EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

40

Bacce’nin de botanik konusundaki eserleri, kendi ve kendile-

rinden sonraki dönemlerde etkili olmuşlardır.

66

İbnül Heysem’in optik konusundaki çalışmaları, 16-17. 

yüzyıla kadarki bu alanda yapılmış en önemli bilimsel çalış-

malardan birisidir.

67

 Optikteki bilgi birikimi astronomi için 

olduğu kadar biyoloji için de hayati önemde olmuştur. Na-

sıl çağdaş astronomi gelişmesini teleskoba borçluysa, çağ-

daş biyoloji de mikroskoba borçludur. Bu yüzden optikteki 

gelişmeye katkısı olan İbnül Heysem biyoloji açısından da 

önemli bir yere sahiptir. Roger Bacon’dan, Vitello’dan, Le-

onardo da Vinci’ye dek birçok önemli bilim insanı optikle 

ilgili çalışmalarında İbnül Heysem’in optikle ilgili kitabın-

dan faydalanmışlardır.

68

Modern biyoloji ve ‘Evrim Teorisi’, Batı medeniyetinin 

bilimsel ortamında gelişti. Bu yüzden Batı bilimi ve biyolo-

jisinin beslendiği kaynaklar olan Grek medeniyetini ve İslam 

düşüncesini tanımamız, Batı medeniyetinin gelişimini daha 

iyi kavrayabilmemiz için faydalı olacaktır. İslam düşüncesin-

den yapılan çevirilerle Batı, kendi tarihsel köklerini dayan-

dırdığı ve yoğun etkisi altına girdiği Grek mirasını keşfetti. 

Batı, İslam düşüncesinden tercümelerle Grek medeniyetini 

keşfederken, İslam düşüncesinin Grek medeniyetini yorum-

layışını ve İslam bilim insanlarının metodolojisini ve keşif-

lerini de kendi içine aldı. Albertus Magnus, Thomas Aqui-

nas, Duns Scottus gibi Batı medeniyetinin önemli isimleri, 

İbn Sina ve İbn Rüşd’ün düşüncelerinden derinden etkilen-

diler.

69

 Roger Bacon’a nispet edilen deneysel metodu kurma 

66  Seyyid Hüseyin Nasr, İslam ve İlim, s. 56.

67  İsmail Yakıt-Nejdet Durak, İslam’da Bilim Tarihi, Tuğra Matbaası, Isparta 

(2002), s. 155.

68  Singrid Hunke, Allah’ın Güneşi Avrupa’nın Üzerinde, çev: Hayrullah Örs, Altın 

Kitaplar, İstanbul (2001), s. 83.

69  Bekir Karlığa, İslam Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri, s. 35-47. 

---

Evrim Teorisi Ortaya Konmadan Önceki Felsefe, Bilim ve Biyoloji Tarihi

41

şerefinin aslında Müslüman bilginlere ait olduğu, teori ve de-

neyin metodolojik bütünlüğü konusunda Bacon ve Leonardo 

da Vinci gibi ünlü bilim insanlarının, Müslüman bilim in-

sanlarından ciddi etkiler aldıkları ünlü Batılı bilim tarihçi-

lerince ifade edilmiştir.

70

11. ve 13. yüzyıllarda Arapça’dan Latince’ye yapılan tercü-

meler Avrupa’da bir eğitim devrimine yol açmış ve dolayısıyla 

Batı’da mevcut şekliyle üniversitenin doğuşunda etkili olmuş-

tur.

71

 Arapça’dan yapılan tercümelerle Batı dillerine giren ke-

lime ve kavramlar, özellikle 16. yüzyılda bu konuda gösterilen 

özel bir gayretle Batı’nın bilimsel terminolojisinden çıkarıldı.

72

İslam düşüncesinin biyoloji alanındaki en etkili isminin İbn 

Sina olduğunu söylemek mümkündür. Özellikle ‘el-Kanun fi’t-

Tıbb

’ isimli eseri biyoloji ve tıp alanlarında yüzyıllarca ders 

kitabı olarak okutulmuştur. 15. yüzyılın sonlarına doğru ‘el-

Kanun

’, Galenos’un eserleriyle birlikte Batı Avrupa’daki tıp 

fakültelerinde okutuluyor ve yorumlanıyordu. Bilhassa 13. 

yüzyıldan itibaren İtalya’da büyük bir ilgiyle karşılanmıştır.

