45
qızdırılmıĢ südlə qarıĢıdırıb gündə 3 dəfə, yeməkdən qabaq qəbul etmək olar. Tozağacı qatranı ilə
də vərəm xəstəliyini müalicə etməyi məsləhət görürlər. Bunun üçün bir damcı qatranı 50 ml isti
süddə həll edib bir həftə ərzində, gündə 3 dəfə acqarına daxilə qəbul etmək lazımdır. 2-ci həftədə 2
damcı əlavə etməklə müalicəni davam etdirirlər. 2 həftə ara verdikdən sonra müalicə kursunu
yenidən 6 ay davam etdirmək lazımdır. Qatran yalnız təmiz tozağacından hazırlananda heç bir
zərərli təsir göstərmir.
Dəridə baş verən psoriaz, ekzema, dermatit və şişin müalicəsində. Üz üçün istifadə olunan
kremi qətranla qarıĢdırıb xəstə dəriyə sürtürlər. Əgər ayaq nahiyəsində göbələk xəstəliyi varsa, bu
zaman həmin nahiyələrinizi sodalı isti və yaxud qıtıqotu məhlulunda 10 dəqiqə saxlayın, sonra
qurudaraq üzərinə bu mazdan sürtün. 1 xörək qaĢığı paltar sabunu tozu götürüb qatranla yaxĢı-yaxĢı
qarıĢdırın, sonra kətan parçaya yaxıb, dəridəki çiban və irinli yaraların üzərinə qoymaq məsləhət
görülür. UĢaqlarda müĢahidə olunan parazit qurdları tökmək üçün, göbək nahiyəsinə qatran
sürtülmüĢ pambıq yapıĢqanlı lentlə yapıĢdırılır, 2 gün saxladıqdan sonra, qatranlı pambığı götürüb
həmin nahiyəyə uĢaq kremi çəkir və prosesi yenidən təkrar edirlər. Bu əməliyyatı 3 dəfə təkrar
etmək məsləhət görülür. 3-cü əməliyyatdan sonra qurdlar tədricən tökülməyə baĢlayacaqdır. Hərgah
uĢağın qarnı ağrıyarsa, onda ona neft iylətməyi məsləhət bilirlər. Bu əməliyyat zamanı uĢaq ancaq
Ģirin qida məhsulları yeməlidir. UĢağa sarımsaq, soğan və acımtıl yeməklərin verilməsi məsləhət
deyildir.
Kəskin irinli bronxiti müalicə etmək üçün. Üzərində ĢiĢmiĢ tumurcuqları olan cavan
budaqlarını kiçik hissələrə doğrayın. DoğranmıĢ xammaldan 2 xörək qaĢığı götürüb 1 litr südün
üzərinə əlavə edin, zəif od üzərinə qoyub südün həcmi 0,5 litrə çatana qədər qaynadın. Alınan süd
konsentratından yarım stəkan götürüb içərisinə 1 çay qaĢığı ayı yağı əlavə edib səhər və günorta 0,5
stəkan, axĢamlar isə yatmazdan əvvəl isti halda 1 stəkan qurtum-qurtum içmək məsləhət görülür
(bizim Ģəraitdə ayı yağı əvəzinə keçi, qoyun və dana yağlarından da istifadə etmək olar). Ayaq
nahiyələrində baĢ verən kəskin ağrıları aradan qaldırmaq üçün axĢamlar yorğan örtüyünün içərisini
təzə toplanmıĢ tozağacı yarpaqları ilə doldurub, üstünüzə örtün. Bir az keçmiĢ siz ayaqlarınızın
istiləĢməyə baĢladığını hiss edəcəksiniz. Sonra bütün bədəniniz tərləyəcək. Onda yumĢaq dəsmal ilə
yaxĢıca qurulanın və yeni alt paltarınızı dəyiĢib yatın. Səhər duran zaman sizin ayaq nahiyələrinizdə
ağrıdan heç bir niĢanə qalmadığının Ģahidi olacaqsınız.
