195
badımcan və kələmdən hazırlanan xörəklərdə istifadə edirlər. Bundan baĢqa ət və toyuqdan
hazırlanan xörəklərin tamını və qoxusunu yaxĢılaĢdırmaq üçün də istifadə olunur. Az miqdarda
qurudulmuĢ yarpağını yaĢıl cəfəri ilə qarıĢdırıb, kərə yağına əlavə edib pasta hazırlayırlar. AlınmıĢ
pastadan az miqdarda götürüb toyuğun, hinduĢkanın, ördəyin və qazın içərisinə qoyub biĢirirlər.
Tomat və zoğal Ģorabasının tərkibinə qatıb əvəzi olmayan, xoĢ ətirli qoxu əldə edilir. Bundan baĢqa
döyülmüĢ yarpağından ədviyyat kimi salatların, döyülmüĢ ət məhsullarının, qızardılmıĢ ət və
toyuğun, göbələyin, pendirıərin, kartofun, dana ətinin, qulyaĢ, qoyun və s. ətindən hazırlanan
xörəklərə qatıb onların dadını və tamını yaxĢılaĢdırırlar.
Məhsulun toplanması və saxlanması. Rozmarini əkdikdən 3-4 il sonra iyul- avqust ayında
toplayırlar. Bu dövrlərdə bitkidə efir yağı ən çox toplanmağa baĢlayır. Hər hektar sahədən 4-5 ton
məhsul toplanır. Alınan xammalı zavoda göndərib efır yağı alırlar.
Rozmarindən hazırlanan dərman preparatları.
Vegetativ damar distoniyası, miqrenin, nevrozun, sterika, xroniki yorğunluq sindromu,
qanazlığı, bağırsaq spazmalarının, öd və sidik yolları xəstəliklərində, impotensiya zamanı:
Rozmarin çiçək açan zaman yarpaq və cavan budaqlarından qurudaraq xırda hissələrə ayırın. Sonra
1 çay qaĢığı götürüb, 2 stəkan qaynar suya tökərək yarım saat dəmləyib süzün. Aldığınız cövhərdən
gündə 2-3 dəfə 1-2 xörək qaĢığı qəbul edin. Müalicəni vəziyyətiniz yaxĢılaĢana qədər davam
etdirin.
Qeyri-müntəzəm və şiddətli aybaşı, zəiflik, başağrıları, depressiya, yuxusuzluq zamanı:2
çay qaĢığı yarpağından götürüb 1 stəkan qaynar suya töküb 15 dəqiqə qaynadın, soyudub süzün.
Dəmləmədən gündə 3 dəfə stəkanın 1/2 hissəsi qədər götürüb yeməyə yarım saat qalmıĢ qəbul edin.
İmpotensiyaya (kişilikdən düşməyə) qarşı çaxırın hazırlanması: 1 ovuc rozmarinin quru
yaıpaq və çiçək hissəsindən butulkaya töküb üzərinə ağ çaxır əlavə edib 13 saat saxlayın. Aldığnız
cövhəri süziin və vəziyyətiniz yaxĢılaĢana qədər, axĢamlar 2 qaĢıq qəbul edin.
Tez-tez baş verən başağrıları və aşağı təzqiq zamanı. 2 çay qaĢığı təzə doğranmıĢ rozmarin
götürüb 1 stəkan qaynar suya tökün, yarım saat dəmləyib süzün. Dəmləmədən gündə 2-3 dəfə,
yeməyə yarım saat qalmıĢ 2-3 xörək qaĢığı qəbul edin.
Halsızlığın və arterial təqzyiqin aşağı olması zamanı. 2 xörək qaĢığı qurudulmuĢ rozmarin
yarpağından götürüb 0,5 stəkan arağın üzərinə töküb 10 gün qaranlıq yerdə saxlayıb süzün. Gündə
2 dəfə, hər dəfə 25 damcı yeməkqabağı qəbul edin.
Rozmarindın
beyinin
fəaliyyətinin
yaxĢılaĢdırılmasında,
yorğunluğun
aradan
qaldırılmasında geniĢ istifadə edilir.
