Ent davlat sharqsh

4.1. Turkiy tildan fors tiliga o‘zlashgan so‘zlarning semantik kengayishi

Turkiy o‘zlashmalar orasida shunday so‘zlar borki, ular fors tiliga kirgach, ma’no jihatidan kengayadilar, ya’ni ularning fors tilida anglatadigan ma’nolari turkiy tillardagiga nisbatan ko‘proq bo‘ladi. O‘zlashmalarning ma’no kengayishi – til egalarining tasavvurida ichki va tashqi o‘xshashlik, funksiyalardagi monandlik va shu singari qiyoslanish omillari ostida o‘zlashmalar anglatuvchi tushunchalarning hajmi va soni oshishi ortidan sodir bo‘ladi. Endilikda o‘zlashma so‘zlar bilan boshqa narsa, predmet, hodisalar va tushunchalar nomlana boshlanadi. Shu tariqa so‘zlarda, yani o‘zlashma so‘zlarda ma’no turkiy tillardagiga nisbatan kengaya boshlaydi. Masalan, هملباق γāblame so‘zi turkiy tillarda ‘qoplash’, ma’nosini anglatsa, fors tilida esa turkiy tildagi ma’nosidan tashqari ‘kostrulka’ ma’nosi ham bor. Bunday holatda, o‘zlashmada ma’no jihatdan kengayish sodir bo‘lmoqda. O‘zlashmalarning ma’nolarini kontekstda ko‘rib chiqilsa, ulardagi o‘zgarishlar haqida aniqroq va ishonchliroq xulosa

72
chiqarishimiz mumkin. Shuning uchun هملباق γāblame so‘zini quyidagi jumlalarda

ko‘rib chiqamiz:


هملباق نودب فیثک فرظ نتسش ٬ینک یمن رواب مگب ٬نامام" :تفگ هدش داشک یاه مشچ اب نيریش .¹⁰¹"فرظ دوخ بحاص طسوت ناموت ٨١١ هملباق اب ٬ناموت ٨١١

Širin bā čašmhā-ye gošād šode goft: “Māmān begam bāvar namikoni, šostan-e zarf-e kasif bedun-e γāblame sisad tumān, bā γāblame sisad-o bist tumān, tavassot-e sāheb-e xod-e zarf”.
Shirin ko‘zlarini katta-katta ochgancha dedi: “Oyijon, aytsam ishonmaysiz, sirsiz iflos idishni yuvish 300 tuman, sirligi 320 tuman, shunda ham idishlarning egasining o‘zi yuvadi”.
Ushbu gapda هملباق γāblame ‘sirli’ so‘zi o‘z ma’nosida kelmoqda.

نتسش نم ٬دیسر یرایتخا فياظو ماجنا هب تبون و مدوب یزابرس تمدخ رد هك یماگنه ¹⁰²مدرك باختنا ار اه هملباق. و فورظ