Etnologiya uzb

 
86 
 
3-o’quv topshiriq. Evropa xalqlarining xıjaliklari haqida aytib bering? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
     Usul: mini-ma’ruza, talabalarning shaxsiy ishi 
    Maqsad:  talabalarda  amerika  xalqining  etnogenezi  va  etnik  tarixi
 
haqida,  tarqanma 
materiallar bilan ishlash.. 
     Stsenariy:  ma’ruza  maboynida  talabalarga  Evropa  xalqining  etnogenezi  va  etnik  tarixi, 
ma`naviy  va  moddiy  madaniyati,  milliy  urf-odatlari  va  dasturlari,  tarix  o`zligimizni  anglashning 
asosi ekanligini tushindirish. Bundan keyin talabalarga etarli ma`lumot berilgandan so`ng quydagi 
topshiriq beriladi.  
    Topshiriq:  Evropa  xalqining  etnogenezi  va  etnik  tarixi  bilan  internet  malumotlari  bilan 
tanishish.  
    Topshiriq muddati: kelgusi ma’ruza vaqtida  
     Baholash: ---    ball  
REJA: 
1. Evropa axolisining etnogenezi va etnik tarixi. Evropa millatlarini shakllanish jarayoni.  
2.Eng qadimgi va antik davrda Evropaning etnografik xaritasi.  
3. Wrta asrlarda va yangi xamda eng yangi davrda etnik jarayonlar.   
Mustaqil o’rganish uchun mavzular: 
Америка
 xalqining etnogenezi va etnik tarixi 
Javobi: 
 
Neolit  va  bronza  davridan  Evropada  deshqonchilik  tarqalib 
deyarlik  barcha  xalqlar  xıjaligi  asosini  tashkil  qiladi.  Shimoliy 
xududlarda  suli,  arpa,  Markaziy  va  Sharqiy  Evropada  bug`doy 
etishtirilgan.  Janubiy  rayonlarda  ulardan  tashqari  makka  va 
sholi  ham  etishtiriladi.  Sabzavot,  meva  etishtirish  sham  deyarli 
barcha  rayonlarda  mavjud  bılgan.  Uzum  va  zaytun  ham 
etishtirilgan. 
Irta 
Kavkazda 
deshqonchilikdan 
tashqari 
chorvachilik  mushim  ırin  tutadi.  Shu  turdagi  xıjalik  tipi 
Volgabıyi  asholisi (boshqird, tatar, chuvash) uchun sham xosdir. 
Deshqonchilik  ishlab  chiqarish  texnikasi    ham  umumiy 
xususiyatga  ega.  Xususan  omoch  deshqonchiligi    Evropaga  Old 
Osiyodan  miloddan  avvalgi  II-I  ming  yillikda  tarqalgan. 
Rossiyada  omochning  2  turini  er  tarkibiga  qarab  engil  va  og`ir 
pluglardan  foydalanganlar.  Volga  bıyida  yog`ochdan  qilingan 
g`ildirakli-saban plugi tarqalgan edi. Boltiq bıyida asosan rala va 
omochlar ishlatilgan. 
 

---

 
87 
 
4.  Maxalliy  axolining  milliy-etnik  moddiy  va  ma`naviy  madaniyati    Evropa  axolisining 
demografik axvoli. Evropa xalqlarining diniy mansubligi muammosi. 
5. Antropologik va tiliga oid tasnifi.  
6.  Evropa  milliy  liboslari  taraqqiyoti.  Kiyimlar  bichimi  va  tikilishida  Evropaga  xos 
xususiyatlar. 
 
