Este saqlaw Joba

Qısqa múddetli hám uzaq múddetli este saqlaw. Operativ este saqlaw.
Málim bir materialdı este alıp qalıw ushın jáne onı este saqlawta bekkemlew ushın ol sub'ekt tárepinen tiyisli túrde islep shıǵilıwı kerek. Bunday islep shıǵıw málim muǵdarda waqıt talap etedi. Bul waqıt ızlardı konsolidatsiyalaw (latınsha consolidatio sózinen alınǵan bolıp, bekkemlew degen mánisti ańlatadı) waqtı dep ataladı. Biz málim minuta dawamında házir tikkeley aqıl etpeip atırǵan zatlardı go'yo kóriwde, esitiwde dawam etemiz (tap kóz ońımızda turǵanday yamasa qulaǵımızda esitilayotganday bo'laveradi). Bul processler biyqarar hám ózgeriwshen bolıp, qısqa múddetli este saqlaw dep atalǵan. Júdá kóp tákirarlawlar, qayta qayta tiklewler nátiyjesinde materialdı uzaq múddet dawamında este saqlap qalıw xarakterli bolǵan uzaq múddetli este saqlawdan parq etken halda, qısqa múddetli este saqlaw bir ret hám de júdá qısqa waqıt aralıǵinda aqıl qılıw hám sol ondayoq qayta qayta tiklewden keyin júdá qısqa múddetli este alıp qalıw menen xarakterlenedi.
Qısqa múddetli este saqlaw termini ornında ádebiyatlarda, kóbinese, onıń túrli sinonimleri - " bir jıldamlıq", " dáslepki", " asıǵıslıq", " qısqa waqıtli" hám sol sıyaqlı atamalar qollanıladı.
Operativ este saqlaw túsinigi insan tárepinen tikkeley ámelge asırılıp atırǵan aktual háreketler, operatsiyalar ushın xızmet etiwshi mnemik processlerdi ańlatadı. Mısalı, arifmetik ámeldi atqarayotganda biz aralıq nátiyjelerdi " yodimizda" saqlap turamiz. Isletilingen, islengen materiallar bolsa esten shıǵarıp jiberilaveradi. Jumıs tamamlanılgach kóbinese barlıq informatsiyalar esten shıǵarıp jiberiledi. Usınıń sebepinen este saqlawdıń bul túrin " jumısshı" este saqlaw da dep júritiledi.


Este saqlaw processleri
Este saqlaw túrlerinen tısqarı olardıń processleri de parıq etedi. Bular este alıp qalıw (bekkemlew), eske túsiriw ( aktuallastırıw, qayta qayta tiklew), este saqlaw jáne unitiw processleri bolıp tabıladı.
Este alıp qalıw nátiyjesinde jańa materialdı aldın ózlestirilganlari menen bóliw arqalı bekkemlenedi. Este alıp qalıw individ tájiriybesin jańa bilimler menen bayıtıwdıń zárúrli shárti bolıp tabıladı. Este alıp qalıw tańlaw xarakterine iye. Eslep qalıw tómendegilerge baylanıslı :
- insan iskerliginde aktiv qollaǵan, háreket etken zatlardı jaqsı eslab qaladı.
- materialdı eslep qalıw shaxstıń motivları, maqsetleri hám iskerlik usılları menen belgilenedi.
Este alıp qalıw da qısqa múddetli hám uzaq múddetli, qálegen hám sabırsız este alıp qalıw formasında boladı. Usılardan sabırsız hám qálegen este alıp qalıwǵa toqtalıp ótemiz.
Sabırsız este alıp qalıwda material bolǵanday " óz-ózinen" este saqlanıp qaladı. Bul nege baylanıslı? Ótkerilgen izertlewlerdiń nátiyjeleri sonı kórsetedi, sabırsız este alıp qalıw tómendegi faktorlarǵa baylanıslı:
- material iskerliginiń tiykarǵı maqsetiniń mazmunına kirse jaqsı este qaladı. Eger material iskerlikti ámelge asırıwdıń sharayatlarına, usıllarına kirsa jaqsı este saqlap qalinbaydi.