Nevralgiya (əsəb ağrılarında), podaqra, furunkulyoz zamanı: 1 banka təzə yığılmıĢ
rozmarin yarpaqlarını vedrəyə töküb üzərinə 10 litr qaynadılmıĢ su əlavə edib, ağzını yun odeyalla
möhkəm örtün. 4-5 saat dəmlədikdən sonra süzüb, içərisində 39-40°C isti su olan vannaya töküb
qarıĢdırın. GünaĢırı 15 dəqiqə vavannasını qəbul edin. Əməliyyatı vəziyyətrniz yaxĢılaĢanadək
davam etdirin.
Diqqət! Rozmarindən hazırlanan preparatları hamilə qadınların, hipertoniya və epilepsiyası
olan xəstələrin qəbul etmələrinə icazə verilmir.
Biz isə rozmarinin yaĢıl hissəsindən boyaq ekstraktı hazırlayıb, yun ipı yaĢılımtıl, sarı-
yaĢılımtıl, yaĢıl, qonur, bozıımtul-yaĢıl, zeytunu, acıq-qəhvəyi, tünd qəhvəyi və s. rəng və çalarlar
boyamağa nail olduq.
Rozmarindən xoĢ ətirli xörəklərin hazırlanması.
Rozmarinlə kartof və sarımsaq qarışdırılmış xörəyin hazırlanması. 700-800 q orta
böyüklükdə kartof, 1 xörəq qaĢığı günəbaxan yağı, 2 diĢ sarımsaq, 4 xörək qaĢığı doğranmıĢ təzə
rozmarin, zövqünüzə görə istiot və duz götürün. Kartofu soyub dörd yerə bölüb 5 dəqiqə duzlu suda
biĢirin, suyu süzüb kartofu zeytun yağı, sarımsaq, rozmarin, qara istiotla qarıĢdırıb, tavaya töküb,
30-35 dəqiqə kövrək qızılı sarı rəng alana qədər qızardın.
Rozmarin və ətirli sirkə əlavə etməklə toyuqlu xörəyin hazırlanması. 50 q kərə yağı, 2
xörək qaĢığı zeytun yağı, sümüksüz 4 toyuq döĢü, 2 siĢ sarımsaq, 4 rozmarin budağı, 3 xörək qaĢığı
xoĢ iyli sirkə, 150 ml toyuq bulyonu götürün. Tavaya kərə yağı və zeytun yağı töküb əridin. Nə
vaxt köpük əmələ gəlməyə baĢladı, toyuq ətini tökün. 5 dəqiqə qızardın. Sonra üzərinə sarımsaq,
196
sirkə və bulyon tökün, ədviyyat əlavə edib qapağını örtüb, 20 dəqiqə biĢirin. Sonra nimçələrə çəkib
süfrəyə verin.
Dərman rozmarindən tibb, yeyinti, ətriyyat, kosmetika, sabunbiĢirmə sənaye sahələrində
istifadə edilməsi üçün xammal mənbəyi əldə etmək məqsədilə bitki mədəni halda əkilib
becərilməlidir.
KEÇĠQULAĞI – Scrophularicaeae Juss. fəsiləsi
Adi qurdotu (Kətəncə) – Linaria vulgaris Mill.
Dünya florasının tərkibində Keçiqulağı fəsiləsinə 220-yə qədər cins və 3000-ə qədər növ
daxil olub dünyanın əksər ərazilərində yayılmıĢlar. Fəsiləyə daxil olan cinslərdən biri də qurdotu
(kətəncə) hesab edilir. Qurdotu cinsi özündə 150-yə qədər növü birləĢdirərək Avropa ölkələri
ərazilərində, Orta Aralıq dənizi ətrafında, Asiya, Amerika qitələrinin ərazilərində təsadüf edilir.
Cinsin Qafqazda 26, o cümlədən Azərbaycanda 17 növü yayılmıĢdır. Bu növlərdən xalq təbabətində
istifadə olunanı Adi qurdotu - Linaria vulgaris Mill. hesab edilir. Adi qurdotu hündürlüyü 40-
60(80) sm olan, gövdəsi sıx yarpaqlarla örtülmüĢ çoxillik
ot bitkisidir. Yarpaqları gövdə üzərində
oturaq olub, xətvari-lanset və yaxud tamam
xəzvaridir. Çiçəkləri bozumtul-sarıdan, parlaq-sarı rəngə
qədər olub gövdəsinin qurtaracağında salxım formasında
yerləĢmiĢdir.
