Ərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası

 

Az

ərbaycan musiqi terminləri 

136 

Ud musiqi al

ətinin хüsusiyyətini Əbu Nəsr Farabi və ondan sonra Səfiəddin 

Urm

əvi çoх geniş və dəqiq surətdə şərh və təsvir etmişlər. 

Müasir  ud  altı  simli  musiqi  alətidir.  Bunlardan  beşi  qoşa,  altıncısı  isə  tək 

q

oşulur. Simlərin düzülüş və yerləşdirilməsi çox qəribədir: ortada melodik, 

y

əni musiqinin əsil  havasını  (modulyasiyasını)  çalan  simlər, yanlardan isə 

(h

ər iki tərəfdən dəm saxlayan) bəm simlər (alikvot simlər) qoşulur. 

 

Ustadnam

ə 

– 

xalq  aşıq  yaradıcılığında  qoşma  və  gəraylılardan  ibarət dastan müqəd-

dim

əsi. Tərbiyəvi, əxlaqi və nəsihətamiz məzmunda olur. Həyat, məişət və 

ictimai motivl

ərdən bəhs edir. 

 

Uzund

ərə 

–  Az

ərbaycan  xalq  oyun  havası.  Ağdam  rayonunda  Qərvənd kəndi ilə 

Ağdam  arasında  “Uzun dərə”  adlanan  yer  adı  ilə  bağlıdır.  Musiqi  ölçüsü 

6/8, melodiyası etibarı ilə ifadəli və xoşagəlimlidir.  

Üzeyir  Hacıbəyli  “O  olmasın,  bu  olsun”  musiqili  komediyasında  Məşədi 

İbadın  mahnısında  bu  melodiyadan  istifadə  etmişdir.  Ü.Hacıbəylinin “O 

olmasın,  bu  olsun”  musiqili  komediyasının  birinci  və  dördüncü 

p

ərdələrində,  şəhvət  düşgünü  Məşədi  İbadın  özünü  tərif və  almaq istədiyi 

cavan qızın xəyalını vəsf edən: “Mən nə qədər, nə qədər qoca olsam da …” 

kupletl

ərini qeyd etmək  lazımdır.  A.İ.Xaçaturyan  da  özünün “Qayane” 

baletinin musiqi m

ətninə “Uzundərə” lirik rəqsini daxil etmişdir. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

137 

 

Ü 

Ün 

– köhn. az

ərb. səs, avaz, vokal səs. 

 

Üst mizrab 

– 

dan. xüs. tar ifaçılıq təcrübəsində mizrabı simlər üzərinə hər dəfə yalnız 

üstd

ən, yuxarıdan aşağı (alt mizraba müqabil olaraq) vurmaq priyomu. 

 

Üşşaq 

(h

ərf. aşiqlər, aşiq-məşuq) 

– 

1.Yaxın Şərq xalqları musiqisinin əsasını təşkil edən 12 əsas muğamdan 

birincisi; 

2. Rast d

əstgahının mayəsində ifa olunan guşələrdən biri. 

 

Üzri 

– kl. m-d

ə: 12 əsas muğam ilə yanaşı qeyd olunan zərbli muğam. 

 

Üzzal 

– 

Bayatı-Şiraz dəstgahında Xavəran şöbəsindən sonra muğamın ən sonunda 

yerl

əşən zil şöbə. 

 

 

 

 

 

---

 

Az

ərbaycan musiqi terminləri 

138 

 

V 

Vamiq 

–  kl. m-d

ə: 12 əsas muğamdan əlavə qeyd olunan qədim zərbli muğamlar-

dan biri. 

 

Vaygir 

– (köhn.) f

ərdçinin oxuduğu qitəni (bəndi) sonradan hamılıqla eyni avaz ilə 

t

əkrar edən nəğməkar (xorist). 

 

V

əsf–hal 

–  öz g

ələcək taleyini bilmək,  ya  da  baxtını  sınamaq  məqsədilə  (adətən 

qızların) fal oyunu ilə əlaqədar olaraq oxunan mahnı. 

 

V

ətəd 

– q

ədim kl. m.-də: 1.vəzn bəhsində təqti vurğu; musiqidə bəhr prosodiyası, 

y

əni  ayrı-ayrı  musiqi  səslərinin uzun –  qısalığı  ilə  əlaqədar olaraq əmələ 

g

ələn təfilələrin düzülüş qaydası; 

2.İki zərbdən ibarət ölçü:  

a) v

ətəd-i-məcmu – iki heca və bir lal səsdən ibarət ölçü (tənən);  

b)  v

ətəd-i-məfruq – ikihecalı vurğunun bir lal səs vasitəsi ilə biri-birindən 

ayrı (qırıq) bəhri (tənə). 

 

V

ətər 

– 

ər. sim. 

 

---

Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti 

139 

Vilay

əti 

–  Rast v

ə  Mahur dəstgahlarında  ifa  olunan  mərkəz  şöbələrdən biri. Bəzi 

hallarda avazın lirik xarakterli səslənməsi xatirinə Dilkəş ilə əvəz edilir. 

 

Vüsta 

– 

ər. orta barmaq. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

Az

ərbaycan musiqi terminləri 

140 

Y 

Yallı 

–  Az

ərbaycan xalq rəqs sənətinin ən qədim növü. Yallı böyük bir dəstənin 

birg

ə  iştirakilə  ifa olunur. Dəstənin  başında  əlindəki  yaylığı  (dəsmalı) 

yell

ədərək qabaqda gedən “yallıbaşı” durur. Başqa iştirakçılar isə qollarını 

açaraq bir-biril

ərinin çeçələ barmağından tutur, ya da əllərini bir-birilərinin 

çiynin

ə qoyurlar. Yallı rəqsi üç hissədən ibarətdir: rəqs əvvəlcə təntənəli və 

aram  addımlarla  başlanır,  getdikcə  sürəti artmağa  başlayır  və  texniki 

c

əhətdən mürəkkəb tullanma hərəkətlərlə davam etdirildikdən sonra əvvəlki 

t

əntənəli və aram yürüşlə tamamlanır. 

 

Yanıq Kərəmi 

– lirik m

əzmunlu aşıq mahnısı formalarından biri. 

 

Yastı balaban 

– bax: Balaman. 

 

Yegah 

– 

“Aşağı”  oktavanın  (bax:  Divani-əvvəl) birinci pərdəsi (pilləsi). XX əsr 

görk

əmli türk musiqişünası Rauf Yektabəy Orta əsr musiqi alimi Əbu–Nəsr 

F

ərabinin (870-950)  kitabına  əsaslanaraq  yegahı  ən bəm səs  adlandırır  və 

kiçik oktavanın re notundan ibarət olduğunu qeyd edir.  

XIX 

əsr ərəb musiqişünası Mikayıl Meshal “Risalat-əs-şəhabiyyat fi qənaat-

əl-musiqi”  (Beyrut,  1830)  divanında  oktavanı  (bax)  24  pərdəyə  böldükdə 

aşağı oktavanın birinci pərdəsini yegah adlandırır.  

---