- aktiv túrde intellektual jumıstı júzege alıp kelgen material sabırsız túrde jaqsı este qaladı;
- zárúrli turmıslıq áhmiyetke iye bolǵan, bizde qızıǵıwshılıq hám sezim tuwdırgan material.
Qálegen este alıp qalıw arnawlı mnemik háreketler jemisi bolıp tabıladı. Bunda neni hám qanday etip eslep qalıwdı anıqlaw úlken áhmiyetke iye. Bunnan tısqarı tómendegi faktorlardı kórsetiw múmkin:
- este alıp qalıwdıń motivı ;
- este alıp qalıwdıń ratsional (aqılǵa say ) usıllarınan paydalanıw ;
- túsiniw, logikalıq ańlap este alıp qalıw ;
- úyrenilip atırǵan materialdıń rejesin dúziw;
- salıstırıwlaw ;
- sistemalastırıw hám klassifikatsiya qılıw ;
- obrazlı baylanısıwlarǵa keń súyeniw;
- qayta eske túsiriw;
- bólimlerge bolıp hám pútin tákirarlaw sıyaqlılar.
Qayta eske túsiriw - ilgeri eske alıp qaling`an materialdı aktuallastırıw. Qayta eske túsiriwdiń tanıs, qayta eske túsiriw hám eslew sıyaqlı túrleri parıq etedi.
Tanıs - qanday da ob'ektti qayta aqıl qılıw sharayatında onı qayta eske túsiriw.
Qayta eske túsiriw tanıstan sonısı menen parıq etediki, ol qayta eske túsirilip atırǵan ob'ektti qayta aqıl qilmay turıp ámelge asıriladı.
Eslew- ótken zamandaǵı obrazlarimizni zaman hám mákanda lokallashtirilgan halda qayta eske túsiriwden ibarat.
Unitiw - este alıp qalınǵan materialdı waqtınshalıq yamasa pútkilley qayta tikley almasliq.
Unitiw túrleri: pútkilley umitiw, bir bo`lek umitiw, waqtınshalıq umitiw.
Este saqlawdıń ústinlik etiwshi tiplerine kóre individual ayırmashılıqlar bar. Kórgezbeli obrazlı, sóz-abstrakt hám aralıq tipdegi este saqlaw tipleri parıq etedi.
Este saqlawdıń nerv-fiziologikalıq hasası. Házirgi kúnde este saqlawdıń mexanizmleri hám nizamlıqların úyreniw boyınsha ush teoriya bar bolıp tabıladı. Bular psixologiyalıq, neyrofiziologik hám de bioximiyalıq teoriyalar bolıp tabıladı.
Psixologiyalıq teoriya. Bul teoriya tariyxıy jixatdan eń eski teoriya bolıp, ol fanda kóp hám túrli - rayon teoriyalardiń alǵa surilganligi menen ataqlı bolıp tabıladı. Bul teoriyalardi este saqlaw processleriniń qálipleskeninde insannıń aktivligi qanday rol oynawlıǵı hám bunda aktivliktiń ta`siri qanday jantasıw zárúrligi menen bahalaw múmkin.
Teoriyanıń birinshi gruppası assoo'iativ teoriya dep júritiledi. Bul teoriyaǵa kóre, arnawlı bir psixik paydalanalar ańda bir waqtıniń ózinde yamasa tikkeley birin-ketin payda bolsa, ol túrde paydaalar ortasında assoo'iativ baylanislar quram tabadı jáne bul baylanislarni qandayda bir qismi tákiraran payda bolıwı ańda onıń barlıq elementleri anıq túrde gewdeleniwine alıp keledi. Assotciyaiyalar úsh túrli boladı: uqsawlıq, jandasiw hám qarama - qarsılıq.