 
Evropa  xalqlari-  butun yarim  milliardna  yaqin  va  hozirgi  jahon  madaniyati  tarixida muhim 
rol wynagan.  Ular  eng qadimgi zamonlarda,  ayniqsa, kwhna Gretsiya va  Rim davrlaridan boshlab 
deyarli  olamga  tarqalgan  bugungi  Evropa  madaniyatiga  asos  solgan  elatlarning  avlodlaridir.  Bu 
qadimiy  madaniy  meros,  buyuk  geografik  kashfiyotlardan  keyin  yug`onish  davrlaridan  boshlab 
tsivilizatsiyaning  gurkirab  wsishi  natijasida  qayta  tiklanib,  boshqa  qit`alarga  ham  tarqalgan  edi. 
Zamonamiz  madaniyatini  Evropada  paydo  bwlgan  qadimgi  Gretsiya  va  Rim  madaniyatlarisiz 
tasavvur  qilish  qiyin.  XIX  asrning  mutaffakkirlaridan  birining  ta`rificha  «...  Qulik  bwlmaganda, 
grek  davlati,  grek  san`ati  va  grek  fani  ham  bwlmas  edi;  qullik  bwlmaganda  Rim  davlati  ham 
bwlmas  edi.  Gretsiya  bilan  Rim  qurib  bergan  poydevor  bwlmaganda  esa  hozirgi  Evropa  ham 
bwlmas edi». 
Evropada  odamning  uzoq  davrlarda  paydo  bwlishi,  aholining  zichligi,  sanoat  va  qishloq 
xwjaligining  gurkirab  wsishi  uning  tabiiy  sharoitining  ancha  wzgarishiga  sabab  bwlgan. 
Evropaliklarning hayotida va tabiatida yirik sanoat markazlarining shakllanishi, bir-biriga chatishib 
ketgan ekin dalalari va qishloqlarning, sun`iy wrmonlar va turli transport vositalarining  yaratilishi 
muhim ahamiyatga ega bwlgan. Hozirgacha Evropa mamlakatlarining kwpining okean va dengizlar 
bilan  bog`liq  bwlishi,  ularning  iqtisodiyoti  va  madaniyatida  katta  rol  wynab  kelmoqda.  Ayniqsa, 
dengiz  savdosi,  okean  va  dengiz  mahsulotlaridan  foydalanish  bu  mamlakatlarning  taraqqiyotiga 
beqiyos ta`sir qilib kelgan. 
Evropaning  wsimlik  va  hayvonot  dunyosi  kwp  asrlik  xwjalik  faoliyati  tufayli  avvalgi 
davrlarga  nisbatan  tubdan  wzgarib  ketgan.  Aslar  davomida  qadimiy  wrmonlarni  ayovsiz  kesish 
hisobiga bepoyon ekin maydonlarini vujudga keltirilishi kwpgina botqoqliklarning qutilishi, boshqa 
qit`alardan  yangi  wsimlik  turlarini  olib  kelib  kwpaytirish  va  sun`iy  wrmonlar  yaratish  natijasida 
tubdan yangi bir tabiiy  manzara paydo bwlgan. Ayrim Evropa mamlakatlarida wsimlik turlarining 
wndan  twqqiz  qismi  wzgartirilgan.  Albatta,  shimoliy  sovuq  hududlarda,  masalan  Skandinaviya 
mamlakatlarida,  wrmon  va  ekinzorlar  janubiy  subtropik  hududlarga  nisbatan  ancha  farq  qiladi. 
Janubiy  qismida,  masalan,  Wrta  dengiz  va  Dunay  sohillaridagi  vodiylar,  Markaziy  Evropa 
tekisliklarida eng qadimiy dehqonchilik va chorva markazlari joylashgan.  
Butun  serunum  turpoqli  erlar  eski  wrmon  va  daraxtzorlardan  tozalanib  ekin  dalalariga,  tog` 
yon bag`irlari mol boqadigan yaylrvlarga aylantirilgan. Hozir Evropa hududining taxminan uchdan 
ikki  qismini  tabiiy  va  sun`iy  yaratilgan  wrmonlar  egallaydi.  Ammo  ular  nihoyatda  notekis 
joylashgan. Masalan, agar Finlyandiya va Shvetsiya hududining yarmini wrmonlar egallasa, boshqa 
mamlakatlarda  (Angliya,  Daniya,  Niderlandiya  va  hk.)  wndan  ikki  qismini  qoplaydi.  Sanoatning 
wsishi,  shaharlarning  kwpayishi,  temi  rva  avtomobil  ywlarning  taraqqiyoti,  hatto  noquday 
unumdorligi  past  erlarni  wzlashtirishga  majbur  qilgan.  Evropaning  qurg`oqchil  yarim  orollarida 
sug`orishga  asoslangan  dehqonchilik  paydo  bwlgan  va  hozir  ishlov  beriladigan  erlarning  har 
uchinchi gektari sug`oriladi. 
Evropaning hayvonot dunyosi ham florasi kabi wzgaruvchan, Qit`ada muz davrigacha boy 
tropik fauna mavjud bwlgan, ammo iqlimning sovushi bilan issiqqa wrgangan hayvonlarning kwp 
qismi qirilgan, anchasi janubiy iliq wlkalarga ketib qolgan, bu erda sovuqqa moslashgan jonivorlar 
(mamontlar, kuchli karkidonlar, qwshqor buqalar, g`or ayiqlari va hokazo) paydo bwlgan. Ularning 
kwpchiligi tarixiy davrlarda ywqolib ketgan, ayrim qismi wrta asrlargacha yetib kelgan, qolganlari 
qirilib  ketgan.  Hozirgi  hayvonot  dunyosi  muz  davri  tugagandan  keyin  paydo  bwlgan  iqlim  va 
wsimliklarga  moslashgan,  Arktika  orollaridagi  qashshoq  tundra  wsimlik  dunyosiga  xos  ayrim 
hayvonlardan bug`ular, sohil suvlarida tulenlar, har xil baliqchi qushlar saqlangan.  

---