Elmi redaktorlar: Əziz Məmmədov
Yüklə 6,34 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.1.3. Antropologiya və onun fəlsəfi problemləri.
- P.Teyyar de Şarden
- Yerin inkişaf tarixini aşağıdakı dövrlərə ayırmaq olar: 1)
- «növlərin təkamülü biosferin təkamülünə keçir».
- İnsan mürəkkəb sistem olub
radioaktiv şüaların təsirilə havanın ionlaşması olmuşdur. Atmosferin müxtəlif qatlarında havanın ionlaşma dərəcəsinin praktiki ölçülməsi yolu ilə bu fərziyyənin həqiqiliyi yoxlanılan zaman məlum oldu ki, Yer səthinə nisbətən atmosferin yuxarı qatlarında hava daha çox ionlaşmışdır. Bu isə belə bir nəticə çıxarmağa əsas verdi ki, hava kütləsi yalnız Yerin tərkibindən radioaktiv maddələrin təsirilə deyil, həm də bir sıra digər mənbələrdən ionlaşır. Bu fərziyyə tezliklə təsdiq olundu: müəyyən edildi ki. Yeri əhatə edən hava təbəqəsi atmosferdən keçib gələn kosmik şüalarla ionlaşır.
İnsan
təbiətin yaradıcı tacı, bəşər mədəniyyətinin subyekti və daşıyıcısı, kainatın zəka mərkəzidir. Dünyanın inkişafının ən yüksək məhsulu olan insanın mənşəyini və mahiyyətini anla maq üçün ona müasir elmi idrakın sərəncamında olan metodlardan istifadə edərək kompleks yanaşmaq lazımdır. Müasir elmdə belə bir təsəvvür qərarlaşmışdır ki, insan özündə
Buna görə də fəlsəfi və təbii-elmi idrakın predmeti kimi insanı üç aspektdə öyrənmək olar:
olaraq antropologiya adlanır. «Antropologiya insanın mənşəyini, təkamülünü, irqlərin əmələ gəlməsini və insanın fiziki quruluşunun norma daxilində dəyişkənliyinin variasiyalarını öyrənir». Sosiobiolo- giya adlanan ikinci istiqamət insan fenomeninin genetik əsaslarının, onun bioloji və sosial aspektlərini öyrənir. Üçüncü istiqamətə isə təbii- elmi yolla insan beyninin, onun şüurunun, şüuraltı proseslərinin, ruhunun öyrənilməsi aiddir. Əgər Yer tarixində bəşəriyyətin yerini təyin etməyə çalışsaq əmin olarıq ki, insan Yerdə hələ çox cavan varlıqdır. Məşhur fransız alimi, görkəmli filosof, bioloq, paleontoloq, antropoloq P.Teyyar de Şarden Yer üzərində sonuncu insan nəsli sayılan «Homo sapiens» haqqında demişdir: «Otuz min il. Həyatımızın miqyasında bu, əlbəttə, uzun bir dövrdür. Təkamül üçün isə bu bir saniyədir». Doğrudan da, biz yalnız Yer kürəsinin deyil, hətta Yer üzərindəki canlı aləmi əhatə edən biosferin inkişafını götürsək, bu halda da bəşər tarixi zamanın yalnız kiçik bir kəsiyini təşkil edəcəkdir. Doğrudan da, biosferain tarixi bir-birini əvəz edən və ayn-ayrıhqda hər biri həyatın daha mürəkkəb inkişaf formasını yaradan tam bir sıra təkamüllər silsiləsidir. Bu silsilənin yalnız sonuncu mərhələsində insan və cəmiyyət meydana çıxmışdır.
insan, onun zəkası və cəmiyyət Yerin və onun biosfer təbəqəsinin təbii inkişafının zirvəsidir. Bu gün biz böyük bir yəqinliklə deyə bilərik ki, insan Yer övladıdır. Yerin tarixində isə müxtəlif dövrlər olmuşdur. İnsanın və bəşəriyyətin mövqeyindən asılı olaraq Yerin inkişaf tarixini aşağıdakı dövrlərə ayırmaq olar: 1) Yerdə həyatın mövcud olmadığı xalis geoloji təkamül dövrü (geosfer); 2) sonuncu mərhələsində antropososiogenezin formalaşdığı geobioloji təkamül dövrü (geosfer və biosfer); 3) Yerin mənəvi təkamül dövrü (noosfer, zəka sahəsi). Yerin təkamülünün bu sonuncu dövrü zəkanın inkişafı və biosferdən noosferə keçidlə xarakterizə olunur. Dünyanın təbii-elmi mənzərəsinin və Yer tarixində insanın yerinin bu səpkidə başa düşülməsində P.Teyyar de Şardenin əvəzsiz xidmətləri olmuşdur. Ona görə kainatın inkişafı gedişində Yerdə təbii yolla - sıçrayışla cansızdan canlıya keçid baş vermiş və bu proses biosferi, biosferin təkamülü isə öz növbəsində insanı yaratmışdır. Müvafiq mövqe rus alimi V.İ.Vemadski tərəfindən də inkişaf etdirilmiş və o, insanı təbiətin bir hissəsi, qanunauyğun təbii prosesin labüd təzahürü hesab etmişdir. Təkamül prosesində insan zəkasının maddi əsası olan beyin formalaşmış, beyinin inkişafının kulminasiya nöqtəsini isə əmək fəaliyyəti ilə vəhdətdə biosfer və noosferin dəyişdirilməsini şərtləndirən insan zəkası, «elmi fikir» olmuşdur. V.İ.Vemadski təbiətin, kosmosun, dünya reallığının təkamülünün zəmriliyini və ümumi xarakterini qeyd etməklə yanaşı, nəzəriyyədə və praktikada belə bir faktın da nəzərə alınmasını xüsusi vurğulayırdı ki, «növlərin təkamülü biosferin təkamülünə keçir». O, öz fikrini inkişaf etdirərək yazırdı: «Sonuncu min illikdə canlı maddənin ayrıca bir növünün - sivilizasiyalı bəşəriyyətin biosferin dəyişməsinə təsirinin intensiv artımı müşahidə olunur. Elmi fikrin və insan əməyinin təsirilə biosfer yeni hala - noosferə keçir». Beləliklə, istər Teyyar de Şardenin, istərsə də V.İ.Vemadskinin fikrinin başlıca qayəsi bundan ibarətdir ki, nəinki Yerin və biosferin təkamülü insanın yaranmasına gətirib çıxarmış, habelə insanın yaranması da öz növbəsində Yerin və biosferin inkişafına əks təsir göstənnişdir. İnsan mürəkkəb sistem olub, öz növbəsində daha mürəkkəb olan bioloji və sosial systemlərin komponentidir. Özünün bioloji tərəfi ilə təbiətə, sosial tərəfi ilə isə cəmiyyətə bağlanan insan müxtəlif elmlərin tədqiqat predmetidir. Onurğalılar tipinə, fəqərəlilər yarımtipinə, məməlilər sinfinə, primatlar dəstəsinə, hominidlər ailəsinə mənsub olan bioloji orqanizm sosial münasibətlərin, mədəniyyətin substratı, daşıyıcısı olan in
Yüklə 6,34 Mb. Dostları ilə paylaş:
|