən inhisarların «axırına» çıxmağa çalışır. Bu baxımdan Azərbaycan Respublikasında yalnız tədavül sferası qismən təsirlərə mə’ruz qalır. Təhlil materialları göstərir ki, təbii inhisarlarla «ölüm- dirim» mübarizəsini şərtləndirən amillər həm daxili, həm də xarici mənbələrdən qaynaqlanır. Əvvəla, bu istiqamətdə xarici sahibkarlar daha intensiv fəaliyyət göstərirlər, ona görə ki, nəinki qlobal, həm də regional səviyyədə potensial rəqibi aradan qaldmr və nəticə etibarı ilə transregion miqyasında inhisarçı fəaliyyətini təmin edə bilirlər; İkincisi, sırf taktiki problemlərin (məsələn büdcə kəsirinin örtülməsi) həllinə nail olmağa çalışılır; Üçüncüsü, lobbist-korru|sioner mahiyyət daşıyan istiqamətin təbii inhisarlara yanaşmada öncül mövqeyə keçməsi; Yə’ni, hökumət nümayəndələrinin «hamilik» etdiyi özəl sektor subyektlərinə «pay» verilməsi və s. 228 Başqa sözlə, istənilən halda sistem dəyişiklikliyinin spesifik xüsusiyyətləri, eləcə də həm qlobal, həm də geosiyasi və geoiqtisadi situasiya mütləq nəzərə alınmalıdır. ' Ölkədə inhisarçı fəaliyyətin tənzimi proMemLərinin həlli « istiqamətləri^ pjaraq istına(i.-.edilmasi mümkün.^oİan I bazanın ~yaxud platformanın tərkib ünsürləri ilə birlikdə müəyyənləşdirilməsini tələb edir. Başqa sözlə, araşdırdığımız problemə münasibətdə dövlət tənzimi sisteminin elementləri dəqiq şəkildə ifadə olunmalıdır. Ən ümumnəzəri mövqedən yanaşsaq, sözügedən sistemin antiinhisar profilli mahiyyət kəsb edən ünsürlərini aşağıdakı kimi sıralamaq məqsədəuyğun olardı; 1) Hüquqi bazanın adekvatlığı; 2) Tənzimlənmənin aydın şəkildə ifadə edilmiş məqsədləri; 3) Dövlətin iqtisadiyyata (bütövlükdə) müdaxiləsinin sərhədləri yaxud tənzimləmə ilə əhatə edilən iqtisadi sektorun ‘ sərhədləri; 4) Özəl sektorun «tənzimlənən» sferalara çıxışı şərtləri; 5) Əsasən təbii inhisarlarla bağlı qiymət qoyma mexanizmi; 6) Tənzimləməni həyata keçirən dövlət orqanının səlahiyyət çərçivəsi; 7) İqtisadiyyatm tənzimlənməsi zəruri olan sahələrinin müəyyənləşdirilməsi; 8) İqtisadiyyatın institutsional strukturunun inkişafında dövlətin praktiki fəaliyyətinin sərhədləri və s. Apardığımız araşdırmalar göstərir ki, əvvəlki paraqraflarda qeyd etdiyimiz konseptual istiqamət çərçivəsində iqtisadiyyatın inhisarsızlaşdırılması və rəqabətin inkişafı üçün aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsi ; məqsədəuyğun olardı: j 1 .İnvestisiya müsabiqələri, torq və hərracların I keçirilməsi, eləcə do dövlət sifarişlərinin yerləşdirilməsi I üzərində antiinhisar nəzarətinin təşkilinin səmərələşdirilməsi; r,/£, 229 2. Ölkə ərazisində istehsal amillərinin sərbəst mjqtasiyasına mane olan dövlət və özəl strukturlara qarşı ciddi tədbirlərin görülməsi; 3. İstehsalın təmərküzləşməsinin və dövlət orqanlannm inhisarçılığının aşağı salınması və rəqabət mühitinin təşəkkülünə yönəldilmiş dövlət vəsaitlərinin daha geniş istifadəsi və bu prosesdə mövcud olan hüquqi tənzimlənmənin təkmilləşdirilməsi; 4. MDB ölkələrinin antiinhisar qanunvericiliyinin məzmun uyğunluğuna nail olmaq və onların rəqabət ^siyasətinin beynəlxalq prinsip və qaydalara müvafıqliyinin 'tə’min edilməsi. §4. İNHİSARİZM VƏ İQTİSADİ DEMOKRATİYA: QARŞILIQLI UYĞUNSUZLUĞUN ANA TOMİYASI Ölkədə real bazar münasibətlərinin qərarlaşması prosesi davam etməkdədir. Son dövrlərdə əldə edilmiş nailiyyətlər, iqtisadi artımın yüksələn xəttlə gedişi, xarici əlaqələrin intensivlik dərəcəsinin artımı strateji planda qarşıya qoyulan məqsədlərə çatma imkanlarını optimist mövqedən qiymətləndirməyə əsas verir. Lakin, eyni zamanda, sosial-iqtisadi inkişafla bağlı olan metaproblemin yekcins deyil, ikili mahiyyət daşıması və bununla əlaqədar olaraq meydana çıxan təhlükəli meyl və təmayüllərin vaxtında qarşısının alınması son dərəcə aktual əhəmiyyət kəsb edir. Mə’lum olduğu kimi, söhbət mənafelərin tarazlığı qanununun realizasiyası baxımxkdan həlledici rola malik olan inhisarizm—»iqtisadi demokratiya cütlüyünün qarşılıqlı “davranış” xüsusiyyətlərindən, birləşdirilməsi mümkün olmayanların heç olmasa, nəzəri konsensusuna nail olmaqdan gedir. Əvvəlki tədqiqatlarımızda da sözügedən problemin bir sıra aspektlərinə aydınlıq gətirməyə çalışmışıq. İndi isə həmin prizmadan qarşılıqlı uyğunsuzluğun daxili təbiətinə nüfuz etməyə cəhd göstərəcəyik. 230 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|