Quşların
və
uçan
həşəratların üstün dizaynı elm adamlarını
həm heyrətə salır, həm də onlara təyyarə
dizaynlarında yol göstərir. Quşlar uçarkən
qanadlarını təbii şərtlərə görə ən yaxşı şəkildə
hərəkət etdirirlər. Quşların qanadları
külək kimi təbii amillərə görə avtomatik
dəyişiklik etməyə uyğun yaradıldığı
üçün ən yaxşı uçucu qəbul olunurlar.
Təyyarə texnologiyasına istiqamət verən
firmalar quşların bu xüsusiyyətlərindən
faydalanmağa
çalışırlar.
NASA,
Boeing
firması,
ABŞ
Hava
Qüvvələri təyyarəyə yerləşdirilmiş
kompyuterdən gələn məlumatlara
əsasən forma dəyişdirən, şüşə
liflərdən
hazırlanmış
elastik
qanad dizayn edib. Həmin
kompyuter,
eyni
zamanda,
uçuş
şərtlərini
(temperatur,
küləyin gücü) bildirən ölçmə
cihazlarının verdiyi məlumatı
da əməliyyatdan keçirəcək.
Kompyuter aldığı məlumatlara əsasən,
qanadların əyriliyini ən uyğun şəkildə
dəyişdirə biləcək.
“Airbus” firması da bu sahədə
çalışır. Bu firma təyyarənin qanadlarına
eynilə quşlarınkı kimi uçuş şərtlərinə görə
formasını dəyişən qanadlar (adaptive
wings) tətbiq etməyə çalışır. Məqsəd
yanacaq sərfini və xərcləri azaltmaqdır.
Quşlarla aeronavtika texnologiyasını
müqayisə etsək, bu üstün uçuş
dizaynından çox nümunə götürməli
olduğumuzu anlayarıq. “TAI” türk
aeronavtika və kosmik sənayesində
təyyarə mühəndisi üzrə çalışan elm
adamı Necmi Kara bu barədə belə deyir:
“Ən qabaqcıl texnologiya belə quşun ən
yaxşı, ən uyğun konstruksiyasını təqlid
edə bilmir”. (Engineers Ask Nature
for Design Advice , Jim Robbins, New
York Times, 11 December 2001)
Qısaca
desək,
quşların
uçuş forması və qanad quruluşları
sözün əsl
38
Düşünən İnsan,
Noyabr 2013
www.tekamulsaxtakarliqlari.com
İstiqamətini
dəyişərkən
klassik üzgəcli qanadları
olan təyyarələrdə müvəqqəti
müvazinətsizlik
meydana
gəlirdi. Lakin bu təyyarələrdə
qanadın əyriliyinin dəyişməsi
ilə əldə edilən üstünlükdən
faydalanan təyyarələr istiqamət
dəyişərkən müvazinətdə qalırlar.
Quzğunun lələkləri
aeronavtika tədqiqatlarına
yol göstərir
Təyyarə uçarkən qanadının ucunda
təzyiq fərqindən qaynaqlanan böyük hava
girdabları əmələ gəlir. Bu
girdablar uçuş zamanı təyyarəyə mənfi təsir
edir.
Aeronavtika sahəsində quzğunları
tədqiq etdikdə onların lələklərini (qanadlarının
uclarındakı böyük lələkləri) əl barmaqları kimi
açdığı müşahidə olunub. İstehsalçılar quzğunun
qanad lələklərini təqlid edərək metaldan
kiçik qanadlar düzəldib körük kimi sınaqdan
keçirməyi düşünürlər. Bu cür qanadların kiçik
hava girdabları əmələ gətirdiyi və təyyarəyə
daha az zərər verdiyi sübut olunub. İndi bu
kiçik qanadların təyyarələrin qanad uclarına
tətbiq edilməsi üçün iş aparılır.
mənasında
dizayn
möcüzəsidir. Quşların bu
bənzərsiz dizaynı illərdən bəri
təyyarə mühəndislərinə ilham
mənbəyi olub. Allah bu canlıları
uçmağa ən əlverişli sistemlərlə
yaratmışdır. Quşların bu dizaynı
və bu dizaynın hər şeyi düşünən,
qüsursuz ağıla malik bir yaradanın
əsəri olduğu inkaredilməzdir. Allah
Qurani-kərimin bir ayəsində bu
canlıların yaradılışına belə diqqət çəkir:
Məgər onlar başları üstündə qanad
çalaraq uçan quşları görmürlərmi?
Onları (göydə) ancaq Rəhman saxlayır.