Neyrofiziologik teoriyalar. Bul teoriyalar este saqlawdıń mexanizmleri haqqındaǵı fiziologikalıq teoriyalar menen baylanıslı. Bul teoriyanıń tiykarın I. P. Pavlovniń «Joqarı nerv iskerligi nizamlıqları haqqında» gi táliymatınıń eń áhmiyetli qaǵıydaları quraydı. Bul táliymatqa kóre este saqlawdıń nerv - fiziologikalıq mexanizmin bas mieste saqlawa payda bolatuǵın waqıtsha baylanısıwlar quraydı. Áne sol baylanısıwlar qanshellilik bekkem bolsa, este alıp qalıw da sonshalıq jaqsı boladı. Áne sol waqıtsha baylanısıwlardıń qaytaldan janlaniwi eske túsiriwge, so'nib, joq bolıp ketiwi bolsa umitiwga sebep boladı.
Bioximiyalıq teoriya. Házirgi kúnde este saqlawdıń mexanizmlerin úyreniwdiń neyrofiziologik usılı bioximiyalıq Izertlewler dárejesine barǵan sayın jaqinlasip hám qosilip ketpekde. Bul usıl bul pánlerdiń óz-ara tutasǵan jayında alıp barılıp atırǵan kóplegen izertlewlerde óz tastiyg`in taptı.
Bioximiyalıq teoriyanıń ma`nisi tómendeginen ibarat.
Birinshi basqıshda mıy kletkalarinda túp xoliga qaytarda fiziologikalıq ózgerislerdi keltirip shıǵaratuǵın qısqa múddetli elektroximik reaksiya júz beredi.
Ekinshi basqısh birinshi basqısh negizinde júzege kelip, tiykarınan ol jańa oksil elementlardıń payda bolıwı menen baylanıslı bolǵan bioximiyalıq reaksieste saqlawan ibarat esaplanadi. Birinshi basqısh sekundlar yamasa minutlarda dawam etedi jáne onı qısqa múddetli este alıp qalıwdıń fiziologikalıq mexanizmi dep xisoblaydilar. Xujayralarda qaytalanbaytuǵın ózgerislerge alıp keletuǵın ekinshi basqısh uzaq múddetli este saqlawdıń mexanizmi esaplanadi.
Bul teoriya tárepdarları sirtqi qozg`awshilar tásiri astında nerv kletkalarda júz beretuǵın ayriqsha ximiyalıq ózgerislerdiń ızların bekkemlew, este saqlap qalıw hám taǵı qayta eske túsiriw processleri mexanizmleriniń tiykarın quraydı.
Este saqlaw túrleri, iskerlikke kóre este saqlaw túrleri, maqsetine kóre este saqlaw túrleri, múddetine kóre este saqlaw túrleri.
Este saqlawdıń este alıp qalıw hám qayta eske túsiriw processleri júz bolatuǵın iskerliginiń qásiyetlerine baylanıslılıǵı este saqlawdıń xar qıylı túrlerin ajıratıw ushın ulıwma tiykar bolıp xızmet etedi. Bunda este saqlaw ush kriteryaǵa muwapıq bólinedi:
1. Psixik aktivlik ózgeshelikine ko`re háreket, emocional obrazlı hám sóz-logikalı túrlerine bólinedi.
2. Iskerlik maqsetine kóre iqtiyarli hám sabırsız túrlerge bólinedi.
3. Materiallardı qansha waqıt este alıp qalıw hám este saqlaw múddetine ko`re, qısqa múddetli, uzaq múddetli hám operativ este saqlaw túrlerine bólinedi.
Háreket este saqlawı - hár qıylı jumıs-háreketler hám olardıń sistemasın este alıp qalıw, este saqlaw, taǵı qayta eske túsiriwden ibarat esaplanadi.
Emotsional este saqlaw - sezimge has este saqlaw bolıp tabıladı. Sezimler bárháma bizge mútájliklerimiz hám qızıǵıwshılıqlarımız qanday qandirilip, biziń dógerek - átirapdaǵı olamga munasábetimiz qanday jolǵa qoyılǵanlıǵı haqqında xabar berip turadı. Soniń ushın da sezimlik este saqlaw har bir kisiniń ómiri hám iskerliginde áhmiyetli áhmiyetke iye esaplanadı.
