Əsmər Sadıq qızı Bədəlova
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Manheym (İngiltərə) sistemi
- Ellen Parkherst yeni m əşğələ forması təklif etdi və Dalton şəhərinin adı ilə onu Dalton –plan
- “Labo- rator –briqada”
- 2.Az ərbaycanda təlimin təşkili formalarına qısa n əzər.
- A.A.Bakıxanov
100 Sinif d ərs sistemı yayıldıqca tədricən bir müəllimə t əhkim edilən şagirdlərin sayını artırmaq meylləri gücləndi və bu meylin t əsiri ilə qarşılıqlı təlim sistemi yarandı. Bu sistem bir -birind ən xəbərsiz olaraq iki nəfər -ingilis keşış Bell və mü əllim Lankaster tərəfindən yaradıldı. Ona görə də Bell – Lankaster sistemi adlanır. Bu sistem ə görə, müəllim eyni vaxtda yüzlərlə şagirdlə m əşğul ola bilərdi. Bu şərtlə ki, müəllim əvvəlcə monitorlara, y əni yaşlı şagirdlərə dərs keçirdi. Sonra monitorlar öyrəndik- l ərini özlərindən kiçiklərə öyrədirdilər. Təbii ki, bir şagirdin n əyisə əzbərləyib onu mexaniki şəkildə başqasına “öyrətməsi” t əlim deyil. Ona görə də bu sistem yayıla bilməyib süquta uğradı. XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində şagirdləri yaşlarına görə deyil, bilik səviyyələrinə görə siniflərə bölmək qaydası tətbiq olunmağa başladı. Yarandığı şəhərin adı ilə o, Manheym (İngiltərə) sistemi adlandı. Bu sistemdə uşaqlar xüsusi testl ər vasitəsilə müxtəlif səviyyəli qruplara ayrılırdı. Qruplaşdırmada sinfi fərqlər də nəzərə alınırdı; burjua bala- larına əsaslı təhsil vermək, zəhmətkeş balalarının cəmiyyətdə yüks ək mövqeyə çıxmasının qarşısını almaq. Bu tendensiya kapitalist ölk ələrində geniş yayıldı və ABŞ, İngiltərə kimi ölk ələrin məktəb təliminin əsasında indi də durur. XX əsrin əvvəllərində Amerikada təlimin dərs forma- sında təşkilinə qarşı etirazlar başlandı; yeni formalar təklif olundu . ABŞ -ın Dalton şəhərində pedaqoq Ellen Parkherst yeni m əşğələ forması təklif etdi və Dalton şəhərinin adı ilə onu Dalton –plan adlandırdı. Parkhest iddia edirdi ki, sinif -dərs forması istedadlı uşaqlara mane olur; onları zəif uşaqlarla eyni s əviyyədə işləməyə məcbur edir. Dalton -plan t əlim formasında siniflər kabinə və laboratoriyalarla əvəz olunur, kollektiv məşğələlər ləğv edilirdi. H ər fənn üzrə kabinə və laboratoriyalarda həftəlik, iki h əftəlik və ya aylıq fərdi tapşırıqlar olurdu. Bu tapşırıqları yerin ə yetirmək üçün şagirdlərə hansı kitabları oxumaq, hansı 101 t əcrübə və müşahidələri aparmaq başa salınır, əldə etməli olacaqları bilik və bacarıqlar barədə tövsiyələr verilirdi. Şagirdlər bir və ya bir neçə fənn üzrə tapşırıqlar götürür, müst əqil işləyir, lazım olduqda müəllimdən məsləhət alırdılar. Özl ərini hazır hesab etdikdə “məqbul“ verirdilər. Bu qayda ilə şagirdlər orta məktəbi hər kəsin fərdi hazırlığından asılı olaraq müxt əlif vaxtlarda bitirirdilər. “Dalton – planın” nöqsanı onda idi ki, təlimdə müəllimin rolunu heç ə endirir, şagirdlərə isə müstəqil işləməyin yollarını öyr ətmədən müstəqil iş tapşırıqları verilirdi. Sovet m əktəbinin ilk illərində şagirdləri müstəqil işlətmək yönündən “Dalton –plan” mütəxəsislərin diqqətini c əlb etdi. 1928 – 1932 – ci illərdə bu mşğələ forması bir sıra d əyişikliklərlə sovet