Entomofaqlari

 
125 
ƏMƏLİ TƏKLİFLƏR  
 
Son  10  ildə  Naxçıvan 
Muxtar  Respublikasının
  çəyirdəkli  meyvə 
bağlarında  aparılan  elmi-tədqiqat  işlərinin  nəticələrindən  alınan  aşağıdakı 
tövsiyələrin  həyata  keçirilməsi  Azərbaycan  və  eləcə  də  Naxçıvan 
Muxtar 
Respublikası
  Kənd  Təsərrüfatı  Nazirliyinin  Bitki  mühafizəsi  stansiyasına 
təklif edilmişdir:  
1.  Naxçıvan 
Muxtar  Respublikasının
  meyvə  bağları  üçün  ciddi 
zərərverici  hesab  edilən  6  növ  (Kaliforniya  çanaqlı  yastıcası,  gavalı 
uzunburunu,  qızılqarın  kəpənək,  valehedici  gözəlçə,  tək  ipəksarıyan,  və 
yemişan  kəpənəyi)  zərərvericinin  fenologiyası  öyrənilmiş  və  bu  təqvim 
fenologiyasına  əsasən  qeyd  olunan  zərərvericilərə  qarşı  mübarizə 
tədbirlərinin həmin müddətlərdə aparılması məqsədəuyğun hesab edilmişdir.  
2.  Muxtar  respublikanın  meyvə  bağlarında  zərərvericilərin  56  növ 
parazit  və  yırtıcısı  müəyyən  edilmişdir  ki,  onlardan  13  növünün  (Bracon 
hebetor  Say,  1836,  Meteorus  versicolor  (Wesmael,  1835),  Macrocentrus 
ancylivorus(Rohwer,  1923),  Diadegma  armillata  (Gravenhorst,  1829), 
Scambus  calobatus  (Gravenhorst,  1829),  Ageniaspis  fuscicollis  (Dalman, 
1820), Copidosoma varicorne (Nees, 1834), Goniozus claripennis (Foerster, 
1851),  Adalia  (Adalia)  bipunctata  (Linnaeus,  1758),  Chilocorus 
bipustulatus  (Linnaeus,  1758),  Calosoma  (Calosoma)  sycophanta 
(Linnaeus,  1758),  Dermestes  (Dermestes)  lardarius  Linnaeus,  1758, 
Chrysoperla  carnea  (Stephens,  1836))  zərərvericilərinin  sayının  bioloji 
tənzimlənməsində daha perspektivli olduğunu nəzərə alıb, onların bioekoloji 
xüsusiyyətləri  və  təsərrüfat  əhəmiyyəti  geniş  öyrənilməklə  onlardan 
zərərvericilərə  qarşı  bioloji  mübarizədə  istifadə  edilməsinin  mümkünlüyü 
məqsədəuyğun hesab edilmişdir.  
3.  Bağlarda  zərərvericilərin  sayının  biotənzimlənməsində  entomo-
faqların  fəaliyyətini  genişləndirmək  və  gücləndirmək  məqsədilə  onların 
bağlara  cəlb  edilməsi  üçün  meyvə  bağlarında  ağaclar  arasında  nektarlı 
bitkilərin (şüyüd, qarayonca, xaşa, yerkökü, tərəvəz bitkiləri və s.) əkilməsi 
əlavə qida kimi, onların yaşama müddətini 20-32 gün uzadır, dişi fərdlərin 
yumurtaqoyma prosesini gücləndirir, nəsilvermə qabiliyyətini artırır və cinsi 
məhsuldarlığının yüksəlməsinə səbəb olur.  
 
 
 
 
 
 
 

---

 
126 
İSTİFADƏ EDİLMİŞ ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Abdinbəyova  A.Ə.  Azərbaycanın  zarqanadlı  cücüləri  (Hymenoptera, 
Braconidae). Bakı, 1995, 469 s. 
2.
 
Abdullayeva  Ş.Y.  Efir  yağlı  bitkilərin  zərərvericiləri,  xəstəlikləri  və 
onlara qarşı mübarizə tədbirləri. Bakı: Azərnəşr, 1985, 40 s. 
3.
 
Abdullayeva  Ş.Y.  Azərbaycanın  şərq  rayonlarında  yarpaqbükənlərin 
(Lepidoptera,  Torticidae)  faunasına  dair  //  Azərbaycan  SSR  EA-nın 
Xəbərləri. Biologiya elmləri seriyası, 1988, № 4, s. 69-74 
4.
 
Ağayev B.İ. Ümumi entomologiya. Bakı: Azərbaycan Dövlət Pedaqoji 
Universitetinin nəşriyatı, 2004, 303 s.  
5.
 
Axundova L.M., Sidorovnina E.P. Meyvə bitkilərinin zərərvericiləri ilə 
mübarizə. Bakı, 1975, 70 s.  
6.
 
Atakişiyeva  A.M.,  Məmmədova  T.H.,  Hacıyeva  S.Ə.  Azərbaycanın 
tuqay  meşələrinin  bəzi  zərərverici  taxtabitiləri,  mişarcıları  və  ayıca 
kəpənəkləri // Azərbaycan Zooloqlar Cəmiyyətinin əsərləri, I cild. Bakı: 
Elm, 2008, s. 217-220 
7.
 
Babayev  S.Y.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  coğrafiyası.  Bakı: 
Elm, 1999, 226 s. 
8.
 
