Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
44 Sair xərclər 493,6 2910,3
4048,8 4994,7
5338,6 5978,2
Büdcə xərclərinin içərisində istehsalın inkişafına büdcə xərclərinin rolunu qeyd etmək lazımdır. Bu xərclər bilavasitə dövlətin müəyyən etdiyi investisiya strategiyasının əsasında planlaşdırılır. Dövlətin investisiya strategiyasının məqsədləri aşağıdakılardır: - infilyasiyanın qarşısının alınması, müəssisələrin və əhalinin investisiya stimullaşdırılması; - büdcə kəsirinin azaldılması, onun daxili mənbələr hesabına örtülməsi, daxili maliyyə vəsaitlərinə əsaslanıb istehsala investisiya qoyulması; - investorların və səhmdarların hüquq və maraqlarının qorunması; - işləyən müəssisələrdə büdcə maliyyələşdirilməsinin məqsədli proqramlarla həyata keçirilməsi. Büdcə xərclərində sosial sahələrdə xərclərin əhəmiyyətini xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Bütövlükdə Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsi sosial yönümlü büdcədir. Belə ki, 2014-cü ildə ümumi xərclərin 40,7 faizi sosial xərclər, yənitəhsil, səhiyyə, sosial müdafiə, sosial təminat, mədəniyyət, incəsənət, mənzil- komunal və s xərclərdir. Bundan əlavə icra hakimiyüəti orqanlarının saxlanılması xərcləri və müdafiə xərclərinin tərkibində də sosial xərclər mövcuddur. Sosial xərclərin üstünlüyü – ilk növbədə, onun iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə bilavasitə təsirindədir. İctimai əmək bölgüsü prosesinin gücləndiyi bir şəraitdə maddi istehsal sahələrinin sosial infrastruktursuz fəaliyyəti mümkün olmazdı. Sosial infrastruktur əhalinin şəxsi tələbatını ödəməklə yanaşı, iş qüvvəsinin təkrar istehsalı və istehsalın intensivləşdirilməsinin mühüm amilidir. Büdcə xərcləri iqtisadiyyatın bütün sahələrinə təsir edir. Bu təsir – dövlət xərclərini təmin edən maliyyə mənbələri ilə bağlıdır. Dövlət xərclərinin istehsala göstərdiyi təsir, əsasən investisiya həcmi, istehsal məsrəfləri, məşğulluq həcmi və s təsirinin məcmusundan ibarətdir.
45 Pensiya və müavinətlərə ayrılan vəsaitlər 2014-cü ildə büdcə xərclərinin 14,9 faizi təşkil edir və onun mütləq məbləği 2005-ci illə müqayəsədə 2,3 dəfə çoxdur. Dövlət büdcəsi xərclərində ən əhəmiyyətli maddələrdən biri iqtisadiyyatın ayrılyan vəsaitidir. İqtisadiyyata ayrılan xərclərdə ən böyük pay – əsaslı vəsait qoyuluşu kimi ayrılır. 2014-cü ildə bu məqsəd üçün 2660,0 mln.manat ayrılmışdır ki, bu da büdcə xərclərinin 31,8 faizi, iqtisadiyyata xərclərin 36,7 faizi təşkil edir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, son 10 ildə (2005-2014) iqtisadiyyata əsaslı vəsait qoyuluşunun mütləq məbləği əvvəlki illər ərzində qoyulan vəsaitlərdən 1,6 dəfə çoxdur. İqtisadiyyatın inkişafına yönəldilən vəsaitlərdən əhəmiyyətinə görə ikinci yeri nəqliyyat və rabitə vəsaitləri tutur. Kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılığa ayrılan vəsaitlərin payı 2005-ci illə müqayisədə 2014-cü ildə onun mütləq məbləği həmin ildəkindən 1,9 dəfə artıqdır. Büdcənin sosial yönümlü tərtib edilməsi əhalinin sosial müdafiəsi baxımından nə qədər cəlbedici görünsə də, bu siyasət ölkə iqtisadiyyatının uzunmüddətli inkişafına zəmanət verməyə də bilər. Belə ki, sosialyönümlü xərclərin əsas hissəsini əhaliyə bu və ya digər şəkildə verilən vəsaitlər təşkil edir. Ölkə vətəndaşları da çox vaxt bu vəsaitləri zəruri tələbatları üçün istifadə edirlər. Deməli, sosialyönümlü xərclər üçün ayrılmış vəsaitlər istehsala deyil, birbaşa istehlaka yönəldilir. Büdcə investisiya yönümlü xərclərin xüsusi çəkisinin böyük olmasının bir sıra müsbət məqamları vardır: - ölkə iqtisadiyyatının uzunmüddətli və davamlı inkişafına əlverişlə zəmin formalaşdırır; - yeni istehsal sahələrinin yaradılması və yeni iş yerlərinin açılmasına şərait yaradır.; - gələcəkdə büdcə gəlirlərinin artırılmasına imkan verir və s. Bu baxımdan son illər büdcəyə investisiya yönümlü xərclərin xüsusi çəkisinin artırılmasını ən mühüm naliyyətlərdən biri hesab etmək lazımdır.
46 Büdcə xərclərinin idarə edilməsi dövlət gəlirlərinin idarə edilməsi ilə sıx bağlıdır. Belə ki, büdcə xərclərinin həcmi büdcə gəlirlərinin dairəsi ilə məhdudlaşdırılır. Lakin digər tərəfdən büdcə xərclərinin azaldılması da sonrakı illərdə öz mənfi təsirini göstərir. Ona görə də büdcə xərclərinin elə həcmini və təyinatını müəyyən etmək lazımdır ki, minimum zərclərlə sosial iqtisadi vəzifələrin həllini təmin etmiş olsun. Dövlət xərclərinin idarə edilməsi büdcə kəsirinin və dövlət borcunun idarə edilməsi ilə sıx bağlıdır. Müasir dövrdə demək olar ki, büdcə kəsiri olmayan, yaxud dövlətçilik tarixində bu hadisə ilə üzləşməyən dövlət yoxdur. Dünya ölkələrinin təcrübəsi göstərir ki, iqtisadiyyatın böhranlı şəraitində iqtisadi siyasətin qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri olan – tarazlı büdcənin yaradılmasına həmişə nail olmaq mümkün olmur. Xüsusilə də keçid iqtisadiyyatı şəraitində büdcə kəsiri qaçılmazdır. Başqa sözlə obyektiv zərurətdir. Maliyyə ilində dövlət büdcəsinin xərclərinin onun gəlirlərindən artıq olan hissəsi büdcə kəsiri hesab edilir. İqtisadiyyatın böhranlı vəziyyəti işgüzar fəallığın, investisiya tələbinin yüksəldilməsi ilə aradan qaldıra bilər. Bu da öz növbəsində dövlət xərclərinin artırılması və gəlirlərinin azaldılmasını tələb edir. Dövlət xərclərinin artırılması və gəlirlərinin azaldılması tənəzzül şəraitində olan
iqtisadi fəaliyyətin stimullaşdırılması məqsədinin reallaşmasına xidmət edir. Vaxtilə C.M.Keyns göstərirdi ki, iqtisadiyyatın tsliklik enmə
dövründə işgüzar
fəallığın canlandırılmasında büdcə kəsiri şəraitində maliyyələşmə həlledici və önəmli rola malikdir. Göründüyü kimi belə stimullaşdırıcı iqtisadi siyasət büdcə kəsirinin yaratması zərurəti ortaya çıxarır.
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|