73

Müslüman bilim insanları teist bir varlık anlayışını, deney 

ve gözleme önem veren bir bilgi teorisini ve bilim anlayışını, 

farklı medeniyetlerin bilimsel mirasından faydalanmayı ge-

rekli gören zihniyeti, evreni ve canlıları tanıma faaliyetlerini 

ibadet kabul eden bir iman anlayışıyla birleştirdiler. Tüm bun-

ları kendi bünyelerinde sentezleyen İslam düşüncesi, Batı me-

deniyetine önemli bir miras aktardı ve bu miras Batı’nın bun-

dan sonraki felsefi ve bilimsel macerasında etkili oldu.

70  İlhan Kutluer, İlim ve Hikmetin Aydınlığında, s. 102. 

71  David C. Lindberg, The Beginning of Western Science, Chicago (1992), s. 175, 

203-206, 213; Aktaran: İlhan Kutluer, İlim ve Hikmetin Aydınlığında, s. 105.

72  Charles Singer, A Short History of Anatomy and Physiology from the Greeks to 

Harvey, s. 79.

73  Bekir Karlığa, İslam Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri, s. 334. 

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

42

İSLAM DÜŞÜNÜRLERİNDE EVRİM FİKRİ

İslam düşüncesinin Batı’nın modern biliminin ve biyoloji-

sinin oluşumunda hem deneyci ve gözlemci metodolojiyi teş-

vik ederek, hem kendi deney ve gözlem sonuçlarını aktararak, 

hem de Grek medeniyetinin mirasıyla Batı’yı buluşturarak et-

kili olduğu doğrudur. Fakat Lamarck ve özellikle de Darwin 

tarafından ortaya konan, sonra başta genetik olmak üzere bi-

yolojideki gelişmelerle yeniden formüle edilen ‘biyolojik Ev-

rim Teorisi’ni, Batı’nın, İslam düşüncesinden aldığını söyle-

mek için yeterli ve tutarlı delil bulunmamaktadır. Bazılarının 

yaptığı gibi Anaximander’de ‘Evrim Teorisi’ni aramak hata 

olduğu gibi, İslam düşüncesi içindeki İhvan-ı Safa’da ‘Evrim 

Teorisi’ni aramak da hatalıdır.

74

 Bu, İslam düşünürlerinde ‘ev-

rim’ fikri olmadığı anlamına gelmemektedir. Bazı araştırma-

cılar bu düşünürlerdeki ‘evrim’ kavramına işaret ettiklerinde, 

birçok kişinin ‘evrim’ kavramıyla ‘biyolojik Evrim Teorisi’ni 

karıştırdığı görünmektedir. Bu çok tekrarlanan, kavramların 

yanlış kullanılmasından kaynaklanan hata, sıkça tarafların an-

laşılamamasına sebep olmaktadır.

‘Evrim’ kavramı ile, genelde, daha kompleks bir varlık türü-

nün daha basit bir varlıktan meydana gelmesi kastedilir. Örne-

ğin gaz bulutlarının sıkışmasından gezegenlerin oluşumu şek-

linde kozmolojik seviyede bir evrim de, hidrojen ve oksijenin 

birleşmesinden suyun oluşması şeklinde kimyevi seviyede bir 

evrim de ‘evrim’ kavramının içine girer. Biyolojik anlamda ise 

Lamarck ve özellikle Darwin tarafından ortaya konan ‘Evrim 

Teorisi’ ile her bir canlı türünün, diğer bir türün değişimi so-

nucu oluştuğu kabul edilir. Bu yüzden türlerin sabitliğini sa-

vunan herkes ‘Evrim Teorisi’ ile tam zıt kutuptadır. ‘Evrimci’ 

fikirleri gösterilirken türlerin değişmezliğini savundukları da 

74  Hilmi Ziya Ülken, Varlık ve Oluş, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara (1968), 

s. 378.

---