Ə.Ş. Abdinov, R. F. Mehdiyev, T. X. HÜseynov
Yüklə 0,99 Mb. Pdf görüntüsü
|
118 6. Ehtimal olunan maksimal sabit əksinə gərginlik (voltlarla). 7. İşıq diodunun normal işini təmin edən ətraf mühitin
, məsələn ‐60‐dan +70°C‐ə qədər. Adətən işıq diodları parlaqlıq, işıq, spektral, volt‐amper xarakteristikaları ilə xarakterizə olunur. Parlaqlıq xarakteris‐ tikası şüalanmanın parlaqlığının, işıq xarakteristikası isə – işıq şiddətinin düzünə istiqamətdəki cərəyandan asılılığına deyi‐ lir. Spektral xarakteristika şüalanmanın dalğa uzunluğundan asılılığını göstərir. İşıq diodunun volt‐amper xarakteristikası adi düzləndirici dioddakı kimidir. İşıq diodlarının vacib bir xarakteristikası da şüa selinin istiqamətdən asılılıq diaqramıdır. Bu diaqram diodun konstruksiyası, xüsusi ilə də linzanın və digər amillərin mövcudluğu ilə müəyyən olunur. Dioddan çıxan işıq istiqamətlənmiş və ya diffuz səpilmiş şüa ola bilər. İşıq diodlarının əksər parametrləri temperaturdan asılıdır. Temperatur yüksəldikcə parlaqlıq və işıq şiddəti azalır. İşıq diodları yüksək sürətli təsirə malikdirlər. Dioda düzünə isti‐ qamətdə cərəyan impulsu təsir etdikdə təqribən 10 ‐8 saniyə ərzində işıqlanma maksimum həddinə çatır. İşıq diodlarında işıqlanmanın ətalətliliyi əsasən p‐n keçidin çəpər tutumu və qeyri‐əsas yükdaşıyıcıların aktiv oblastda yığılması və oradan sorulması ilə əlaqədardır. Vizual halda, göz üçün inersiya 50 msan tərtibində olduğundan, işıqlanma müddəti elə bir əhəmiyyət kəsb etmir. Lakin, EHM‐də və digər qurğularda bu parametr həlledici rol oynayır. İşıq diodları elə konstruksiyada hazırlanır ki, dioddan generasiya olunmuş işıq selinin mümkün qədər böyük hissəsi kənara çıxa bilsin. Lakin şüalanan işığın çox hissəsi yarım‐ keçiricidə bilavasitə udulduğundan, bir qismi emitterə, digər qismi isə yan səthə doğru yönəldiyindən və kristal sərhədində
tam daxilə qayıtmağa uğradığından, işıq seli zəifləyir. İşıq diodlarının keyfiyyəti opt
e η γη = η ifadəsi ilə təyin edilir. Burada γ – yükdaşıyıcıların p‐n oblasta injeksiya əm‐ salı,
e η – daxili kvant çıxışı (yəni rekombinasiya olunan bir elektron‐deşik cütünə düşən fotonların sayı), opt η – isə optik effektivlik, yaxud işığın dioddan çıxarılma əmsalıdır. Yuxa‐ rıda qeyd edilən itkilər məhz opt η əmsalını təyin edir. Əslində opt η əmsalı ədədi qiymətcə işıq diodundan çıxan işıq selinin onun daxilində yaranan işıq selinə nisbəti ilə təyin olunur. Nəhayət, xarici kvant çıxışı ( η) şüalanan kvantların sayının ( f
) diodda yaradılan sərbəst yükdaşıyıcıların sayına ( e N ) nisbəti ilə müəyyən edilir: e f
N = η (4.7) İşıq diodları ya istiqamətlənmiş şüa buraxan linzalı metal, ya da səpilmiş şüa yaradan şəffaf plastmas gövdə üzərində hazırlanır. Bundan başqa, gövdəsiz diodlar da istehsal edilir. Həmin diodların kütləsi qramlarla ölçülür. İşıq diodları bir çox mürəkkəb optoelektron cihaz və qur‐ ğularının əsas tərkib hissəsidir.