Obrazlı este saqlaw qıyallardı, tábiyat hám ómir tábiyat kórinisilerin, sonıń menen birge, dawıslardı, xidlarni, dámlerdi este alıp qalıwdan ibarat este saqlaw esaplanadi. Ol kóriw, esitiw, xid biliw, dám biliwge tiyisli este saqlaw bolıp tabıladı.
Sóz - logika este saqlaw biziń oy - pikirlerimiz mazmunın quraydı. Pikirler bolsa sóylewsiz ámeldegi bola almaydı, sol sebepli de olarǵa tiyisli este saqlaw da jaysha logikalıq emes al, bálki sóz - logika este saqlaw dep ataladı.
Este saqlawtı sabırsız hám qálegen túrlerge bolǵan edik. Qandayda zattı este alıp qalıw yamasa eslew ushın arnawlı maqset qoymaǵan túrde este alıp qalıw hám taǵı qayta eske túsiriw sabırsız este saqlaw dep ataladı. Aldımızǵa qandayda bir maqset qoyıp este alıp qalǵanımızda qálegen este saqlaw boladı.
Úshinshi gruppa este saqlawqa qısqa múddetli, uzaq múddetli hám operativ este saqlawlar kiredi. Qısqa múddetli este saqlaw materialdı kóp retlab tákirarlaw hám qayta eske túsiriwler arqalı uzaq waqıt este alıp qalınıwi menen ajralıp turatuǵın uzaq múddetli este saqlawdan ayrıqsha bolıp esaplanıw, bir ret júdá qısqa waqıtda eslep qalıw menen belgilenedi.
Este saqlaw processleri, este alıp qalıw, eske túsiriw, este saqlaw, unıtıw.
Este alıp qalıwdı este saqlawdıń jańa materialdı ilgeri ózlestirilgen material menen bólew arqalı este saqlap qalınıwine alıp keletuǵın process retinde tariyplew múmkin. Bul shaxs tájiriybesin jańa bilimler hám minez-qulıq formaları menen bayıtıwdıń zárúr shárti bolıp tabıladı.
Este alıp qalıw qısqa múddetli hám uzaq múddetli hám de sabırsız hám qálegen túrlerge bólinedi.
Operativ este alıp qalıw dep atalatuǵın eslep qalıwdı qısqa hám uzaq múddetli eslep qalıw ortasındaǵı aralıq dárejelerinen biri dep esaplaw múmkin. Operativ este alıp qalıwdı kisiniń ádetdegi háreketlerine xızmet etiwshi este saqlaw procesi dep tariyplew múmkin. Ol kisi atqarap atırǵan hárekettiń xar bir konkret processinde qandayda nátiyjege erisiw sharayatlarınan biri retinde júz beredi.
Uzaq múddetli este saqlawqa shaxs iskerliginiń ómiriy áhmiyetli maqsetlerine erisiwde taktik jixatdagina emes, bálki strategiyalıq jixatdan áhmiyet kásip etken informaciya kelip turadı.
Psixologist saqlaw, joqarıdagilardan tısqarı, sabırsız hám qálegen este alıp qalıw parq etiledi.
Sabırsız este alıp qalıw - biliw hám ámeliy háreketlerdi ámelge asırıwdıń maxsuli hám shárti bolıp tabıladı. Bunda este alıp qalıw óz halinda biziń maqsetimiz retinde júzege shıqpaǵanlıǵı sebepli eriksiz esimizda alıp qalınǵan barlıq zatlar jóninde ádetde «o'zidan-ózi este saqlanıp qalǵan ekan» deymiz.
Qálegen este alıp qalıw - arnawlı mnemik háreketler, yaǵnıy tiykarǵı maqseti este alıp qaliwdan ibarat bolǵan háreketler maxsuli bolıp tabıladı. Arnawlı ótkerilgen izertlewler materialdı áyne, tolıq hám izbe-iz eslep qalıw wazıypasınıń anıq etip qoyılıwı ixtiyoroiy este alıp qalıwdıń tiykarǵı shártlerinen biri ekenligin kórsetdi.