Erzincan Üniversitesi Yayınları

 

 

106 

 

Ermenilerin Rusya 

ile bağlantısı ve Rusya'nın Ermenilere nasıl 

davranacağını  göstermesinin  gerekli  olduğuna  ilişkin  bir  konuşma 

olmuştur.  Özerk  bir  Ermenistan  oluşturulma  imkanı  ve  güya, 

Türkiye'deki  müzakerelerin  yapıldığı  Rus  konsoloslarının  da  buna 

mutabık kaldıkları hakkında bir konuşma olmuştur.  

Ermeniler 

artık ayaklanmaya hazırlar ve hızla silahlanıyorlar. 

Şu anda, Türkiye'deki Kürtler, Türklerin kendilerinden çeşitli 

hakları alması nedeniyle isyan etmektedir. Türkler isyanı bastırmak için 

ciddi  önlemler  almaktadır.  Karışıklık  ve  Rusya  ile  savaş  durumunda 

Kürtler, Ermenilerle beraber Türklere karşı isyan edeceklerdir.  

Ancak,  Ermeni  ay

aklanması  ilk  patlak  verdiğinde  Türklerin, 

Kürtlere eski  haklarını geri vermesi, bunların Türk Hükümeti tarafına 

geçmeleri ve Ermenileri kesmeleri mümkündür.  

BELGE 10 

GARF. Fon102. Sayı.244 (1915). Dosya 14. Bölüm.79 LB. 

Sayfa 32-

32 arkası, 33-33 arkası, 34-34 arkası, 35-35 arkası, 36-36 

arkası. 

1914 

Temmuz-

Ağustos’unda  Taşnak  Kongresi’nde 

Rusya

’yla  savaş  ihtimalinde  Türkiye’ye  sadık  kalınacağı  kararı 

alındığı  ve  bir  komisyon  kurulduğu,  komisyonun  üyeleri  ve 

görevleri; Taşnak Partisi’nde Rusya’nın rolü konusunda iki farklı 

görüş  olduğu;  savaş  başlayınca  Rusya’nın  Ermenileri  gönüllü 

birli

kler  halinde  teşkilatlandırdığı,  oluşturulan  birliklerin  yerleri, 

komutanları,  faaliyetleri  ve  Rusya’nın  birlikleri  silahlarla 

donattığı. 

Kopya  

Çok Gizli 

№1922 

25.07.1915 

Tiflis. 

Taşnak Partisi 

...no

’lu not 

Tiflis 

İl Jandarma İdare Amiri’nin Bilgileri  

“LEBUK” GİZLİ SERVİSİ 

Bilgilerin giriş tarihi: 01.07.1915 

---

 

 

107 

 

Gizli  Servis

’ten  Bilgileri  Alan:  İdare  Amiri  Albay 

PASTRYULİN  

Bilgilerin özü 

Taşnak  Partisi’nin,  1914  yılı  Temmuz-Ağustos  aylarında, 

Erzurum

’da  düzenlenen  8.  Kongresi’nde,  Türkiye'nin  Rusya'ya 

muhtemel  saldırısının  ele  alınması  sırasında,  Türkiye’ye  vefalı 

kalınması,  ne  savaş  yanlısı  ne  de  savaş  karşıtı  hiçbir  konuşma 

yapılmaması, Türkiye'nin Ermeni vilayetlerinde, iktidar temsilcileri ile 

s

ıkı  ilişkiler  içine  girilmesi,  onlara,  Ermenilerin  Türkiye'ye  karşı 

çıkmayacaklarının  bildirilmesi  ve  onların,  Ermenilerin  emniyet  ve 

güvenliği  hakkındaki  vaatlerinin  kaydedilmesi  kararı  alınmıştır. 

Kongre, bu kara

rdan bağımsız olarak, Türkiye ve Rusya'da, Ermenilere 

genel olarak nasıl davranıldığını bilmeden,  yetkili bir komisyon seçti. 

Bu  komisyonun  yükümlülüğü,  Rusya,  Avrupa  ve  Türkiye  diplomatik 

çevrelerinde,  Ermenilerin  bu  savaştaki  rolü  hakkında  bilgi  almak  ve 

ileride Ermeni sorununun muhtemelen çözümünü ortaya koymaktı.  

Komisyon  kadrosu:  1)  Rostom 

(Akulisy  köyü  sakini, 

Erzurum'da  ikamet  eden  Stepan 

ZORYAN,  Ermeni  Okulları  Bölge 

Müfettişliği  görevini  yerine  getirmiştir)  2)  Armenak-Garo  (Osmanlı 

Parlamentosu  eski  üyesi,  Cenevre’de  yaşamış  olan  Garegin 

PASTIRMACYAN’dır)  3)  Vramyan  (Osmanlı  Parlamentosu  üyesi, 

Van

’da yaşamış olan Onik DERZAKYAN). 

