Entomofaqlari
Yüklə 3,59 Kb. Pdf görüntüsü
|
101 biotənzimlənməsində əsas yerlərdən birini tutur. Bu yırtıcı parabüzən şaftalı yaşıl mənənəsinin, gavalı mənənəsinin birinci dərəcəli düşməni hesab edilir. Ona digər parabüzən növləri kimi, başqa kənd təsərrüfatı bitkiləri üzərində rast gəlinmir. İlk dəfə 2005-ci ildə Şahbuz rayonu istiqamətində, kiçik sahə- də yerləşən Xal-xal meşəsində yabanı gavalı ağaclarında rast gəlinmişdir. Azərbaycanda iki nöqtəli adaliyanın bioekoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə dair qısa məlumatlara rast gəlinir. Bu növün bir çox meyvə zərərvericisinin sayının tənzimlənməsindəki aktiv fəaliyyəti və fenologiyası Fransa entomoloqları tərəfindən ətraflı öyrənilmiş, süni şəraitdə çoxaldılaraq meyvə bağlarına buraxılması işi əsaslandırılmışdır [58,143]. İki nöqtəli adaliyanın bioekoloji xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə dair müşahidələr və materialın toplanılması 2005-2008-ci illərdə Ordubad, Şahbuz və Şərur rayonlarının meyvə bağlarında və həyətyanı sahələrində aparılmışdır. İki nöqtəli adaliyanın yumurtası 0,7-1,0 mm böyüklükdədir, ensizdir, çubuq şəklindədir, mayalanmış yumurtaların rəngi açıq-sarı, mayalanma- mışların rəngi isə açıq-narıncı olur. Sürfələri enli (xüsusilə ön tərəfdən) və bir qədər yastıdır, açıq-qəhvəyi rəngdədir, üzərində ağ, yaxud sarı nöqtələr var. Axırıncı yaşda (4-cü yaş) olan sürfənin uzunluğu 7-8 mm-dir. Baş kapsulunun yanları tünd qəhvəyi, ön döşü enlidir. Yetkin adaliyanın başı, ağız üzvləri və bığcıqları açıq-qəhvəyi rəngdədir, bud və baldırları əsasən ağ rənglidir, qanadüstü qırmızıdır. Hər qanadüstlüyündə bir qara ləkə olur, bəzən onlar qara rəngdə olur və belə halda ləkə qırmızı görünür. Böcəyin uzunluğu 3,5-5,0 mm-dir. Tədqiqat illərində laboratoriya şəraitində iki nöqtəli adaliyanın dişi fərdlərin yaşama müddəti və hər bir dişinin cinsi məhsuldarlığı müəyyən edilmişdir (Cədvəl 6.6). Cədvəl 6.6 İki nöqtəli adaliyanın yumurtaqoyma qabiliyyəti (müxtəlif illər üzrə) s. № Təcrübənin aparıldığı illər Nəslin inkişafı Dişinin yaşama müddəti (gün) Gün ərzində qoyulan yumurtaların miqdarı Bir dişinin qoyduğu yumurtaların ümumi miqdarı Ən az Ən çox 1. 2005 1 27 15-17 405 459 2. 2006 1 28 16-17 432 476 3. 2007 1 25 16-18 432 450 102 Adalia (Adalia) bipunctata Bu parabüzənin 12 ədəd yumurtasına təbiətdə ilk dəfə olaraq 2005-ci ilin iyun ayının 16-da Ordubad rayonunda həyətyanı bağda gavalı yarpaqları üzərində mənənə kaloniyası arasında rast gəlinmişdir. Həmin yumurtalar yarpaqla birlikdə götürülərək AMEA Naxçıvan Bölməsi Bioresurslar İnstitutunun Zooloji tədqiqatlar şöbəsinin Onurğasızlar laboratoriyasına gə- tirilmiş və üzərində müşahidələr aparılmışdır. İyun ayının 16-da rast gəlin- miş həmin yumurtaların bir neçə gün əvvəl qoyulduğu şübhə doğurmurdu. Çünki, həmin yumurtaların rəngi dəyişilmiş və daxilində rüşeymin artıq formalaşdığı aydın görünürdü. Odur ki, bu yumurtalardan iki gündən sonra yəni, iyunun 17-18-ində sürfələr çıxmışdır. Bu sürfələr yetkin formaya keçənədək qidalandırılıb bəslənilmişdir. Bununla yanaşı olaraq, iyunun 18-də yenə də həmin