Entomofaqlari
Yüklə 3,59 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6.2.13. Chrysoperla carnea (Stephens, 1836)
110 Yumurtalar adətən ağacın qabığının qırış hissəsinə və tək ipəksa- rıyanın topa halında yumurtasının ətrafına qoyulur. Hava şəraitindən asılı olaraq, yumurtanın inkişafı 4-12 gün çəkir. İyunun axırı, iyulun əvvəli yumurtalardan çıxan sürfələr tək ipəksarıyanın təzəcə qoyduğu yumurtalarla qidalanmağa başlayırlar. Sahibin bir topa halında olan yumurtaları üzərində 8-10 lardarius sürfəsinə rast gəlinir. Sürfələr bir topa yumurtanı yedikdən sonra digər topa yumurtaya keçirlər və beləliklə, sentyabr ayının ortalarına kimi 30-35 gün qidalanırlar. Sürfələr 6-7 dəfə qabıq dəyişərək inkişaflarını başa çatdırıb, ya ipəksarıyanın boş yumurta topasının daxilində, ya da ağac qabığının altında pup mərhələsinə keçirlər. Kütləvi puplaşma avqust ayının ikinci yarısında və sentyabr ayının əvvəlində baş verir. Bir nəslin inkişafı 50-60 gün çəkir [28]. Dermestes lardarius 6.2.13. Chrysoperla carnea (Stephens, 1836) Adi qızılgözün 5 sinonimi var: Anisochrysa carnea (Stephens, 1836); Chrysopa canariensis Tjeder, 1940; Chrysopa carnea Stephens, 1836; Chrysopa carnea adaptata Navás, 1934; Chrysopa ferganica Navás, 1933 [199]. Adi qızılgöz Naxçıvan Muxtar Respublikasının rayonlarında aran və dağətəyi, qismən də dağlıq hissələrdə yayılmışdır. Zərərvericilərin təbii şəraitdə say dinamikasını tənzimləyən ən faydalı və effektli yırtıcıdır. Meyvə bağlarında ağacların aşağı yaruslarında daha çox nəzərə çarpır [33]. 111 Axşamlar elektrik işığına çox həvəslə cəlb olunurlar. Babək rayonunun Zeynəddin, Sirab və Şıxmahmud, Ordubad rayonunun Aza, Dəstə və Unus, Şahbuz rayonununun Keçil, Kükü, Şərur rayonunun Dəmirçi və Siyaqut kəndlərində stasionar təcrübələr vasitəsi ilə bu yırtıcı qızılgözün bioekoloji xüsusiyyətlərinə və təsərrüfat əhəmiyyətinə dair çoxlu müşahidələr aparılmış və aşağıdakı məsələlər öyrənilmişdir. Adi qızılgözün yaşlı fərdləri (imaqo) ağımtıl-yaşıl rəngdə olub, meyvə bağlarında may ayından başlanmış oktyabr ayına kimi çoxalaraq zərərvericiləri məhv edir. Bu faydalı yırtıcının yumurta və sürfələrinə ən çox ərik, alça, gavalı və şaftalı ağaclarının yarpaqlarında rast gəlmək olur. Ən çox mənənələrlə qidalanırlar. İmaqo mərhələsi axşamlar elektrik işığından toplanılmışdır. Belə ki, iyun ayının 2-də axşam saat 23 00 dan 24 00- dək (bir saat müddətində) 16 ədəd, 03.06.2006-cı il tarixdə isə 22 00 -dan 24 00 -dək 20 ədəd adi qızılgözün yaşlı fərdləri tutulmuşdur. 2006-cı ilin iyun ayının 6-da Zeynəddin kəndində həyətyani sahədə olan ərik ağacından tutulmuş bir ədəd dişi qızılgöz elə həmin gün 25 ədəd yumurta, ikinci gün 20 ədəd, üçüncü gün isə 8 ədəd yumurta qoymuşdur. İyunun 18-də tutulmuş qızılgöz isə 65 ədəd yumurta qoymuşdur. Ordubad rayonunun Əndəmic kəndində şaftalı ağacından 28.07.2006-cı il tarixdə tutulmuş imaqo qızılgöz 30.07.2006-cı il tarixədək, üç gün müddətində 105 yumurta qoymuşdur. Alça ağacından tutulmuş imaqo isə həmin vaxtda 115 yumurta qoymuşdur. Qızılgözlər yumurtalarını ən çox mənənə topaları olan sahəyə qoyurlar ki, burada yumurtalardan çıxan sürfələr bol qida ilə təmin olunurlar. 