EvrimTeorisi indd

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

88

ontolojik statüsünün ne olduğu hâlâ tartışılmaktadır. Step-

hen Jay Gould’u örnek olarak verebileceğimiz birçok biyo-

log, türlerin sadece zihnin bir projeksiyonu olduğunu, doğa 

üzerine düşünmemizde taksonomik ayırımın pratik faydası 

olduğunu ve türlerin ontolojik açıdan gerçek varlıklarının ol-

madığını söyler.

183

Douglas Medin’in yürüttüğü geniş çaplı bir araştırma, in-

san zihninin taksonomi yaptığını göstermiştir. Bu araştırma 

Amerika’nın şehirleşmiş bireylerinden Mayaların yağmur or-

manlarındaki bireylerine dek geniş ve farklı bir kitleye uygu-

lanmıştır. Buna göre tüm farklı kültürlerdeki insanların zihni, 

insanlar dışındaki canlıları belli ‘özler’ temelinde türlere bö-

lüp taksonomi yapmaktadır. Bu deneyden varılan sonuç, takso-

nomi yapmanın, insan zihninin gözlemlerden bağımsız, apriori 

bir özelliği olduğudur.

184

 Bu araştırma gerçekten çok ilginç-

tir ama türlerin ontolojik statüsünü belirlemek için yetersiz-

dir. Bazıları zihnin, sırf apriori kategorilerini canlılara yük-

lediği için türlere ontolojik bir statü verildiğini savunurken; 

bazıları, Tanrı’nın zihni ve doğayı uyumlu yarattığını ve ya-

rattığı türleri düşünmek için zihne apriori olarak türlere göre 

taksonomi yapma özelliğini verdiğini savunabilir.

Türlerin ontolojik statüsü özellikle tekhücrelilerin mik-

roskobik seviyesine inilince iyice karışır; ama türlerin birço-

ğunun kapalı bir sistem oluşturup, kendi içlerinde üremesi ve 

döl verebilecek döller oluşturmaları da göz ardı edilebilecek 

bir husus değildir. Canlılar dünyasını anlamak için taksono-

minin uygulanmasının bilinen en akılcı yöntem olduğu açık-

tır. Fakat bu, Linnaeus’un taksonomisini kullanmak olarak an-

laşılmamalıdır. Farklı taksonomiler oluşturmak için gayretler 

183  Stephen Jay Gould, Full House the Spread of Excellence from Plato to Darwin, 

s. 39.

184 Scott Atran, The Universal Primacy of Generic in Folkbiological Taxonomy, 

(ed: Robert Wilson, ‘Species’ içinde) MIT Press, Cambridge (1999), s. 231-261.

---

Evrim Teorisi Ortaya Konmadan Önceki Felsefe, Bilim ve Biyoloji Tarihi

89

vardır; türlerin ontolojik gerçekliği olsun veya olmasın, tak-

sonominin, insan zihninin doğayı anlama ve bilim yapma fa-

aliyetindeki yararı apaçıktır.

1753 yılında Linnaeus 6000 adet bitki türü biliyordu ve 

bunların 10.000 kadar olduğu düşünülüyordu; 1758’de 4000 

hayvan listelemişti ama onların sayısını da yine 10.000 civa-

rında tahmin ediyordu.

185

 Canlılarla ilgili sınıflama böcekle-

rin dünyası ile ilgili keşifler arttıkça ve bu dünyadaki faali-

yet ve tür çeşitliği saptanınca bayağı zorlaşmıştı; hele bir de 

mikroskobik canlılarla ilgili bilgiler arttıkça taksonomi yap-

mak iyice zorlaştı. Günümüzde ise türlerin sayısının milyon-

larca olduğu bilinmektedir.

Linnaeus kendi dönemine göre büyük bir iş başardı ve ya-

şarken kendi fikirlerinde değişiklik yaptı. Melezleşmenin (at 

ile eşekten katır oluşması gibi), türlerin hepsinin baştan sabit 

olup hiç değişmediği fikrine ters olduğu görülüyordu. Melezleş-

tirme ile yeni türlerin oluşabileceğini savundu ki, bu başta ileri 

sürdüğü tüm türlerin sabit yaratıldığı fikrinde bir değişiklikti. 