bağda iki nöq- təli adaliyanın bir dişi fərdinə yenicə yumurta qoyduğu vaxtda rast gəlin- mişdir. Bu parabüzən və onun qoyduğu yumurtalar (5 ədəd) hərəsi ayrı- ayrılıqda (dişi fərd və yumurtalar) sınaq şüşələrinə salınıb laboratoriyaya gətirilmiş və dişinin yumurta qoyma qabiliyyəti və yumurtaların inkişaf dinamikası izlənmişdir. Gətirilmiş dişi adaliya laboratoriyada daha 15 ədəd yumurta qoymuşdur. Həmin gündən həm dişi adaliya və həm də onun qoy- duğu yumurtalar ayrıca olaraq müşahidə altında saxlanılmışdır. Dişi adaliya həmin şəraitdə (laboratoriyada) cəmi 27 gün yaşamış və bu müddət ərzində 460 yumurta, gündəlik olaraq isə orta hesabla 15-17 yumurta qoymuşdur. Dişi adaliya yumurtaqoyma dövründə mənənələlərlə qidalandırılmışdır. 103 Təcrübələrdə dişi adaliya ən çoxu 28 gün yaşamış, bu müddət ərzində 480, gündəlik isə orta hesabla 16-17 yumurta qoymuşdur. Belə təcrübələr 2007-ci ildə də davam etdirilmişdir. İki nöqtəli adaliyanın yumurtaqoyma qabiliyyəti ilə yanaşı laboratoriya şəraitində yeyimcilliyi də öyrənilmişdir. Nektarlı bit- kilərlə zəngin sahələrdən toplanılmış dişi adaliya fərdləri laboratoriyada şə- kər məhlulu və ərik ləti ilə qidalandırıldıqda daha yüksək reproduktiv nəticələri ilə fərqlənmişlər. Həm dişi, həm də erkək fərdlər və həm də yırtıcının sürfələri şaftalı və gavalı mənənələrilə qidalandırılmışdır. İmaqonun və ayrı-ayrı yaşlar üzrə sürfələrin qidalanması xüsusi olaraq qeydə alınmışdır. Bu təcrübələrin nəticələri cədvəldə verilmişdir (cədvəl 6.7). Cədvəl 6.7 İki nöqtəli parabüzənin - Adalia (Adalia) bipunctata yeyimcilliyi (müxtəlif illər üzrə) T əcr üb ən in ap ar ıld ığ ı v ax t Y em in n öv ü İm aq on un y aşam a müdd əti Parabüzənlərin ayrı-ayrı inkişaf mərhələlərində yediyi mənənələrin miqdarı Bir nəslin inkişafı dövründə yeyilən mənənələrin miqdarı İmaqo tərəfindən yeyilmişdir Sürfələr tərəfindən yeyilmişdir (müxtəlif yaşlar üzrə) Cəmi Gün ərzində Cəmi I II III IV 2005 Mənənə 27 51 1377 24 30 71 128 253 1630 2006 - 28 60 1680 21 29 67 124 241 1921 2007 - 31 55 1705 27 36 73 131 267 1972 Cədvəldən göründüyü kimi, bir dişi adaliya gün ərzində, orta hesabla 51 mənənə, yaşadığı müddət ərzində (27 gün ərzində) 1961 mənənə ye- mişdir. Onun sürfələri isə birinci yaşda olarkən 24 mənənə, ikinci yaşda 30 mənənə, üçüncü yaşda 71 mənənə və dördüncü yaşda 123 mənənə yeyib tə- ləf etmişdir. Bir sürfə bütün inkişaf dövründə cəmi 248 mənənə yemişdir. Adaliya parabüzəni bir nəslin inkişafı dövründə 2005-ci ildə 2209, 2006-cı ildə 1981, 2007-ci ildə isə 1972 mənənə yemişdir. Tədqiqat işləri zamanı iki nöqtəli adaliyanın inkişaf dinamikası da öyrənilmişdir. Adaliya böcəyinin yeni qoyduğu yumurtalar sarı rəngdə olur. İki gün keçdikdən sonra onların rəngi nisbətən açıqlaşır, daxilindən isə onlar zəifcə qaralmış olur. Bu yumurtanın daxilində rüşeymin artıq formalaşdığını göstərir. Buna görə də belə yumurtalar, ümumiyyətlə, bir qədər qaralmış kimi görünür. İyun ayının 18-də dişi adaliya böcəyinin qoyduğu yumurtalardan iyunun 22-də sürfələr çıxmışdır. Beləliklə, yumurtanın inkişafı (gündəlik Yüklə 3,59 Kb. Dostları ilə paylaş:
|