EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

76

başından beri, mikroskopla elde edilen verilerin tasarım de-

lili için kullanılmasının örneklerini görüyoruz. Tanrı’nın var-

lığını dünyada yapılan araştırmalara dayandırmak isteyenler 

dünyanın iyi düzenlenmiş mekanik bir sistem olduğunu gös-

termeye çalıştılar. İyi düzenlenmiş mekanik bir sistem için en 

iyi açıklama ise bilinçle ve kudretle oluşturulmuş tasarımdı.

156

 

Leibniz ve Malebranche gibi filozoflar mikroskobun mikro 

seviyede getireceği açıklamaların bu anlayışa katkıda bulu-

nacağını savundular.

KENDİLİĞİNDEN TÜREME

Canlıların kendiliğinden türediğini (spontaneous genera-

tion

) söyleyen anlayışa göre canlılar, başka canlıların üremesi 

veya bölünmesi gibi süreçler olmaksızın, cansız maddenin bir-

leşimi sonucunda bir araya gelmişlerdir. Bu anlayışın izlerine 

binlerce yıl öncesinde rastlıyoruz. Örneğin Nil kıyısında yaşa-

yanlar, kurbağaların çamurdan oluştuklarını düşünüyorlardı. 

Birçok kişi arıların, sineklerin, farelerin her birinin nasıl cansız 

maddelerden elde edilebileceğine dair reçeteler yazacak kadar 

ileri gitmişlerdi. Çöpten, çamurdan türemeye inanıldığı gibi, 

ölmüş hayvanların vücudunun bozulması sonucunda bu leş-

lerden türemeye de inanılıyordu.

157

 Örneğin Aristoteles, siv-

risineklerin ve bitkilerin çürümekte olan maddelerden türedi-

ğine inanıyordu.

158

Daha evvel belirtildiği gibi, her Evrim Teorisi’ne inanan ate-

ist olmadığı gibi her ateist de Evrim Teorisi’ne inanmamıştır. 

The Invisible World Early Modern Philosophy and The Invention of The Mic-

roscope, s. 185.

156  Catherine Wilson, The Invisible World Early Modern Philosophy and the In-

vention of The Microscope, s. 178.

157  Elizabeth Gasking, Investigations into Generations, Hutchinson and Co Publis-

hers, London (1967), s. 18.