Meyvəsi
qutucuqdur.
Adi
qurdotu
Azərbaycanın
Quba
rayonu
ərazisində, Dəvəçi
düzənliyində, meĢəliklərdə, meĢə açıqlıqlarında, kollar
arasında,
Xəzər
sahillərində,
çay və yolların
kənarlarında, çöllük sahələrdə yayılmıĢdır.
Bitkinin çiçəkləıi itin sifətini xatırlatdığına görə
buna «itçiyəz» adı da verilmiĢdir. Müalicə məqsədləri üçün bitkinin çiçək və ot hissəsindən istifadə
edirlər.
Kimyəvi tərkibi. Bitkinin ot hissəsinin tərkibində d-1-peqanin (C
n
H
12
O
2
), flavonid
qilikozidilərdən linarin vardır ki, parçalanaraq akasetin – C
16
H
12
O
2
, bu da parçalanaraq nektolin
orgenin və rutinoz əmələ gətirir. Nektolinarin (C
29
H
34
O
15
) parçalanaraq pektolinargenin (C
17
H
14
O
6
),
neolinarin (C
29
H
34
O
15
) və rutinoz əmələ gətirir. Bunlardan baĢqa bitkinin tərkibində fıtosterin
(C
24
H
44
O), n-tirkantan (C
30
H
62
), askorbin turĢusu, boyaq maddələri, üzvi turĢular və s. aĢkar
edilmiĢdir. Çiçəklərinin tərkibində boyaq piqmenti-antoxlor maddəsi tapılmıĢdır. Azərbaycanda
yayılan 17 növ kətəncə bitkisinin heç birindən nə xalq təbabətində, nə də elmi təbabətdə istifadə
olunmur. Tibb mütəxəssisləri, əczaçılarımız bu bitkilərin müalicəvi xüsusiyyətlərini araĢdırıb,
xalqımızın ixtiyarına verməlidirlər. Bir sıra ölkələrin xalq təbabətində adi quıdotundan bəzi
xəstəliklərin müalicəsində geniĢ istifadə olunur. Rus xalq təbabətində bitkidən alınan preparatlardan
geniĢ istifadə edilir. 40 q bitkinin ot hissəsindən götürüb 1 litr suya əlavə edilir. HazırlanmıĢ çaydan
bağırsaqlarda əmələ gələn köpmələrdə, qara ciyər xəstəliklərində, sarılıqda, qarğıdalı saçaqları ilə
qarıĢığından hazırlanan dəmləməsindən isə böyrək xəstəliklərində istifadə edilir (M.A.Nosal,
Ġ.M.Nosal, 1959). Belarus xalq təbabətində otundan hazırlanmıĢ dəmləməsindən isə iĢlədici,
ödqovucu, sidikqovucu, gözün soyuqlamasında, angina zamanı boğazın qarqara edilməsində,
cövhərindən isti halda göbələk xəstəliklərində, çiban, qızdırma və s. bu kimi xəstəliklərin
müalicəsində kompres kimi istifadə edilir (D.K.Qes və b., 1966). Baykalın Ģərq hissəsində yaĢayan
xalqlar bitkinin çiçəyindən alınan ekstraktından sidikqovucu vasitə kimi istifadə edirlər. Qəribə
burasındadır ki, bitkinin sidikqovucu təsiri bitkini qəbul edib qurtardıqdan 2-3 gün sonra baĢ verir.
Belə ki, bitki orqanizmə tədricən, yavaĢ-yavaĢ təsir edir. Tibb praktikasında bitkidən alınan maye
ekistraktdan babasilin soyuqlamasında iĢlədici vasitə kimi istifadə edilir. Spirtdən alınan çıxarıĢını
su hamamının üzərinə qoyub, spirti uçub qovulana qədər buxarlandırılır. Qatı kütlə alınandan sonra
proses dayandırılır. Sonra alınmıĢ qatı məhlulun üzərinə ərinmiĢ donuz piyi əlavə edilərək,
qarıĢdırılıb maz halına salınır. Həmin mazdan dəridə əmələ gələn qaĢınmaların çiban və civzələrin,
Dostları ilə paylaş: |