Rostom; 

Balkan  Yarımadası,  İtalya,  Fransa  ve  İngiltere’ye 

gidecek,  Avrupalı  diplomatların  görüşlerini  öğrenecek,  Fransız  ve 

İngiliz  diplomasisine,  Ermeni  sorununun  olumlu  bir  şekilde 

çözümlenmesi  için  etki  edecekti.  Armen-Garo,  bu  savaşta  Rusya 

Ermenilerinin rolü hakkındaki düşünceleri öğrenmek amacıyla Tiflis ve 

Petrograd

’a gidecekti. 

Vramyan

,  Türkiye'de  kalıp  Ermenilerin  vefası  hakkında 

müzakerelerde  bulunacak  ve  Ermeni  karşıtı  bir  harekete  karşı 

tedbirlerin zamanında alınması için her türlü çabayı gösterecekti.  

Taşnak  Partisi’nde,  Ermeni  sorununun  Rusya'nın  müdahalesi 

i

le  çözümlenmesine  ilişkin  iki  görüş  vardı:  Bu  görüşlerden  biri, 

Ermenistan'ın  kaderinin  Rusya'ya  bağlı  olduğunu  varsayarak,  Ermeni 

sorununun  çözümünde  Rusya'nın  müdahalesini  gerekli  buluyordu.  Bu 

görüşün temsilcileri Ermeni Şair Ovanes TUMANYANTS, çok sayıda 

çalışanıyla birlikte “Orizon” gazetesi: 1) Nikol AGBADYAN, 2) Arşak 

---

 

 

108 

 

CAMALYANOV,  3)  Valad  VALADYAN,  4)  KHUNUNTS,  5) 

Armen-Garo,  6)    Doktor  Zavriyev 

vb.dir.  Diğer  görüş  bunu  doğru 

bulmadı  ve  Rusya'yı  Ermeni  düşmanı  olarak  adlandırdı.  Bu  görüş, 

Rusya'nın  Ermeni  sorununa  müdahalesinde,  Rusya'nın  bir  tek  amacı 

olduğuna  inanıyordu:  Sınırların  genişlemesi  ve  Rus  mallarının  satışı 

için  iyi  bir  Pazar.  Onlar  şöyle  diyordu:  “Rusya'ya  Ermenisiz  bir 

Ermenistan  gerek”.  Bu  görüşün  temsilcileri:  1)  Rostom    2)  Aknuni 

(Khaçatur MALUMYAN)  3) Vramyan  4) Aram-Paşa (şu andaki Van 

ili Valisi) ve diğerleri. Savaş patlak vermişti. Rusya, Taşnak Partisi’nin 

seçkinlerine  af  çıkarttı.  Rusya’daki  gönüllü  hareketi  ile  birlikte 

Türkiye'de de kısmen Ermeni katliamı başladı.  

Gönüllü hareketine Rusya'da bulunan parti aktivistleri katıldı. 

Yetkili  komisyon, 

parti  üyelerinin  müdahalesi  ve  bu  hareket  için 

örgütlenme konusunda rıza gösterdi.  

“Ermeni  Merkez  Komitesi”  ve  “Ermeni  Birlikleri  Yönetim 

Komitesi”  örgütlendi.  “Ermeni  Merkez  Komitesi”    kadrosuna,  Tiflis 

şehrindeki önemli aktivistler girdi., Ermeni nüfusunun bulunduğu tüm 

şehirlerde kendi birimleri olan bu komite bağış toplamakla uğraşıyordu. 

“Ermeni  Birlikleri  Yönetim  Komitesi”  birlikleri  örgütledi.  Bunları 

eğitip  gönderiyordu.  Üyeleri  sadece  Taşnak  Partisi  mensubuydu.  Şu 

andaki Yönetim Komitesi kadrosu:  

Tiflis

’te:  Stepan  TER-MKRTİÇYAN,  Doktor  TER-

DAVTYAN

,  Arşak  Camalyan,  Mühendis  KOÇARYAN,  Avukat  [jüri 

üyesi] KARÇİKYAN; 

Erivan

’da:  Abram  GYULHANDANYANTS  (Oriant  oteli), 

“İşkhan” Prens ARGUTİNSKİY-DOLGORUKOV; 

Iğdır’da:  Saak  MATİNYAN,  Gevorg  GAZARYAN; 

Van

’da: Semen Vratsian, Nikol AGBALYAN.  

Rostom  ise 

partinin  genel  yöneticisi  ve  temsilcisi  olarak 

seçildi;  her  yerde  işleri  denetlemekte  ve  talimat  vermektedir. 

Şimdilerde Van’da bulunuyor. Ermeni birliklerinin şu andaki kadrosu 

şöyledir: 

ANDRANİK  Amirliğindeki  1.  Ermeni  Birliği  bağımsız 

hareket etmektedir. Bunun temsilcisi olarak, Doğu Bürosundan Doktor 

Nikol TER-TUMASYAN 

atandı.  

Dro 

Amirliğindeki 2. Ermeni Birliği. 

---