Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Söpehr (sepehr)
- Şah-nəfir
- Şapalaq
- Şeşgah
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 121
Söpehr (sepehr) (far. göy, s əma, asiman) – İran mus-də: Rast-Pəncgah dəstgahında Pəncgah ilə Üşşaq arasında ifa olunan muğam şöbəsi.
(far. m ələk, məlaikə) – İran mus-də: Mahur dəstgahında Mühəyyər ilə Rak şöbələri arasında guşə.
– Yaxın Şərq xalqlarından bəzilərinin (türk, ərəb) musiqisində çox təsadüf olunan v əzn ölçüsü.
– q
ədim üfləmə ağac musiqi aləti. Zahiri görünüşü və səslənilmə prinsipi biz
ə məlum olan zurnaya (bax) çox oxşayır. Lakin öz həcmi etibarı ilə zurnadan bir q ədər böyükdür. Zurnadan da güclü, şiddətli, qulaq batıran səsi var. Musiqi kitablarında adı çox təsadüf edilir.
(far., h
ərf. dərd çəkmək, qəm, qüssə, iztirab) – 1.Az
ərb. mus-də: Mahur və Rəhab dəstgahlarının son şöbəsi; 2. İran mus-də: Hümayun dəstgahında Bayatı-race ilə Raz-niyaz ya da Bavi il ə Mureh arasında yerləşən muğam şöbəsi. Süll əm-ül-musiqi ( ər. sülləmə – pilləkan, nərdivan) – 1. S əsdüzümü; 2. Qamma. Sümsü – qarğıdan qayrılan ən bəsit, sadə üfləmə musiqi aləti. (Qarabağda vaxtilə Miri b əy adlı birisinin dediyi: “Qarğı bizim yerdə bitər – sümsünü kəngərli çalar” sözl əri təbiət sərvətindən istifadə etməyi bacarmayan aciz, karsız adamları töhmət üçün işlənən zərbi – məsəldir.)
Az ərbaycan musiqi terminləri 122 Ş Şadörvan-Mirvarid – kl.
əd-da: mahnı adı.
– dartımlı simli musiqi alətlərinin qoluna bağlanmış pərdələrdən mərkəz mövqe tutanları; adətən açıq simdən bir oktava yuxarı səslənən pərdələr. Şah Xətai – 1. XIX əsr Azərbaycan musiqisində Şahnaz dəstgahında Əbülçəp ilə Az ərbaycan arasında yerləşən şöbə; 2. Aşıq yaradıcılığında vokal-instrumental mahnı forması.
– bax: N
əfir.
– Az ərbaycan xalq oyun havası. Sözün etimologiyası bu şən, nəşəli və qıvraq rəqs musiqisinin mənşəyini aydın surətdə bəlliləşdirir: Şalaxo – şələküm (daha doğrusu, şələ yüküm) sözünün illər ərzində çox işlədilərək t əhəvvül və təhrif olunmuş bəsit şəklidir. M əlum olduğu kimi, hələ qədim zamanlardan bəri, azəri xalq oyunbaz və masqaraçıları, o cümlədən ayı və ya meymunoynadanlar şəhər və kəndləri g əzərək heyvanlarına öyrətdikləri müxtəlif hərəkətləri (mayallaq aşmaq, qabaq p əncə üzərində duruş və yürüş, əlinə bir çomaq alıb sürü otaran çoban Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 123
yamsılamaq və s.) cümləsində, həm də bir neçə çubuq bağlısından ibarət odun şələsini dalına alıb oduncunu təmsil tərzində də öz bacarıqlarını tamaşaçılar qarşısında nümayiş etdirmişlər. Bütün bu tamaşa ayı ya da meymunoynadanın Çahargah muğamı kökündə avaz ilə oxuduğu mahnısı il ə müşayiət edilmişdir. Sonralar bu mahnı sazəndələrin nəzər-diqqətini cəlb etmiş, onlar əsil virtuoz musiqi tərzində işləmiş və bizə məlum “Şalaxo” oyun havasını yaratmışlar.
Görk
əmli Azərbaycan yazıçısı Nəcəfbəy Vəzirov burjua-feodal cəmiy- y ətinin gündəlik qayğısız, laubalı məişətini təsvir edən məzhəkələrindən birini “Vay şələküm, məəlləküm” adlandırmışdır. 1909-cu ildə yazılmış bu bir p
ərdəli pyesdə müəllifin: “Mirzə Səttar bir-iki Şikəstə oхuyandan sonra Şələküm-məəlləküm çalınır” remarkası 7 ço
х səciyyəvi. Bu qeyd “Şalaхo” oyun havasının əvvəllər “Şələküm-məələküm” adlandırıldığını qeyd etməklə b ərabər, “Şalaхo” kəlməsinin etimologiyası üzrə yuхarıda yeritdiyimiz mühakim ənin düzgün və əsaslı olduğunu göstərir.
“Şalaхo” oyun havası Gürcüstanda, Ermənistanda və İranda 8
da geniş yayılmış və bu gün də həvəslə çalınır.
7 N
8 1963-cü ild ə Tеhran kоnsеrvatоriyasının (Hünərstan-ali musiqiyi-milli) rəisi, görkəmli İran musiqişünası Mеhdi Barkеşlinin ümumi rеdaksiyası ilə çap оlunan “Şərh rədif musiqiyi-iran” muğamat kitabında çahargah dəstgahı “Şalaxо” оyun havası ilə tamamlanır. Az ərbaycan musiqi terminləri 124 Bu oyun havasını ilk dəfə nota yazan erməni хalq bəstəkarı və musiqi folklorçusu Nikoqayos Tiqranov (1856- 1951) olmuşdur (op.7, №1, Zaqafqaziya kişi rəqsləri, 1900-cü il). Doqquz yaşından dünya işığına həsrət qalan bu şəхsin bəstəsi, təbiidir ki, tam mənası ilə qənaətbəхş ola bilməzdi. Bu c əhət onun 1899-cu ildə Bakıda skripkaçı Vasilyevlə birgə verdiyi konsert haqqında “Kaspi” qəzetində tənqidi mülahizələrdə хüsusi olaraq qeyd olunur. Şalaхo oyun havası azəri bəstəkarı Tofiq Quliyev tərəfindən əsil professional m əharətlə işlənib bəstələnmişdir (T.Quliyev. 15 Azərbaycan хalq rəqsi, Bakı, 1955). Sovet b əstəkarlarının musiqi yaradıcılığında həmin oyun havası bu sətirlərin mü əllifinin “Qız qalası” (1940, Bakı) və A.İ.Хaçaturyanın “Qayane” (1952, Perm) baletl ərində simfonik orkestrin ifasında səslənir.
– dan. xüs. əl ilə vurularaq (ağacsız) səsləndirilən zərbli musiqi alətlərində (nağara, dəf və s.) xüsusi çalğı priyomu.
– m
ənsub olduğu dəstgahın kökünə (məqamına) əsaslanaraq və həmin d əstgah intonasiyaları sahəsində qalaraq özlüyündə bir neçə şöbədən ibarət yeni bir d əstgah təşkil edən muğamat şöbələrinin məcmusu; məs.: Şur muğamı daxilində olan Dəşti, Əbu-əta və s. kiçik dəstgahlar.
– diatonik əsas səsdüzümünün altıncı səsi. Şeypur ( ər. şübbur – boru, kərənay) – 1. üfl əmə mis musiqi aləti; 2. siqnal (fanfara) çalğısı.
– kl. əd-da: mahnı adı. Şəbdiz – Xosrov Pərvizin atının adıdır. Nizami bu Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|