Elmi redaktorlar: Əziz Məmmədov
Yüklə 6,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- «dünyanın təkamül oxu və zirvəsi» olan insanın mənşəyini açmaq mahiyyətcə «dünyanın necə
- «Təbii seçmə yolu ilə növlərin mənşəyi»
- «İnsanın mənşəyi və cinsi seçmə»
sana necə çevrilməsi (antropogenez prosesi) bu gün də alimlərin diqqət mərkəzində duran ən aktual problem sayılır. Antropogenez probleminin mahiyyəti məhz bu sualın hərtərəfli işıqlandınimasmdan ibarətdir. P.Teyyar de Şardenin təbirincə, bu onunla izah olunur ki, «dünyanın təkamül oxu və zirvəsi» olan insanın mənşəyini açmaq mahiyyətcə «dünyanın necə təşkil olunduğunu və bu təşkilin gələcəkdə necə davam edəcəyini bilməyə cəhd göstərmək deməkdir». Antropogenez probleminin elmi cəhətdən sistemli öyrənilməsi XIX-cu əsrdə baş venuiş və bu sahədə əldə edilmiş ən böyük nailiyyət Darvinin təkamül nəzəriyyəsinin təsdiqi olmuşdur. Böyük ingilis alimi Ç.Darvin təkamül nəzəriyyəsinə həsr etdiyi «Təbii seçmə yolu ilə növlərin mənşəyi» adlı məşhur əsərində (1859-cu il) özünün şəxsi mülahizələrini, biologiya və seleksiya praktikasının nailiyyətlərini ümumiləşdirmək əsasında üzvi aləmin təkamülünün əsas amillərini və səbəblərini açıqladı. O, 1871-ci ildə çap etdirdiyi «İnsanın mənşəyi və cinsi seçmə» adlı monoqrafik tədqiqatında insanın meymundan deyil, morfoloji quruluşuna görə ona nisbətən, qismən də olsa oxşar olan meymunabənzər əcdadlarından yaranması fərziyyəsini irəli sürdü. Darvin Lamarkın birxəttli deteraıi- nizmini aradan qaldıraraq sübut etdi ki, üzvi aləmin təkamülü irsiyyət, dəyişkənlik və təbii seçmə prinsipləri əsasında baş verir. Darvinin təkamül nəzəriyyəsi növlərin inkişafının səbəblərinin izahını verərək təkamülün elmi konsepsiyasının əsasını qoydu. O vaxtdan etibarən məlum oldu ki, bioloji növlərin, o cümlədən insanın müasir halı onun keçmişi ilə, gələcəyi isə indiki halı ilə müəyyən olunur. Bununla da Darvin sübut etdi ki, insanın mənşəyində heç bir fövqəltəbiilik yoxdur. Beləliklə, XIX əsrin ikinci yarısından etibarən Darvinin antropogenez ideyası əsasında hamı tərəfindən qəbul edildi ki, insan bioloji təkamülün məhsuludur. Lakin təkamül nəzəriyyəsi qüsursuz deyildi, belə ki, antropogenez proseslərin tədriciliyini və varisliyini qəbul edən və həyatın təkamülündə insanın yalnız təbii bir həlqə olduğunu sübuta yetirən Darvin nə onun heyvan qarşısındakı keyfiyyət spesifikasını; nə də inkişafına sosial amilin təsirini açıqlaya bildi. Buna görə də o vaxtdan etibarən insanın yüksək təşəkküllü heyvanlardan fərqləndirən xüsusiyyətlərin müəyyənləşdirilməsi və onların elmi izahının axtarılması antropologiyanın mərkəzi problemlərindən birinə çevrildi. Həyatın digər formaları ilə insanın üzvi əlaqəsinin olması haqqında ideya artıq ümumi və molekulyar