Qoltuq altında tər vəzisinin ifraz etdiyi xoşagəlməyən iyi aradan qaldırmaq üçün. 1 xörək
qaĢığı toz halına salınmıĢ tozağacı yarpağından götürüb, 2 xörək qaĢığı limon turĢusu ilə qarıĢdırıb, 7
gün pambığa hopdurub qoltuq altına qoyub xoĢagəlməz tər iyini aradan qaldıra bilərsiniz. Ətriyyat
sənayesində tozağacı qatranından qatranlı sabun istehsal edilir. Yarpaqlarından müalicəvi süpürgələr
hazırlanır, heyvandarlıqda yem kimi istifadə edilir.
Tozağacının yarpaq və tumurcuğundan dərman preparatlarının hazırlanma qaydaları.
Yarpaqlardan cövhərin hazırlanması. DoğranmıĢ tozağacı yarpağından 2 çay qaĢığı
götürüb 200 ml qaynar suyun üzərinə töküb 30 dəqiqə dəmləyir, sonra soyumuĢ ekstraktı süzüb,
üzərinə bir çay qaĢığı natrium karbonat əlavə edərək gündə 3-4 dəfə, 3-4 saat ara verməklə qəbul
etmək məsləhət görülür.
Tumurcuqlardan dəmləmənin hazırlanması. Tumurcuqdan 10 q götürüb 200 ml suda 30
dəqiqə qaynadın.
Boz qızılağac – Alnus incana (L.) Moench.
Dünya florasında qızılağacın 40-a qədər növü yayılmıĢdır. Bunlar ağac və iri kollardan
ibarətdir. Qafqazda 4, o cümlədən Azərbaycanda 3
növünə rast gəlmək olar.
Təbabətdə və kosmetikada əsasən iki növü -
boz qızılağac - A. incaııa (L.) Moench., yapıĢqanlı və
ya saqqallı qızılağac - A.glutinosa (L.) Gaertn. istifadə
edilir. Hər iki növ ağac formasındadır.
Saqqallı qızılağac girdə, kənarı diĢ-diĢ olan
46
yarpaqlarının üstü parlaq tünd yaĢıl, altı isə tutqun yaĢıldır. Boz qızılağacın yarpaqları isə ellips
Ģəklində olub, kənarı diĢ-diĢ, yaĢılımtıl-boz rəngdədir. Hər iki növ ağac yarpaqlamazdan əvvəl -
yazın ilk ayında çiçək açır. Çiçəkləri bircinsli və birevlidir. Tac çiçəkləri 3-5 ədəd uzıın sırğa
Ģəklində, diĢi çicəkləri isə 8-10 ədəd saplaqsız sünbüldə toplaĢmıĢdır. Belə deyiılər ki, «Elə ki,
qızılağac çiçəklədi, demək yaz gəldi», «harada ki, qızılağac bitir, orada bol ot olur». Doğrudan da
bu ağacın yayıldığı sahələrdə bol yem olur. ġaxtaya davamlı bitki olan qızılağac qiymətli dərman,
aĢı, boyaq bitkisidir. Bitkinin qoz və hamaĢ meyvəsinin tərkibindən 25%-ə qədər aĢı maddəsi, 3,7%
qal turĢusu, yarpaqlarının tərkibindən 23-25%-ə qədər aĢı maddəsi, flavanoid maddələrindən
C
21
H
20
O
12
- hiperozid, kversitrin - C
21
H
20
O
11
, miristrin, fustin, qabıq hissəsindən 25-30% aĢı
maddəsi, tarakserol - C
30
H
50
O, tarakseron - C
30
H
48
O və s. maddələr tapılmıĢdır. Bundan baĢqa
hamaĢ meyvəsinin tərkibindən 2,88% kül, mq/q olmaqla K - 5,8, Ca - 5,0, Mg - 0,8, Fe - 0,2
makroelementləri, mkq/q olmaqla Mn - 56,10, Cu - 9,44, Zn - 18,60, Mo - 0,08, Cr - 1,68, Al -
86,24, V - 1,20, Se - 0,13, Ni - 2,96, Sr - 12,00, Pb - 3,76, B - 57,20, I - 54,00 mikroelementləri
aĢkar edilmiĢdir. Qızılağacın hamaĢ meyvələrinin biĢmiĢi mədə-bağırsaq xəstəliklərində, ishala
qarĢı büzüĢdürücü və dezinfeksiyaedici, qankəsici, dərman kimi iĢlədilir. Xammaldan tinktura, quru
ekstrakt halında və həmçinin büzüĢdürücü, qankəsici yığıntıların (çayların) tərkibində istifadə edilir.