Həqiqətən, O, hər şeyi görəndir! (Mülk
surəsi, 19)
Quşların qanadları təyyarə
istehsalına istiqamət verir
Quşların uçuşunun tədqiq olunması
təyyarə qanadlarının quruluşunda mühüm
dəyişikliklərə səbəb olur. Bu dəyişikliklərin
tətbiq olunduğu ilk təyyarələrdən biri
amerikan qırıcı təyyarəsi “F-111”-dir. Bu
təyyarənin qanadlarında istiqaməti dəyişən
hərəkətlərlə təyyarənin sağa və ya sola
dönməsini təmin edən kiçik qanadlar var.
Təyyarə quşlar kimi qanadlarının formasını
qanadın yan tərəfdən görünən əyriliyinin
artıb-azalması ilə dəyişdirərək sağa və
ya sola dönür.
39
Düşünən İnsan,
Noyabr 2013
Düşünən İnsan, Noyabr 2013
Elm uçan həşəratların aerodinamik
texnikasını hələ də aşkar edə bilmir
Bir həşərat uçarkən saniyədə təqribən
bir neçə yüz dəfə qanad çalır. Hətta qanadlarını
saniyədə 600 dəfə çırpan həşəratlar var. Bir
saniyədə qeyri-adi həssaslıqda bu qədər
hərəkət həşərat qanadlarını təqlid etməyi qeyri-
mümkün edir.
Kaliforniya Universitetində biologiya
professoru olan Maykl Dikinson və
həmkarlarının drozofil milçəklərinin uçuş
texnikasını aşkar etmək üçün düzəltdiyi robot
drozofil milçəyindən 100 dəfə böyükdür və
qanad çırpma sürəti meyvə milçəyinin qanad
çırpma sürətinin 1000-də 1-i qədərdir. Üstəlik,
hər beş saniyədə bir dəfə qanad çırpan robot
milçəyin bu hərəkətini təqlid
etmək üçün 6
motordan istifadə edir.
Elm
adamları
illərdir
həşəratların
qanad
çırpma
hərəkətlərini dərindən öyrənmək
üçün müxtəlif təcrübələr keçirirlər.
Bunlardan biri də Kaliforniya
Universitetindən olan bioloq professor
Maykl Dikinsonun drozofil milçəkləri
üzərində
keçirdiyi
təcrübələrdir.
Bu təcrübələrdə Dikinson milçəyin
qanadlarının
sadə
düz
hərəkətlər
etmədiyini, əksinə, çox mürəkkəb
aerodinamik texnikalardan
faydalandığını müəyyən etmişdir.
Habelə, hər qanad çırpmada qanadların
istiqaməti dəyişir: aşağı hərəkət edən qanadda
yuxarı hissə yuxarıya baxır, yuxarıya hərəkətdə
isə qanad çevrilir, qanadın alt hissəsi yuxarıya
baxır. Bu kompleks uçuş texnikasını təhlil etmək
istəyən elm adamları isə təyyarə qanadlarında
istifadə olunan klassik aerodinamikanın kafi
olmadığını bildirirlər.
Drozofil milçəkləri də uçmaq üçün bir
neçə aerodinamik xüsusiyyətdən faydalanırlar.
Məsələn, milçək qanadlarını bir dəfə çırpdıqda
arxasında girdablı, qarışıq hava dalğası əmələ
gətirir. Qanad geriyə çevrilərkən bunu kilvater
kimi dalğanın içindən keçirərək əvvəl itirdiyi
enerjisinin bir qismini yenidən bərpa edir.
Saniyədə 200 dəfə qanad çırpan 2.5
millimetrlik drozofil
milçəyi
və
digər
həşəratların uçma əzələləri
ən
güclü
əzələlərdir.
Qanadlarla yanaşı, iti gözləri,
müvazinətlərini
saxlamaq
üçün kiçik arxa qanadları
və
qanadları
tənzimləyən
reseptorları da uçan həşəratların
dizaynının
mükəmməlliyini
artırır.Burada bir məsələni də
nəzərdən qaçırmamaq lazımdır:
uçan həşəratlar milyon illərdir
bu aerodinamika qanunlarından
istifadə edirlər. Dövrümüzdə də ən
qabaqcıl texnologiyalardan istifadə
edən elm adamlarının həşəratların
uçuş texnikalarını aşkar edə bilməməsi
yaradılış dəlillərindəndir. Allah hikmətlə
baxan gözlər üçün kiçik bir həşəratda da
ağlının və elminin bənzərsiz
40
Düşünən İnsan,
Noyabr 2013
www.tekamulsaxtakarliqlari.com
Dostları ilə paylaş: |