Elmi redaktor: İsmayıl Əli oğlu Fcyzullabəyli, iqtisad elmləri doktoru, professor
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
dünya iqtisadiyyatının vahidliyi, bütövlüyü anlamından yanaşdıqda, qeyd edilən mübarizənin hissəvi tətbiqi heç bir real nəticə verməyəcəkdir. Bu nöqteyi-nəzərdən formalaşan ..təza^hhq ən^azuqlobal-^regional^millLmanafelərin optimal uyğunTijguna mənfi tə’sir göstərəcək və ümumiyyətlə, belə bir uyğunluğun real gerçəklikdə qərarlaşması baş tutmayacaqdır. Təhlil materiallan göstərir ki, yuxarıda əks etdirdiyimiz situasiyanın aradan qaldınlması məqsədi ilə beynəlxalq iqtisadi münasibətləri tənzimləyən təşkilatların rəsmi fəaliyyət konsepsiyasının fəlsəfi məzmununda köklü keyfiyyət dəyişiklikləri aparılmalıdır. Yə’ni, sözügedən konsepsiyanın yeni fəlsəfəsi ümumbəşəri əxlaqi normalara, mə’nəvi prinsiplərə söykənməli, primitiv hesabçılıqdan, ələlxüsus daban-dabana zidd olan mənafelərin zahiri uyğunluğuna istinaddan imtina edilməlidir. Bu qənaət həm ümumiqtisadi inkişafın yeni paradiqmasının “xalis” iqtisadi determinantdan uzaqlaşması, yə’ni, sosial-iqtisadi və siyasinin dialektik vəhdətinə söykənməsi, həm də ümumiyyətlə, sivilizasiyalı yanaşmanın labüdlüyü prizmasından tamamilə real və böyük elmi-nəzəri əhəmiyyət kəsb edən bir nəticə kimi qəbul edilməlidir. Qlobal inhisarlaşma ilə bağlı digər bir problem dünya iqtisadiyyatının tənzimlənməsi prosesinin demokratikləşdirilməsi, “kiçik” yaxud “böyük” ölkə olmasından asılı olmayaraq, qlobal tənzimləmədə bərabərhüquqluluğun tətbiqi ilə bağlıdır. Məsələ burasındadır ki, kiçik və iqtisadi cəhətdən geri qalmış ölkələr sözügedən tənzimləmə prosesinin böyük xərctutumuna malikliyi ucbatından, təbii olaraq kənarda qalırlar. Sözsüz ki, bu hal milli mənafelərin ödənilməsində də müəyyən problemlər yaradır. Hər şeydən əvvəl, özgələrin formalaşdırdığı “oyun qaydaları” əksər hallarda həmin prosesin iştirakçısı olmayan ölkələrin milli spesifikasını nəzərə almadığına görə birtərəfli asılılıq meydana çıxamır. Və, iqtisadi siyasətin (ümummilli səviyyədə) formalaşdıniması və tətbiqi sferasında yuxarıda göstərdiyimiz tərzli birtərəfli asılılıq hətta mövcud resurslardan belə maksimum səmərəliliklə istifadə olunmasını əngəlləyir. Başqa sözlə, sözügedən ölkənin iqtisadi inkişafı “oyun qaydalannı” müəy- 240 yənləşdirənlərin mənafelərinə uyğun şəkildə baş tuta bilər ki, bu da öz mahiyyəti e’tibarı ilə qlobal inhisarizmin təzahür formasından başqa bir şey deyildir. Bütün bunlarla yanaşı, qeyd etməyi zəruri sayırıq ki, qlobal tənzimləmə prosesində iri biznes sub’ektlərinin (TMK və s.) statusfa milli dövlətlərə bərabər səviyyədə iştirakı qətiyyən yol verilməzdir. Düzdür, iri biznes hal-hazırda dünya iqtisadiyyatmdakı hegemon mövqeyini daha da gücləndirməkdə davam edir. Yəsələn, fırmadaxili mal göndərmələri dünya ticarətinin 70%-ni, lisenziya və patent satışının 80-90%-ni, kapital ixracının 40%-ni təşkil edir‘®^ Bu, reallıqdır. Lakin, beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sferasında qlobal tənzimlənmənin bütünlüklə sözügedən qurumların əlinə keçməsi milli—»regional—»qlobal səviyyələrdə mənafe tarazlığını tamamilə mümkünsüzləşdirməklə, uzunmüddətli depressiya- lann yaranmasına, qlobal iqtisadi dinamikanın ifrat birtə- rəfliliyinə və nəhayət, sosial problemlərin kəskin surətdə gərginləşməsinə səbəb olardı. Qlobal inhisarlaşmaya qarşı mübarizədə prinsiplər-^nə- zarət—»tənzimləmə triadasının real məzmun daşıması üçün yuxanda əks etdirdiyimiz problemlər mütləq aradan qaldınl- malıdır. Beləliklə, dünya iqtisadiyyatınxk tənzimlənməsi prosesində qlobal iqtisadi siyasət ən azı 4 amili özündə ehtiva etməlidir: 1) İqtisadi və sosial-siyasi proseslərin tənzimlənməsində ədalətlilik prinsipinə sözsüz əməl edilməsi; 2) İqtisadi cəhətdən geri qalmış ölkələrin qlobal' tənzimləmədə real iştirakının tə'mini; 3) İnkişaf etmiş ölkələrin formalaşdırdığı qlobal inkişaf strategiyasında iqtisadi gerilik probleminin prioritet xarakter daşımasının təsbiti; 4) İqtisadi cəhətdən geri qalmış ölkələrdə problemlər kompleksinin həlli ilə birbaşa məşğul ola biləcək qlobal səviyyəli institutlann yaradılması. Международные экономические отношения. (Под общей ред. проф. В.Е.Рыбалькина). Учебник. Москва, 1997, стр.28 241 VI FƏSİL. MİLLİ ANTİİNHİSAR SİYASƏTİNİN FORMALAŞDIRILMASI PROBLEMLƏRİ VƏ ONUN REGİONAL ASPEKTLƏRİ Rəqabət münasibətlərinin dövlət tənzimləməsi əsasən antiinhisar siyasətinə əsaslanır. Antiinhisar siyasəti özündə antiinhisar qanunvericiliyini və onun həyata keçirilməsi üzərində nəzarətin təşkilini ehtiva edir. Antiinhisar qanunvericiliyi rəqabətin dəstəklənməsi və mühafizəsinə yönəldilmiş təsərrüfat və kommersiya hüquq normalan sistemində kompleks yaranışdır. İnkişaf etmiş ölkələrdə antiinhisar qanunvericiliyinin əsas prinsipi-inhisarçı əlaməti-bazar payı ilə müə)^ənləşdirmək deyil (baxmayaraq ki, bu mütləq nəzərə alınır), bazar subyektinin inhisarçı məqsədlərinin olması və onu həyata keçirməyə imkan verən bazar gücünün mövcudluğudur. §1. ANTİİNHİSAR SİYASƏTİNİN MÜASİR DÜNYA TƏCRÜBƏSİ Antiinhisar siyasətinin formalaşdıniması və tətbiqi qaydaları üzrə müasir dünya təcrübəsinin öyrənilməsi probleminə üç istiqamətdə yanaşılacaqdır: 1) Sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin antiinhisar siyasəti; 2) Avropa İttifaqı inteqrasiya blokunun antiinhisar siyasəti; 3) Keçid iqtisadiyyatlı ölkələrdə bu sferada həyata keçirilən siyasətin və müvafiq qanunvericiliyin tədqiqi. Müasir şəraitdə əksər inkişaf etmiş ölkələr ticarət hüququ çərçivəsində inhisarçı fəaliyyətin gətirdiyi iqtisadi və sosial nəticələrin təsir gücünü azaltmaq məqsədi ilə kapitalın təmərküzləşməsi və rəqabət prosesinin dövlət tənzimləməsini həyata keçirirlər. Və, bu istiqamətdə əsas aparıcı sahə antiinhisar qanunvericiliyinin işlənib hazırlanmasıdır. Bir sıra müəlliflər müasir sosial-iqtisadi situasiyanın daxili təbiətindən 242 Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|