Elmi təbabətdə qızılağacın qoz və hamaĢ meyvəsindən sırğa, qabıq və yarpaqlarından hazırlanan
preparatlarından büzüĢdürücü, qankəsici, mədə-bağırsaq xəstəliklərində, xüsusən də uĢaqlarda baĢ
verən ishala qarĢı iĢlədilir.
Xalq
təbabətində
boz
qızılağacın
hamaĢ
meyvəsindən alınan sulu və spirtli çıxarıĢdan büzüĢdürücü
və qankəsici vasitə kimi istifadə edilir. Elmi təbabətdə isə
dəmləmələrindən enterit, dispepsiya (mədə fəaliyyətinin
pozulması, enterokolit, dizenteriya, xroniki kolit), yoğun
bağırsağın iltihabı və s. xəstəliklərin müalicəsində istifadə
edilir. Kliniki təcrübəyə əsasən qoz meyvəsindən alınan
preparatlar mədə, onikibarmaq bağırsaqlarda əmələ gələn
yaraların müalicəsində iĢlədilir. Yarpaq və qoz meyvəsinin
ekstraktı poliartrit revmatizminin və soyuqdəymə zamanı
baĢ verən pozuntuların müalicəsində tətbiq edilir. Yarpaqlarından hazırlanan vannada uzun müddət
ayaq üstə gəzmə nəticəsində yorulmuĢ ayaqları yuduqda tezliklə yorğunluq aradan qalxır, insan
özünü yaxĢı hiss edir. Sulu ekstraktından burun və diĢ qanaxmalarının kəsilınəsində iĢlədilir.
Təzə dərilmiĢ yarpaqlarını irinli yaraların, sifətdə əmələ gələn civzə və səpgilərin üzərinə
plastır kimi qoyub müalicə edirlər.
Boz qızılağacın qoz meyvəsindən cövhərin hazırlanması.
Xammalından 2 xörək qaĢığı götürüb 200 ml qaynar suya tökün, qabın qapağını örtüb 15
dəqiqə su vannasında qızdırın. Otaq temperaturunda 45 dəqiqə soyutduqdan sonra baĢqa bir qaba
süzüb, qaynama dərəcəsinə gətirin. AlınmıĢ ekstraktdan stəkanın 1/3 hissəsi qədər gündə 2-3 dəfə
qəbul edin.
Qızılağacın hamaĢ meyvəsindən alınan sulu dəınləməsindən kosmetika sahəsində, yanıqlar
zamanı, bədənin hər hansı bir hissəsində əmələ gələn ağrıların aradan qaldırılmasında yaĢ sarğı
kimi, diĢlərin dibinin bərkidilməsində, dərinin müqavimətinin artırılmasında və s. istifadə edilir.
Qızılağacdan hazırlanan məlhəm və cövhərlərdən dəri xəstəliklərində, baĢ tükünün töküiməsinin
qarĢısının alınmasında istifadə edilir. Qızılağacın meyvələrini meĢədə budama iĢləri aparan zaman
toplamaq məsləhətdir. Meyvənin tərkibində su az olduğundan onu tez qurutmaq olur. Xammalın
saxlama müddəti 3 ildir. Boyaq sənayesində qiymətli xammal sayıla bilər.
Boz qızılağacın qabıq, tumurcuq, qoz və hamaĢ meyvələrinin tərkibində 5,5-17,7% aĢı
maddələri, hiperozid, kversetin, kempferol flavonoidləri aĢkar edilmiĢdir.
Biz ilk dəfə boz qızılağacının qabıq, yarpaq, qoz və hamaĢ meyvələrindən aĢı və flavonoid
təbiətli qatı boyaq maddəsi alıb yun ipi açıq qəhvəyi, qəhvəyi, tünd qəhvəyi, Ģabalıdı, qonur,
sarımtıl qonur, yaĢılımtıl tütünü, zeytunu, narıncı və s. rəng və çalarlara boyamağa nail olduq. 1 kq
toz halına salınmıĢ hissəsindən alınan boyaq ekstraktı ilə 10-15 kq yun ipi boyamaq olar. Boz
Dostları ilə paylaş: |