Müasir elm materiyanın sosial hərəkətinin formalaşdırıcı rolunu nəzərə almaqla insanı nisbətən ona bənzəyən heyvan əcdadından keyfiyyətcə fərqləndirən əlamətləri artıq müəyyən etmişdir, insanla 54 heyvanın oxşarlıq onların orqanizminin maddi tərkibində, quruluşunda və davranışlarında özünü göstərir. İnsan və heyvanın hüceyrə və toxumaları eyni zülaldan və amin turşularından (DNT) təşkil olunmuşdur. Bu oxşarlıq həmçinin insan və heyvan bədəninin bir sıra struktur və funksiyalarının eyniliyində təzahür edir. Heyvan təkamül şkalasında nə qədər yuxarıda durursa onun insana oxşarlığı da bir o qədər çox olur. İnsan rüşeymiərinin inkişaf mərhələləri də heyvan rüşeyminin təkamül mərhələləri ilə üst-üstə düşür. Nəhayət, insana artıq lazım olmayan, lakin heyvanlarda mühüm funksiyaları yerinə yetirən bir sıra rudimentar orqanlar (appendiks və s.) onda hələ də qalmaqdadır. Etologiya elmi insan və heyvan davranışlarında oxşar cəhətlərin olmasına dair get-gedə daha çox məlumatlar toplamaqdadır. İnsanı heyvandan fərqləndirən mühüm cəhətlər daha fundamentaldır. Onların sırasına birinci növbədə şüur, zəka, təfəkkür daxildir. Yüksək dərəcədə inkişaf etmiş heyvanların öyrənilməsi göstərir ki, onlann çoxu əvvəllər ancaq insana məxsus olan bir sıra keyfiyyətlərə malikdirlər. Məsələn, meymunlar üzərində aparılan eksperimentlər göstərir ki, onlar bəzi sözlərin mənasını başa düşür. Kompüter vasitəsilə arzulanm bildirməyi bacanrlar. Ancaq bununla belə, meymunlar anlayışh mücərrəd təfəkkürdən məhrumdurlar, onlarda konkret cisimlərin mühüm əlamətlərinin ümumiləşdirildiyi abstrakt təsəvvürlər yoxdur. Heyvanlar mürəkkəb davranış fomıalarına malik olub, nadir əsərlər (məsələn, hörümçək toru, arıların pətəkləri və s.) yaratmağa qabil olsalar da, ən qabiliyyətli heyvandan insanın fərqi bundadır ki, insan öz fəaliyyətinin nəticələrini irəlicədən təsəvvür edə bilir. İnsanı heyvandan fərqləndirən digər bir mühüm keyfiyyət onun dilə, səhih nitqə malik olmasıdır. Düzdür, yüksək inkişaf etmiş bəzi heyvanlarda siqnallar vasitəsilə reallaşan ünsiyyət sistemi aşkar edilsə də (məsələn, bu «delfmlərin sivilizasiyasından» danışmağa əsas verir), böyük rus fızioloqu İ.P.Pavlovun müəyyən etdiyi kimi, yalnız insanda sözlərdən ibarət fizioloji aparat - ikinci siqnal sistemi vardır. Əmək qabiliyyəti də insanı heyvanlardan fərqləndirən fundamental əlamətlərdən biridir. Əlbəttə, bütün heyvanlar nə isə etməyə qabildirlər, ali heyvanlar isə daha mürəkkəb fəaliyyət nümayiş etdirə bilirlər. Məsələn, meymunlar əlləri çatmayan meyvəni onların asıldıqları yerdən salmaq üçün əl ağacından alət kimi istifadə etməyi bacarırlar. Lakin bununla yanaşı bütün canlılar içərisində yalnız insan əmək aləti yaratmağa qabildir. Bununla əlaqədar olaraq müasir elmdə belə bir fikir hakim mövqe tutur ki, heyvanlar müəyyən zaman kəsiyində ətraf mühitə yalnız uyğunlaşır, insanlar isə əmək sayəsində yaşadıqları mühiti həm də dərk edərək dəyişirlər. Bu
Yüklə 6,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|