inteqral mikrosxem olub, sayı 5‐dən 100‐ə qədər ardıcıl yerləşdirilmiş işıq diodlarının struk‐ turundan (seqmentlərdən) ibarətdir. Belə xətti şkalaya malik ölçü cihazı fasiləsiz dəyişən informasiyanın əks olunmasına xidmət edir. Hərf‐rəqəm işıq indikatorları da inteqral mikrosxem şəklində hazırlanır. Bu halda işıq diodları elə yerləşdirilir ki, işıqlanan seqmentlərin uyğun kombinasiyaları hərfi və ya rəqəmi təsvir 120 etsin. Bir boşalma indikatoru 0‐dan 9‐a qədər hər hansı bir rəqəmi və ya bəzi hərfləri təsvir edir. İndikatorların sayını artırmaqla eyni zamanda bir neçə işarənin təsvirini vermək mümkündür. İndikatorların seqmenti (adətən hər boşalma üçün 7 zolaq) olmaqla zolaq şəkilli hazırlanır. Bundan başqa, ixtiyari işarə sintez etmək qabiliyyətinə malik olan 35 nöqtəvi işıq elementlərindən ibarət, matris indikatorları da istehsal edilir. Çoxlu sayda elementlərdən ibarət olan matris indika‐ torlarının üstünlüyü ondan ibarətdir ki, matris element‐ lərindən biri sıradan çıxanda işarənin təsvirində səhv müşahidə edilmir. 7‐seqmentli indikatorlarda hər hansı bir seqment xarab olduqda təsvir olunan işarə oxunmur. Uzun müddətdir ki, mürəkkəb təsvir almaq üçün istifadə edilən, tərkibində on minlərlə işıq diodları olan, çoxelementli bloklar işlənib hazırlanır. Bu prinsip əsasında işləyən müstəvi ekranlı (kineskop) televizor qəbulediciləri yaradılmışdır. Hərf‐rəqəm indikatorların parametrləri və xarakteristika‐ ları adi diodlarda olduğu kimidir. Hərf‐rəqəm indikatorları ölçü cihazlarında, avtomatlaşma qurğularında və hesablama texnikasında, mikrohesablayıcılarda, elektron saatlarında və b. sistemlərdə geniş tətbiq edilir. Optron ‐yarımkeçirici cihaz olaraq, özündə bir‐biri ilə optik əlaqəsi olan işıq mənbəyi və qəbuledicisi vahid konstruk‐ siyada birləşdirir. Şüa mənbəyində elektrik siqnalları işığa çevrilərək, fotqəbulediciyə təsir göstərir və onda yenidən elektrik siqnalları yaradır. Əgər optron ancaq bir şüalandı‐ rıcıya və bir şüaqəbulediciyə malikdirsə, onda o, ya optocüt, ya da elementar optron adlanır. Bir‐biri ilə uzlaşan və gücləndirici qurğulardan ibarət olan, bir və ya bir neçə optocütdən təşkil olunmuş mikrosxemlər optoelektron inteqral mikrosxemlər
adlanır. Optronun girişində və çıxışında həmişə elektrik siq‐ nalları mövcuddur. Girişlə çıxış arasında əlaqə isə işıq siqnal‐ ları vasitəsi ilə yaradılır. Burada şüalandırıcı dövrə – idarə‐ edici, fotoqəbuledici dövrə isə – idarəolunandır. Optronlar bir sıra üstün cəhətləri ilə digər elektron cihazlarından fərqlənir. Belə ki, optronlarda: 1. Girişlə çıxış arasında elektrik və fotoqəbuledici ilə şüalandırıcı arasında əks əlaqə olmur. Giriş və çıxış arasında izoləedici müqavimətin qiyməti 10 14 Oma çatırsa, giriş tutumu 2 pF‐ı aşmır və bəzi diodlarda hətta pikofaradın hissələrinə qədər azalır. 2. Buraxma zolağının eni geniş olub, 14 10 0 ÷ Hs inter‐ valında dəyişir. 3. Optik hissəyə təsir göstərməklə çıxış siqnalları idarə olu‐ nur. 4. Optik kanal küyə qarşı yüksək səviyyədə mühafizə olu‐ nur, yəni xarici elektromaqnit sahəsinin təsirinə qarşı qeyri‐ həssasdır. 5. Radioelektronikada optronlar digər yarımkeçirici və mikroelektron cihazları ilə uzlaşa bilir. Optronların üstünlükləri ilə yanaşı çatışmayan cəhətləri də vardır. Bunlardan ən başlıcaları: 1. Optronlarda iki dəfə enerji çevrilməsi baş verdiyindən onların FİƏ kiçikdir. 2. Optronların parametr və xarakteristikaları temperatur‐ dan asılı olaraq dəyişir, lakin radiasiyaya qarşı dayanıqlıdır. 3. Optronların parametrləri zaman keçdikcə dəyişir (de‐ qradasiyaya uğrayır). 4. Bu cihazlarda məxsusi küylərin səviyyəsi yüksəkdir. 5. Optronların hazırlanmasında daha əlverişli olan planar Yüklə 0,99 Mb. Dostları ilə paylaş:
|