158  Erik Nordenskiöld, The History of Biology, s. 430.

---

Evrim Teorisi Ortaya Konmadan Önceki Felsefe, Bilim ve Biyoloji Tarihi

77

Aslında 19. yüzyıldan önce Evrim Teorisi ortaya konmadığı 

için bu mümkün de değildir; bunu belirtmemin sebebi, ateizm 

ile Evrim Teorisi’ni tamamen özdeş göstermeye çalışan yan-

lış bir anlayışın yaygın olmasıdır. Evrim Teorisi 19. yüzyılda 

ortaya konmadan önceki ateistler çoğunlukla ‘kendiliğinden 

türeme’ye inanmışlardır. Nasıl arılar, fareler, sinekler kendi-

liğinden oluşuyorsa, aynı şekilde tüm canlıların buna benzer 

süreçlerle oluştuğunu; bu süreçlerin arkasında doğanın dışında 

bilinçli bir gücün var olmadığını savunmuşlardır. Bundan 

‘kendiliğinden türeme’ görüşünün, her zaman için ateistlerin 

teistlere karşı savunduğu bir argüman olduğu anlaşılmamalı-

dır. Örneğin İslam felsefesinin ünlü ismi Farabi ve Hıristiyan 

düşüncesinin en etkili isimlerinden biri olan Saint Augustine 

için de ‘kendiliğinden türeme’ye inanç bir sorun teşkil etmi-

yordu: Tanrı doğaya bu özelliği vermişti ve doğa yeni canlı-

ları türetebilirdi. Teistler, bu şekilde bir yaratılışa inandıkları 

zaman, bunu Tanrı’nın baştan düzenlemesinin bir neticesi ola-

rak algılıyorlar ve bu sürecin arkasında Tanrı’nın kudret ve bi-

lincini kabul ediyorlardı. Nasıl Tanrı bir kiraz ağacına kirazın 

oluşmasıyla ilgili özellikleri bahşetmişse ve bu ağaçtan kiraz-

lar çıkıyorsa; ‘kendiliğinden türeme’ye inanan teistler, aynı şe-

kilde, bataklıklardan sivrisineklerin veya leşlerden birtakım 

böceklerin üreyebileceğini düşündüler. Teistler için, ‘kendili-

ğinden türeme’ye yol açan hammadde ve kanunlar, Tanrı’nın 

elinde ‘araçsal sebepler’di ve Tanrı tüm düzenin ve yaratılı-

şın ardındaki ‘Gerçek Sebep’ idi.

Mikroskobun icadıyla ‘kendiliğinden türeme’ ile ilgili tar-

tışmalar yeni bir boyut kazandı. Artık hiç kimse arılar veya 

sinekler gibi böceklerin ‘kendiliğinden türediği’ni savunamaz 

duruma geldi. Fakat Leeuwenhoek’in mikroskopla yaptığı in-

celemeler sonucunda gözle görülemeyen birçok küçük can-

lının varlığı anlaşıldı. Bu sefer, bu canlıların ‘kendiliğinden 

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

78

türediği’ savunulmaya başlandı.

159

 Francesco Redi (1626-1697), 

çürümüş etin bulunduğu kapları tülle örttü ve böceklerin ete 

yumurtlamasını önledi; bu deneyle çürümüş etten kurtçuklar 

çıktığını söyleyen ‘kendiliğinden türeme’ anlayışı önemli bir 

darbe yedi. Bu deney canlı ile cansız arasındaki ayırımın sa-

nıldığından büyük olduğunu ve Aristoteles’in ve diğerlerinin, 

böceklerin cansız maddeden ‘kendiliğinden türediği’ne dair 

yaklaşımının yanlışlığını ortaya koydu.

160

 Bu deneyden sonra 

tekhücreli mikroskobik canlıların ‘kendiliğinden türediği’ni 

savunanlar olduysa da bir daha gözle görülebilen büyüklük-

teki canlıların kendiliğinden oluştuğunu savunmak mümkün 

olmadı.

İrlandalı papaz Turberville Needham (1713-1781), ağzını 

özenle kapattığı bir kaba et suyu koyarak içinde bulunabile-

cek tohumları öldürmek için yarım saat süreyle ısıttı; ne var 

ki bu önleme karşın, deney sıvısı içinde hızla çok sayıda hay-

vancığın ürediğini gözledi.

161

 Bu deney, Francisco Redi’nin ev-

velki deneyine rağmen mikro organizmalar için ‘kendiliğin-

den türeme’yi mümkün görenleri destekledi.

Diğer yandan modern biyolojinin kurucularından sayı-

lan rahip Lazzaro Spallanzani’nin (1729-1799) yaptığı de-

ney Needham’ın yanlışlığını ortaya koydu. Spallanzani, eğer 

Needham’ın deneyi tekrarlandığında sıvı çok daha yüksek 

derecede ısıtılırsa ve kabın ağzı iyice kapatılırsa mikro or-

ganizmaların sıvıya doluşamayacağını gösterdi. Spallanzani 

‘kendiliğinden türeme’ fikrini yaptığı deneylerle gözden dü-

şürmesinin yanında, kurbağalar ve yarasalar üzerine çalışma-

ları, solunum sistemine getirdiği açıklamalar, döllenmenin ve 

159  Ernst Mayr, The Growth of Biological Thought, s. 321.

160  F. S. Bodenheimer, The History of Biology an Introduction, s. 122.

161  Jean Theodorides, Biyoloji Tarihi, s. 52.

---