məktəblərində tətbiq olundu və “Labo- rator –briqada” üsulu adlandı. “Laborator – briqada” ya görə sinifl ər ləğv olunmur, lakin hər sinif 5 -6 şagirddən ibarət briqadalara bölünür dü. Tapşırıq fərdi deyil, bütün sinifə verilir v ə briqadalar arasında hissə -hissə paylanırdı. Hər tapşırıq üz ərində iş üç mərhələdə başa çatırdı: 1) mü əllim necə işləmək haqqında təlimat verirdi; 2)15 -20 gün ərzində hər briqada öz briqadirinin r əhbərliyi altında kitablardan, laborotoriya və kabinetlərindəki işlərdən paylarına düşmüş yarımmövzunu öyrənirdilər. Arada ehtiyac olsa, mü əllimdən məsləhət alırdılar; 3)briqadir, yaxud briqada üzvl ərindən biri işin nəticəsi haqqında məlumat verirdi. Mü əllim briqadanın işini bu əsasda qiymətləndirirdi. “Laborator – briqada”nın qüsurları “Dalton –plan” dan da çox oldu; ən əsası briqada üzvləri hamısı əlbir işləyə bilmədi, f əal briqada üzvlərinə arxayın olaraq digərlər şagirdlər passiv mövqed ə qaldılar. Ən acınacaqlısı, mövzu sinif tərəfindən bütövlükd ə öyrənilmədi, hər briqada mövzunun yalnız bir hiss əsindən xəbərdar oldu. Odur ki, bu üsul özünü döğrultmadı. 102 Dedikl ərimizdən əlavə, tarixdə təlimin başqa təşkili formaları da olmuşdur. Onlar barədə uzun –uzadı təfərrüatlara varmağa lüzum görmürük. Çünki özlərini doğrultmamışlar. 2.Az ərbaycanda təlimin təşkili formalarına qısa n əzər. XIX əsrin əvvəllərində Rusiyada xalq maarifi işini ir əlilədən məktəb islahatı keçirildi. 1802- ci ildə Xalq Maarif Nazirliyi t əsis olundu. Nazirlik Rusiya və Rusiyaya ilhaq edilmiş ölkələrdə təhsilin inkiğafına ciddi diqqət yetirməyə başladı. Darülfünunlar şəbəkəsi genişləndi, qəza və yeni şəhər m əktəbləri yarandı. Elə həmin dövrdə Gülüstan (1806) və Tükm ənçay (1828) müqavilələri əsasında ikiyə parçalanmış Az ərbaycanın Şimal hissəsində də təlimin təşkilinə dövlət qayğısı artdı. Bu qayğının arxasında çarizmin təhsil vasitəsi ilə r egionlarda öz nüfuzunu artırmaq, rusiyayönümlü ziyalılar yetişdirmək niyyəti olsa da, nəticə etibarilə millətinin, xalqının maarifl ənməsi qayğısına qalan, bu yolda yeni layihələr quran, pedaqoji müdd əalar irəli sürən şəxsiyyətlər yetişdi. M əsələn, xüsusi dəvətlə Tiflisdə Qafqaz ordusunun ge- neralı Yermolovun yanında işləyən, rus, fransız, ərəb, fars dill ərini mükəmməl bilən A.A.Bakıxanov (1794 -1847) dövlət m əmuru olaraq Rusiya, Belorusiya, Finlandiya, Polşa, Litva, Ukraynanı səyahət etmiş, elm və incəsənət adamları ilə görüşüb fikir mübadiləsində bulunmuş və belə bir qənaətə g əlmişdir ki, insanın şəxsi ləyaqəti olmasa, sərvət, rütbə, v əzifə, yüksək ictimai keçmiş ona xəcalət gətirər. O, şəxsiyyətin formalaşmasında tərbiyənin roluna önəm vermişdir. Elmi v ə bədii əsərləri ilə bərabər, “Təhzibül -əxlaq” (Əxlaqın t əmizlliyi), “Nəsihətnamə” kimi çox dəyərli əsərlər də yazmışdır ki, onlar öz pedaqoji dəyərini heç vaxt itirmir. Bakıxanov kitabların sadə və aydın dillə, xalqın başa düşəcəyi tərzdə yazılmasını tələb edir, təlim və tərbiyə işində mü əllim şəxsiyyətinə ciddi önəm verirdi. Həmin dövrdə Azər- baycanın qabaqcıl adamları mütərəqqi rus və Avropa mədə- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|