Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 103
az əri məqamları əsasında yaradılan azəri xalq oyun havaları (“Tərəkəmə”, “Mirz əyi”, “Lalə”, “Ceyranı”, “Bənövşə”, “Vağzalı” və s.) bir qayda olaraq ritmik ardıcıllığa və müəyyən ölçünün (vəznin) daimi surətdə təkrarlanma- sına əsaslanır. Bununla b ərabər azəri xalq oyun havaları məhz ritmik ardıcıllıq və t əkrarlanma cəhətindən bir çox başqa xalqların oyun havalarından fərqlənir. Bu xüsusiyy ət ondan ibarətdir ki, azəri oyun havalarının ritmik çevrəsi bir çox hallarda daxil ən ikiqisimli zərblə üçqisimli zərbin ardıcıl surətdə növb ələşməsi əsasında təşkil olunur. Yəni əsas etibarilə əksərən 6/8 (ikiqi- simli) musiqi ölçüsünd ə olan eyni oyun havasının ritmik quruluşu 3/4 (üçqisimli) ölçü il ə növbələşir. Bu xüsusiyyət “Keçi məməsi”, “Şalaxo”, “ Ənzəli” və s. Oyun havalarında çox aydın və əyani tərzdə nəzərə çarpır. Bel əliklə, riyazi kəmiyyət etibarı ilə bərabər olan 6/8 və 3/4-ün keyfiyyət сəhətindən başqa-başqa (ikiqisimli və üçqisimli) ahəngdən ibarət olması və h ər iki ahəngin (vəzn, ölçü mənasında) ardıсıl surətdə əvəzlənməsi azəri xalq oyun havalarının orijinallığını və gözəl bir xüsusiyyətini təşkil edir 4 . Ozan – 1. Üç simli musiqi al əti. Zahiri görünüşü etibarı ilə qədim tənbur musiqi al ətini (d. d. cürə sazını) andırır. Sazda olduğu kimi, mizrab əvəzinə təzənə il ə çalınmışdır; 2. Ən qədim Azərbaycan aşıqlarının daşıdıqları ad. Ozan da aşıq kimi xalqın professional n əğməkarı, çalğıçısı, şairi, nağıldeyəni, lazım gəldiyi halda həm d ə rəqs (xoreoqrafiya) sənətindən də istifadə edərək bir neçə incəsənətin sintezini öz yaradıcılığında təcəssüm və nümayiş etdirən ustadı olmuşdur. Az əri xalqı özünün musiqi həyatında görkəmli yer tutan aşıqların sələfi olan ozanlara çox böyük hörm ət bəsləmişdir. Ozanlar hər şəhərdə, hər kənddə, h ər evdə ən çox istənilən və sevilən sənətkar sayılmışdır: Evim ə ozan gətirmişəm, P ərkar pozan gətirmişəm, Gündüz olan işləri Gec ələr pozan gətirmişəm.
4 Bax: “Qeydlər, şərhlər və monoqrafik məlumat” bölməsi - 14. Azərbaycan rəqs sənəti, s.424.
Az ərbaycan musiqi terminləri 104
Palizban (h ərf. bostançı) – kl. əd-da: muğam şöbəsi.
– aşıq mahnı forması. Ölçüsü 6/8 olur. Peşrev – h
ər bir muğam ya dəstgahdan əvvəl çalınan instrumental müqəddimə (bax: Pişdəraməd).
– Rast d əstgahında bilavasitə Əraqdan sonra ifa olunan şöbə. Bu şöbənin Rast d
əstgahında tutduğu mövqe çox əhəmiyyətli olduğundan, Rast dəstgahı çox zaman Rast-P əncgah adlandırılır.
ərdə –1. S
əsdüzümünün ayrılıqda hər bir səsi; 2. B
əzi simli musiqi alətlərin (tar, saz, dütar, tənbur və s.) qoluna bağlanılan bölm
ə. Qoyun bağırsağından nazik kəndir kimi eşilib emal edilir (son vaxtlar tarçılardan bir çoxu pərdəni daha möhkəm və davamlı sayılan kapron sapla əvəz edirlər). İfaçılar şərti olaraq ayrı-ayrı pərdələrə ad vermişlər ki, bu da eyni zamanda həmin musiqi alətində hansı səsin nəzərdə tutulduğunu göstərir. Bax: Saz. Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 105
3. Teatr üçün yazılmış əsərin müəyyən bir hissəsi (məs.: dörd pərdəli opera, üç p ərdəli balet). P ərdə vurmaq – dan. xüs. tar çalma t əcrübəsində barmaqla sıxılmış pərdədən əlavə, ondan (çanağa tərəf) daha qabaqda duran pərdənin də istənilmədən müəyyən d ərəcədə sıxılmış olması. Bu hal tar qolunun çanağa düzgün nəsb edilm əməsi ya da çanaq içərisindəki ağacın düzgün taxılmamasından irəli g əlir. Bax: Çəngəl. Nəticədə simlərin səslənməsində xoşagəlməz bir vızıltı eşidilir.
ər-pərəstuk (far. p
ər – qanad, pərəstuk - qaranquş) – Çahargah d əstgahının mayəsində son dərəcə təsirli və effektli instrumental g əzişmə (bəzi ifaçılar bu gəzişməni Bal-kəbutər adlandırmaqla yanlışlığa yol vermiş olurlar). P ərvanə – q
ədim klassik musiqidə Rast-Pəncgah dəstgahının əvvəlində Zəngi-şütür il ə Ruh-əfza (başqa varianta görə Zəngulə ilə Nəğmə) arasında yerləşən, öz ifad ə tərzi və musiqi obrazı etibarı ilə həyəcan, ürək çırpıntısı və təlaş əhvali-ruhiyyəsini təsvir edən muğam şöbəsi.
əst (far., h
ərf. aşağı, alçaq), pəstdən (oxumaq) dan. – 1.
Aşağı registrdə bəm səslə oxumaq; 2.
Yavaş səslə oxumaq.
əstxan – dan. s
əsi aşağı registrdə, bəm pərdələrdə daha sərbəst işləyən xanəndə.
– 1. muğamatın xanəndə və sazəndə dəstəsi tərəfindən “tamam dəstgah” ifası üçün çalınan müqəddimə; Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|