Əhmədov  B.Ə.,  Şəmiyev  T.X.,  Amerika  ağ  kəpənəyi  üzərində 
müşahidələr.  Ekoloji  aspektlər  /  Akademik  S.R.Məmmədovanın  80 
illiyinə həsr olunmuş konfransın materialları. Gəncə, 2005, s. 91-97 
9.
 
Əliyev  R.H.  Abşeron  şəraitində  introduksiya  edilmiş  bitkilərin  başlıca 
zərərvericiləri  və  onların  bioekoloji  xüsusiyyətləri  //  Azərbaycan 
Zooloqlar Cəmiyyətinin əsərləri, I cild, Bakı: Elm, 2008, s. 231-237 
10.
 
Əliyev S.V. Azərbaycanın zərərli sovkaları və onlarla mübarizə. Bakı: 
Elm,1956, 77 s. 
11.
 
Əliyev S.V., Quliyeva A.M Azərbaycanda pambıq sovkasının tələf edən 
parazit  və  yırtıcı  cücülərin  öyrənilməsinə  dair  //  Azərb.  SSR  EA-nın 
Xəbərləri. Biologiya elmlər seriyası, 1965, № 1, s. 46-54 
12.
 
Əliyev S.V., Hacıyeva S.Ə. Nadir və nəsli kəsilməkdə olan ayıcalar və 
onların  qorunması  //  AMEA  Zoologiya  İnstitutunun  əsərləri.  XXVIII 
cild. Bakı: Elm, 2006, s. 232-237 
13.
 
Əliyeva A.R.  Lənkəran  bölgəsində meşə və meyvə ağaclarının başlıca 
zərərvericiləri,  onların  bioekoloji  xüsusiyyətləri  //  AMEA  Zoologiya 
İnstitutunun əsərləri. XXVIII cild, Bakı: Elm, 2006, s. 245-250 

---

 
127 
14.
 
Hacıyev  S.Ə.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  torpaqların  eko-
coğrafi  pasportu  //  AMEA  Naxçıvan  Bölməsinin  Xəbərləri.  Təbiət  və 
texniki elmlər seriyası, 2007, № 4, s. 50-53 
15.
 
Hacıyeva S.Ə. Ayıcaların (Lepidoptera, Arctiidae) Azərvaycanda təbii 
vilayətlər və şaquli qurşaqlar üzrə yayılma xüsusiyyətləri // Azərbaycan 
Zooloqlar Cəmiyyətinin I qurultayının materialları. Bakı: Elm, 2003, s. 
175-183 
16.
 
Hacıyeva  S.Ə.  Azərbaycanın  ayıca  (Lepidoptera,  Arctiidae) 
kəpənəkləri: Biol. elm. nam.... dis.avtoref., Bakı, 2005, 22 s. 
17.
 
Həsənov Z.M., Əliyev S.M. Meyvəçilik. Bakı: MBM, 2007, 496 s. 
18.
 
Hüseyinova  E.A.  Azərbaycan  MEA  Zoologiya  İnstitutunun  kolleksiya 
materialında  Agathis  (Braconidae)  cinsinin  nümayəndələri  // 
Azərbaycan  Zooloqlar  Cəmiyyətinin  I  qurultayının  materialları.  Bakı: 
Elm, 2003, s. 188-191 
19.
 
Kərimova  İ.Q.  Azərbaycanın  uzunbığ  böcəkləri  (Cerambycidae, 
Coleptera)  faunasına  dair  //  Azərbaycan  Zooloqlar  Cəmiyyətinin  I 
qurultayının materialları. Bakı: Elm, 2003, s. 200-206 
20.
 
Kərimova  İ.Q.  Abşeronda  yayılmış  uzunbığ  böcəklər  (Coleoptera, 
Cerambycidae)  //  Azərbaycan  Zooloqlar  Cəmiyyətinin  əsərləri,  I  cild. 
Bakı: Elm, 2008, s. 256-260 
21.
 
Qasımov A.Q. Şahbuz rayonu ərazisində çəyirdəkli meyvə ağaclarında 
yayılmış  zərərverici  cücülərin  bioekoloji  xüsusiyyətləri  və  onların 
entomofaqları  //  AMEA  Zoologiya  İnstitutunun  əsərləri.  XXVIII  cild. 
Bakı: Elm, 2006, s. 404-408 
22.
 
Qasımov  A.Q.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikası  şəraitində  şaftalı 
ağaclarının  əsas  zərərvericiləri  və  onların  bioekoloji  xüsusiyyətləri  // 
AMEA  Naxçıvan  Bölməsinin  Xəbərləri.Təbiət  və  texniki  elmlər 
seriyası, 2007, № 2, s. 190- 194 
23.
 
Qasımov  A.Q.  Dermestes  lardarius  L.  Calosoma  sycophanta  L. 
(Coleoptera)  növlərinin  bioekoloji  xüsusiyyətləri  //  AMEA  Naxçıvan 
Bölməsinin Xəbərləri. Təbiət  və texniki elmlər seriyası,  2007, № 4, s. 
182-185 
24.
 
Qasımov  A.Q.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  çəyirdəkli  meyvə 
ağaclarının əsas zərərvericiləri, onların bioekoloji xüsusiyyətləri və təbii 
düşmənləri // AMEA-nın Xəbərləri, Biologiya elmlər seriyası, 2007, № 
5-6, s. 136-144 

---