EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

46

Meşhur bir hikâyeye göre atın kaç dişi olduğunu merak eden-

lerin, atın ağzını açıp dişlerini sayacaklarına Aristoteles’in ki-

taplarına başvurdukları bir dönem yaşandı.

84

 Böylece ortaçağ 

Hıristiyan dünyasına -Katolik Kilisesi ile Aristoteles sentezi- 

Thomas Aquinas’ın şahsında en iyi temsil edilen sistem (pa-

radigma) hâkim oldu. Aquinas’ın canlıları belirli, değişmez 

bir sayıda gören yaklaşımının canlılar dünyasına yönelik ev-

rimsel bir teorinin oluşumunu uzun yıllar engellediği düşü-

nülmüştür. Bu paradigma çok açıklayıcı gözüküyordu, fakat 

her türlü bilgi elde edilmiş ve iş bitirilmiş havasında sunul-

duğu için bilimsel bilginin gelişiminin önünü tıkamıştı. Aris-

toteles felsefesi kendi döneminde olmadığı kadar tartışılmaz 

olmuştu ve “dinsellik” etiketiyle Katolik Kilisesi’nin himaye-

sine girmişti. Bu, Aristoteles’in bile tahmin edemeyeceği bir 

sonuçtu; kendisi adeta azize, felsefi-bilimsel sistemi ise bazı 

düzeltmelerle dine dönüşmüştü.

Hıristiyan dünyada 13. yüzyılda yaşayan Dominik tarika-

tından Albertus Magnus’un (1200-1280, Thomas Aquinas’ın 

hocası) doğal tarih üzerine yazdığı kitap, kendinden önceki 

Hıristiyan medeniyetinin ve kendi asrının en ciddi biyoloji ki-

tabıdır. O, Galenos, Hippokrates ve İslam düşünürlerinin (İbn 

Sina ve İbn Rüşd başta olmak üzere) fikirlerinden de yararlan-

mıştır. Bu kitabında yazar, Aristoteles’in derin etkisi altında-

dır; kendi gözlemleri de olmakla beraber, bunların çok fazla 

olduğu söylenemez.

85

Bu dönemde imparator II. Frederik’in, Dominiken tarikatın-

dan Thomas Cantimpratensis’in ve Vincentius Bellovacensis’in 

biyoloji ile ilgili çalışmaları da önemlidir ama hiçbiri Albertus 

Magnus’unki kadar geniş çaplı değildir.

86

 Bilimsel anlamda 

84  Erik Nordenskiöld, The History of Biology, s. 78.

85  F. S. Bodenheimer, The History of Biology an Introduction, s. 101.

86  Erik Nordenskiöld, The History of Biology, s. 79-80. 

---

Evrim Teorisi Ortaya Konmadan Önceki Felsefe, Bilim ve Biyoloji Tarihi

47

bilinen bir keşfi olmasa da, ortaya koyduğu metodolojisinin 

doğa bilimlerindeki önemi sebebiyle Roger Bacon (1214-1293) 

da bu dönemde anılması gereken bir isimdir. Matematiği te-

mele alan, fakat soyut akıl yürütmenin yanı sıra gözlemden 

ve deneyden de yararlanan birleşik bir bilimin olması gerek-

tiğini savundu.

87

 Bu metodoloji modern bilimlerin gelişmesini 

sağlayan metodolojidir. Roger Bacon, bu metodolojinin, mo-

dern bilimin geliştiği Batı medeniyetine yerleşmesinde öncü-

lük eden önemli isimlerden birisidir. O, etkisinde olduğu İs-

lam düşünürlerine benzer şekilde, bu dünyadaki şeyleri bilirsek 

dini daha iyi anlayacağımızı savundu. Matematiği ve gözlemi 

daha dindar olmanın bir aracı olarak gördü.