31.07.2006-cı il tarixdə ərik ağacı yarpağı üzərində hesablama apararkən aydın olmuşdur ki, 5 qızılgöz yumurtasından təzəcə çıxmış sürfələr 3 saat müddətində 100 mənənədən 26 mənənə ilə qidalanmışlar. 2005-ci ildə Ordubad rayonu bağlarında çəyirdəkli meyvə ağacları üzərində müşahidələr aparılmış və adi qızılgözün bioekologiyasına dair aşağıdakılar müəyyən edilmişdir. Beləki, laboratoriya şəraitində 24-26 0 C temperaturda adi qızılgözün yumurta mərhələsinin inkişafı 2-3 gün, sürfənin inkişafı 7-10 gün, pup mərhələsinin inkişafı 8-14 gün, bir nəslin tam inkişafı isə 17-27 gün çəkmişdir. Çöl şəraitində isə tənzif torbaya salınmış budaq üzərindəki müşahidələrə əsasən, yumurtanın inkişafı 3 gün, sürfənin inkişafı 21 gün, pupun inkişafı 9 gün, bir nəslin tam inkişafı isə 33 gün çəkmişdir. Ədəbiyyat məlumatlarına əsasən, İsrail şəraitində Capnodis tenebrionis sürfələri daxilində adi qızılgözün yumurta mərhələsi 3-22 gün, sürfəsi 8-51 gün, pupu isə 6-18 günə inkişaf edir [139]. Bir dişi qızılgöz ömrü boyu 500-700 yumurta qoya bilir. Naxçıvan MR şəraitində ildə 7 nəsil verir. Azərbaycanda və coğrafi mövqeyinə görə yaxın ölkələrdə bu ento- mofaq ildə 5-6 nəsil verir. 112 Adi qızılgöz yumurtalarını ağac yarpaqlarının alt və üst hissəsinə, çiçək yanlığına, gövdə və ya budaqların üzərinə qoyur. Yumurtaların hər birinin 3-4 mm uzunluğunda saplağı olur və bu saplaq substrata yapışdırılır. Yumurtalar əksərən mənənə topalarına yaxın qoyulur ki, onlardan çıxan sürfələr mənənələrlə qidalana bilsinlər. Müşahidələr göstərmişdir ki, kiçik yaşlı sürfələr ən çox zərərvericilərin yumurtası və kiçik yaşlı mənənələrlə, iri yaşlı sürfələr isə müxtəlif böyüklükdə olan kiçik yaşlı tırtıllar və iri mənənələrlə qidalanırlar. Sürfələr 3-4 həftə qidalandıqdan sonra axırıncı yaşda pup halına keçirlər. Puplara, ağ ipək kürə şəklində, ağacların qabığı altında rast gəlmək olur. Yaşlı fərdlər pupdan çıxdıqdan sonra mayalanırlar və bir neçə gün (2-3 gün) sonra isə yumurta qoymağa başlayırlar. Onların əsasən yaşlı formaları, ağacların qabığı altında tək-tək və ya topa halında, hər topada 2-3-dən 50-60-dək qışlayırlar. Yazda aprelin axırı və may ayının əvvəllərində qışlama yerlərindən çıxan yaşlı fərdlər, çiçəklərin şirə və tozcuqları, mənənələrin ifraz etdiyi şirin maye ilə qidalanırlar. Adi qızılgöz 350-650 ədəd yumurta qoymaq qabiliyyətinə malikdir. Meyvə bitkiləri üzərində aparılan hesablamalara əsasən qızılgözün bir ədəd sürfəsi bir gün ərzində 25-30 ədəd, bütün həyatı ərzində isə 400-850 ədəd mənənə ilə qidalanır. Onun iri yaşlı sürfəsi bir gün ərzində yarpaq güvəsinin 10-12 yumurtasını, 5-8 meyvə güvəsi və 2-3 yarpaq güvəsinin kiçik yaşlı tırtılını məhv edir. Xüsusilə ərik, şaftalı və gavalı mənənəsinin üzərində daha çox yırtıcılıq fəaliyyəti göstərirlər. Onlar 2 dəfə qabıq dəyişirlər. Birinci qabıq- dəyişmə 3 gün, ikinci qabıqdəyişmə isə 7 gün çəkir. Chrysoperla carnea Yüklə 3,59 Kb. Dostları ilə paylaş:
|