Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası
Yüklə 3,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 129
T əbil-bas – misd
ən qayrılan sağanağı küpə şəklində olan zərbli musiqi aləti. Təbil-bas əsas etibarı ilə quş ovunda istifadə olunmuşdur. Onu ovçular mindikləri atın y əhərindən asıb kəklik, turac, qırqovul tutmaq üçün buraxılan ov quşunu (t ərlanı, qızılquşu, şahini, qırğını) geri qaytarmaq üçün çalmışlar. Təbil-bas xalqımızın musiqi məişətində də (şənliklərdə, toy – düyünlərdə) zərbli musiqi al əti kimi işlənmişdir.
ədric – ər. musiqi ifaçılığında səsin tədriclə gücləndirilməsi ya da əksinə, zəiflən- m əsi (crescendo – diminuendo).
– ər. bir cinsdən (janrdan) başqa birisinə keçib sonradan yenidən əvvəlki formaya qayıtmaq əməliyyatı.
əfxim – ər. musiqi sədasını, ləhn və təranəsini genişləndirmək, müxtəlif nəqşlərlə zin ətləndirmək qabiliyyəti (variyasiyalar tərtib etmək).
– ər. çox zil səs. T əxt – ər. köhn. estrada, məclisdə musiqiçilər üçün ayrılan yer. T əxt-ərdəşir – kl.
əd-da: mahnı adı.
əxt-taqdis – kl.
əd-da: mahnı adı.
T ək – ər. bax: Təkk. Az ərbaycan musiqi terminləri 130 T əkk – ər. səslənmə, səslətmə, səs çıxartma. T ənafir – kakofoniya. S əslərin nizamsız, qaydasız, qarmaqarışıq, anlaşılmaz tərzdə qalaqlanması.
– üç simli dartımlı musiqi aləti. Zahiri görünüşü sazı andırır, lakin çanağı sazınkına nisbətən xeyli kiçik, qolu is ə sazınkından bir qədər uzun olur. T ənburun birinci və üçüncü simi eyni yüksəklikdə (unison), ortancıl simi isə bir kvarta aşağı köklənir. Siml
əri sağ əlin şəhadət barmağına taxılan polad halqa üz
ərindəki qarmaqla dartılıb ehtizaz etdirilir – s
əsləndirilir. Tənburun bu mizrabı naxunək adlandırılır. T ənnan – ər. səsli, sədalı, cingildəyən. T əntən – Yaxın Şərq klassik musiqi ədəbiyyatında musiqi ölçüsünü (vəznini, b əhrini) qeyd etmək üçün istifadə olunan təfilələr: tən, tənnən, tənənən, t əntən və s. T əqsim – ər. 1. Əsas kök (məqam) üstündə sərbəst improvizasiya; 2. Türk musiqisind ə ümumiyyətlə muğam ya da muğam şöbəsi.
( ər., hərf. – şənlik, şadlıq, valeh olmaq) – musiqi, musiqi s ənəti (aləti-tərəb – musiqi aləti). T ənburlar Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 131
T ərəbəngiz (far., h
ərf. – sevinc, vəcdə gəlmək, şadlanma) – Mahur d əstgahında Xavəran ilə Nişanpürək arasındakı guşə.
ərəkəmə – Az
ərbaycan xalq oyun havası. Adından da məlum olduğu üzrə, Tərəkəmə az əri köçəri maldarlarının bayram şənliklərində, toy-büsatında ifa etdikləri r əqsləri müşayiət edən diringilərdən biridir; Segah muğamı kökündə olan oyun havasının vəzni azəri xalq rəqs musiqisinə xas olan üçqisimli və ikiqisimli ritmik h ərəkətin (3/4 və 6/8) vaxtaşırı bir-birini ardıcıl tərzdə əvəz etm
əsi ilə səciyyələnir. Melodik cəhətdən son dərəcə gözəl olan tərəkəmə segah d
əstgahının şöbələrarası rəngi kimi də çalınır. Ü.Hacıbəyli “Arşın mal alan” musiqili komediyasının üçüncü pərdəsində Asyanın rəqsi üçün Tərəkəmə oyun havasından istifadə etmişdir. Ə.Bədəlbəylinin “Qız qalası” baletində birinci pərdənin müqəddiməsi “Qars” v ə Tərəkəmə oyun havalarının həmsaz səslənən sədaları ilə başlanır.
– melodiya, mahnı, nəğmə.
ərkib – 1. Şüştər muğamında bilavasitə ikinci şöbə; 2. Hümayun d əstgahında Şüştər ilə Üzzal arasındakı şöbə; 3. XIX əsr Azərbaycan musiqisində Rəhab (Rəhavi) dəstgahının əvvəlində Hümayun şöbəsi ilə Üzzal arasında ifa olunan hissə.
ərtil – ər. avaz ilə oxuma. T ərxim – ər. musiqi səsini ən incə bir zövq ilə cilalamaq, xoş bir intonasiya dərəcə- sin ə çatdırmaq qabiliyyəti. Az ərbaycan musiqi terminləri 132 T əsnif – ər. dəstgah şöbələri arasında (əvvəlkinə nəhayət vermək, “yekun vurmaq”, sonrakına isə keçmək üçün) ifa olunan mahnı formasına bənzər (kuplet forması) dəqiq və sabit ölçülü nəğmə.
(b əhri-təvil) – klassik poeziyada v ə qismən klassik musiqidə işlənən bəhrlərdən biri. Dörd ya da altı, arabir səkkiz hecadan ibarət olan hər bir misrasının vəzni olduqca oynaq v ə axıcıdır. Misralarının bəhri ayrılıqda eyni ilə bir çox dəfə t əkrar olunduqda birdən tamamilə dəyişir, başqa keyfiyyət kəsb edir. Bu isə v əznin yeknəsəq səslənməsinə yol vermir, onu yeni ritmik ölçülərlə z ənginləşdirir. Misralarının bəhri ayrılıqda eyni ilə bir çoх dəfə təkrar olunduqda bird ən tamamilə dəyişir, başqa keyfiyyət kəsb edir. Bu isə vəznin yekn əsəq səslənməsinə yol vermir, onu yeni ritmik ölçülərlə zənginləşdirir. T əvil bəhrinin ən çox işlənən ölçülərindən biri belədir:
əvil bəhri ən çox dini musiqidə işlənmişdir. Xüsusən şəbehlərdə Şimrin monoqları hər bir müxxəməsdən sonra bir qayda olaraq bəhri-təvil forma- sından ilk dəfə Müslüm Maqomayev istifadə etmişdir. O, “Şah İsmayıl” operasının (üçüncü redaksiyasının) son pərdəsində riyakar saray əyanlarını b əhri-təvil həngində oxutdurmaqla səciyyəvi surət yaratmağa müvəffəq olur. T əzənə – saz siml ərini ehtizaza gətirmək üçün gilənar (albalı) ağacının qabığından ibar
ət mizrab.
Yüklə 3,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|