88

 

Bilimde gözlemin merkezi rolünün artması, biyoloji bilimi-

nin tüm dallarındaki gelişmelerin motoru hükmündedir. Coğ-

rafi keşiflerin ve özellikle Amerika’nın ilerleyen yüzyıllarda 

keşfi de biyoloji açısından önemli olmuştur. Bu keşifler saye-

sinde biyoloji yeni materyallere kavuşmuştur. Bunları hiç gör-

memiş olan Aristoteles’e dayanarak bilgi edinmenin bundan 

böyle imkânı da kalmamıştır. Bu durum, yeni araştırmaların 

yapılıp, gözlemin bilimde daha da merkezi bir role kavuşma-

sında etkili olmuştur.

89

KOPERNIK - KEPLER - GALILE SÜRECİ ve 

KİLİSENİN GÜCÜNÜ YİTİRMESİ

Bilimsel fikirleri ortaya atanlar toplumdan yalıtılmış birey-

ler değildir, bilimsel aktiviteler de toplumun dışında yapılmaz-

lar. Demek ki bilimin sosyolojik ortamla bir etkileşimi var-

dır; bu etkileşimin bazen bilimin objektif olma idealine zarar 

87  Bryan Maage, Felsefenin Öyküsü, s. 58. 

88  John Hedley Brooke, Science and Religion, Cambridge University Press, Camb-

ridge (1991), s. 58-59.

89  Erik Nordenskiöld, The History of Biology, s. 81.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

48

verebilecek olması ihtimali bu gerçekliği değiştiremez. Orta-

çağ Hıristiyan toplumunda Kilise ile Aristoteles’in felsefe ve 

biliminin karışımı olan paradigmanın hâkim olduğunu gör-

dük. O dönemin sosyolojik ortamında Kilise’nin gücü ve be-

lirleyiciliği, bu paradigmanın kurulmasında ve devam ettiril-

mesinde en önemli faktördü. Bu paradigmanın değişmesinde 

ise Kilise’nin gücünü yitirmesi belirleyici olmuştur. Kilise’nin 

gücünü yitirmesinde, evvelden beri Kilise’yle çekişmekte 

olan siyasi otoritelerin Kilise’ye karşı kazandıkları başarı-

lar ve özellikle Martin Luther ile John Calvin’in başlattıkları 

16. yüzyıldaki Protestan hareketinin, birçok kimsenin Kato-

lik Kilisesi’nden kopmasına yol açması önemlidir. Fizik bili-

minde yaşanan gelişmeler de Kilise’nin kontrol ettiği paradig-

manın delinmesinde etkili olmuştur. Bu sistemsel (paradigmal) 

değişimde, fizik (özellikle astronomi) motor rolü oynasa da, 

daha sonra bu değişimin, tüm doğa bilimlerinde ve konumuz 

açısından önemli olan biyolojideki etkisi de önemli olmuştur.

Yunanlıların ve İslam düşünürlerinin yaptığı gözlemler, as-

lında çok az gözlem yapmış olan Kopernik’in (1473-1543) yeni 

bir evren modelini önermesinde etkili oldu. Kopernik 16. yüz-

yılın başında (1514) Güneş merkezli kuramının kısa bir öze-

tini sundu. Ancak yaşamının sonlarına doğru eseri yayım-

landı. Kilise başta bu kitaba karşı önemli bir tepki vermedi 

ama daha sonra 1616’da bu kitabın okunması yasaklandı.

90

 Ko-

pernik bu kitabında Dünya yerine Güneş’in merkez olduğu ve 

Dünya’nın Güneş’in etrafında döndüğü aksiyomlarını kabul 

edersek, evrendeki gök cisimlerinin hareketlerini daha iyi an-

layacağımızı söyledi.

91

 Kopernik’in bu iddiası, Aristoteles’in 

fikirlerini resmi olarak kabul eden Kilise’nin felsefi ve bilim-

sel görüşlerine aykırıydı.

90  James T. Cushing, Fizikte Felsefi Kavramlar, s. 91-92.

91  Nicolaus Copernicus, Gökcisimlerinin Dönüşleri Üzerine, çev: Saffet Babür, 

Yapı ve Kredi Yayınları, İstanbul (2002), s. 8-9.

---