Elmi redaktorlar: Əziz Məmmədov
Yüklə 6,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İnsan isə başqa təbiətli varlıqdır.
- «anadangəlmə proqram»
- «Homo sapiens»!
- (antropogenez)
kanalları vardır. Aparılan araşdımıalar göstərdi kı, həmin kanalların içi ilə dilə əsəb sinir gəlib çıxırdı. İnsanabənzər meymunların beynindəki müvafiq kanallardan təxminən iki dəfə böyük olan bu kanalların ölçüləri müasir insanın sinir kanallanna tam uyğun gəlir. Təxminən 4-2 mln il bundan əvvəl yaşamış avstralopiteklərdə isə bu kanalların qalınlığı eynilə meymunlarda olduğu ölçüdə idi. Buradan alimlər belə bir nəticəyə gəlirlər ki, bəşəriyyət tarixində ilk sözü işlədən neandertal insan olmuşdur. İnsanın heyvanlar aləmindən ayrılması və keyfiyyətcə ondan fərqlənməsi öz məzmununa görə unikal bir hadisə olmuşdur. Heyvanın davranışı onun həyat mövqeyinin formalarından biridir. Heyvanın tələbatını və davranış proqramını müəyyən edən başlıca amil isə orqanizmin strukturudur. Hər bir heyvan anadan onun mövcud şəraitə uyğunlaşmasına imkan verən zəngin və rəngarəng instinktlərlə doğulur. Ona görə də heyvanların özünəməxsus davranış fonuaları olur. Məsələn, vaşaq özünü canavar, tülkü isə özünü pələng kimi apara bilmir. İnsan isə başqa təbiətli varlıqdır. Artıq 40 min ildir ki, Yer üzərində yeni insan növü - Homo sapiens adlanan bioloji növə məxsus insanlar yaşamaqdadır. Heyvandan fərqli olaraq, bu insanın anadangəlmə davranış proqramı yoxdur. Məsələn, körpəyaşlarından Parisə gətirilmiş papuas uşaq tədricən yüz faizli parisliyə çevrilmişdir. Zadəgan ailəsində tərbiyə alıb böyümüş kəndli balası isə zadəgan məişətinin bütün şərtlərini mənimsəyə bilmişdir. Buradan belə bir təbii sual doğur: insanın da davranışları müə}^ən proqram əsasında tənzim olununuu, yəni «anadangəlmə proqram» anlayışı insan üçün tamam başqa məna kəsb edir. Məsələ burasındadır ki, heyvanların instinkt davranışlarını şərtləndirən «genetik proqram» onların amin turşulannm molekulkrmda, insanlann davranış və fəaliyyətini tənzimləyən proqram isə onlann dilində cəmlənmişdir. Alimlərin əksəriyyəti belə fikirdədirlər ki, fərdin məhz uşaq yaşlanndan etibarən yaşlı nəsildən əxz etdiyi dil mədəniyyəti insan davranışlarını tənzimləyən başlıca amildir. «Homo sapiens»! səciyyələndirən diqqətəlayiq əlamət məhz onun dil mədəniyyətidir. Deyilənlərdən belə nəticə çıxarmaq olar ki, heyvan ana bətnində verilmiş
sonradan, həm də əsasən dil vasitəsilə qazanır. Müasir antropologiyanın mühüm nəticələrindən biri də bundan ibarətdir ki, mədəniyyətin olmadığı yerdə cəmiyyət də ola bilməz. İnsan cəmiyyətini heyvan birliklərindən fərqləndirən başlıca amil məhz mədəniyyətdir. İnsanlann birgə fəaliyyət forması olmaq etibarilə insan cəmiyyəti heyvanlann «fərdi instinktin» «sosial instinkdən» güclü olduğu «psev- dososial» bioloji birlik formasından çox-çox yüksəkdə durur. O, 58 orqanizmlərin funksional differensiasiyası, hətta onların tələbat və amillərinin üzvi differensiasiyası üzərində deyil,
mədəniyyət normalarının qarşılıqlı təsiri və vəhdəti üzərində yüksəlir. Lakin mədəniyyət də özlüyündə insan cəmiyyətinin mövcudluğunu, onun necə və hansı yollarla yaranmasını izah edə bilmir. Belə ki, mədəniyyət fərdlərin qarşılıqlı əlaqəsinin nəsildən-nəslə ötürülməsi forması olub, daha cəmiyyətin mövcudluğunun və inkişafının səbəbi deyildir. Cəmiyyəti mədəniyyətin nəticəsi və məhsulu kimi izah etmək isə sadəcə olaraq mədəniyyətin özünü detenuinə edən başlıca prosesi - maddi istehsalı nəzərə almamaq deməkdir. Halbuki, sosial səciyyə daşıyan hər bir hadisə, o cümlədən mədəniyyət də istehsalsız mümkün deyil. İnsanların
bilər. İnsanın heyvanlar aləmindən ayrılması öz məzmununa görə canlının cansızdan yaranmasına bənzər möhtəşəm bir sıçrayış olmuşdur. Bu o deməkdir ki, insanın yaranması ilə həqiqətdə elə bir canlı meydana gəlmişdir ki, onda artıq növdəyişməsi prosesi deyil, xüsusi tip «yaradıcı
əvvəlki mərhələsi də bu gün bizim üçün bir sirr olaraq qalmaqdadır. Burada söhbət heç də fakt qıtlığından deyil, həm də insan haqqında bütün köhnə təsəvvürləri alt-üst edən yeni elmi kəşflərdən gedir. Təəccüblü deyil ki, insanın qərarlaşması prosesi haqqında müasir elmi təsəvvürlər əsasən fərziyyə xarakteri daşıyır. İnsanın mənşəyi məsələsinə antropo- loqlar və filosoflar müxtəlif cür, hətta bir-birinə əks mövqedən yanaşırlar. Antropoloqlar insanın meymunabənzər əcdadından «zəka adamına» doğru bioloji təkamülündə «çatışmayan həlqəni» tapmağa, filosoflar isə bu prosesin ayrılmaz momenti kimi «tədricilikdə fasiləni» - inqilabi sıçrayışı izah etməyə çalışırlar. Elmə çoxdan məlumdur ki, ho- miniidin (heyvan) insana çevrilməsi prosesi ani, birakth hadisə olmamışdır. Tədqiqatlar göstərir ki, insanın qərarlaşması (antropogenez) ilə cəmiyyətin qərarlaşması (sosiogenez) 3-3,5 mln il davam etmiş vahid təbii prosesin - antropososiogenezin aynimaz tərəfləri olmuşdur. Antropososiogenezin F.Engelsin «Meymunun insana çevrilməsi prosesində əməyin rolu» əsərində verilmiş ümumi mənasının elmi izahı dünyanın bir çox antropoloqları və arxeoloqları tərəfindən bütün təfərrüatı ilə əsaslandırılmış işçi fərziyyə kimi qəbul olunmuşdur. Antropososiogenezin mühüm bir cəhətini onun kompleks xarakterli olması təşkil edir. Buna görə də belə düşünmək kökündən səhv olardı ki, guya əvvəlcə əmək, sonra isə cəmiyyət, şüur, təfəkkür, dil, səhih nitq yaranmışdır. İnsanın qərarlaşması prosesində əməyin həlledici rolu haqqında tezis onu antropososiogenez prosesin mərkəzi antropogenetik 59 Yüklə 6,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|