Melezleşme ile yeni türlerin oluşumu, Mendel’in, Darwin’in 

Evrim Teorisi’ne karşı alternatif olarak ileri sürdüğü bir fikir 

de oldu.

186

 Linnaeus’a göre melezleşme ve dış faktörler ancak 

türün mükemmelliğini azaltarak dejenere ediyorlardı ki;

187

 bu 

yaklaşım, değişimle daha mükemmel (kompleks) varlıklar or-

taya çıktığını söyleyen Evrim Teorisi’ne tersti.

BUFFON VE DÖNÜŞÜMCÜLÜK

Buffon (1707-1788), Linnaeus ile aynı yıl doğdu, ondan 

daha fazla yaşadı ve birçok konuda ters düştüğü Linnaeus 

gibi biyoloji tarihinin en önemli bilim insanlarından biri oldu. 

185  Ernst Mayr, The Growth of Biological Thought, s. 172.

186  Peter J. Bowler, Evolution The History of an Idea, s. 256.

187  Fairfield Osborn, From The Greeks to Darwin, s. 130.

---

Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı

90

Buffon, yorumlanması en güç bilim insanlarından birisidir; bu-

nun sebeplerinden biri evrendoğumdan (kozmogoniden) hay-

vanbilimine kadar çok geniş bir alanda ansiklopedik eserler 

yazmış olmasıdır, diğer bir sebep ise zamanla değişmiş olan 

fikirlerinin eserlerinde oluşturduğu çelişkilerdir.

188

 Buffon, 

Linnaeus’un taksonomisini birçok yönden eleştirdi ve doğada 

bireylerin olduğunu, bu şekilde sınıflandırmaların salt zihnin 

bir ürünü olduğunu söyledi.

189

 İki ayrı türün özelliklerini gös-

teren ara türlerin olmasını, ‘türlerin’ aslında işimizi kolaylaş-

tıran bir zihin projeksiyonu olduğuna delil gösterdi. ‘Histoire 

Naturelle

’ isimli ansiklopedik eserinin ilk ciltlerinde türlerin 

zihnin dışındaki ontolojik gerçekliğini reddeden Buffon, son-

raki ciltlerde türlerin ontolojik gerçekliğini kabul etti ve bu fi-

kirlerini ufak değişikliklerle hayatının sonuna kadar muhafaza 

etti.

190

 Buffon’un türleri gerçek varlıklar olarak kabul ettiği za-

manki görüşleri de Linnaeus’tan farklıdır. Onun ‘tür’ yaklaşı-

mında, Linnaeus’un ve Platon’un ‘özcü’ yaklaşımından daha 

çok Aristoteles’in yaklaşımına yakın olduğu söylenebilir.

191

 

O, türleri kabul ettiğinde, bu türlerin sahip olduğu ‘özleri’, zi-

hinsel akıl yürütmelerle değil; tamamen deneysel ve gözlem-

sel temelde açıklamaya çalıştı ve özellikle aralarında çiftle-

şen türlerin oluşturduğu ‘gen havuzu’na dikkat çekti. Türleri 

bu gen havuzu ile açıklarken türlerin değişimlerini özellikle 

çevresel etkenlere bağladı. Onun özellikle çevrenin değişti-

rici etkisine vurgusunun Lamarck’ın ve Darwin’in üzerinde 

etkili olduğu söylenir.

O, Linnaeus’un cins (genus) başlığı altında topladığı kö-

kensel türlerin, en başta yaratıldığını ve bunlardan melezleşme 

yoluyla diğer türlerin oluştuğunu söyledi. Melezleşme yoluyla 

188  Fairfield Osborn, From The Greeks to Darwin, s. 130-131.

189  Erik Nordenskiöld, The History of Biology, s. 222.

190  Peter J. Bowler, Evolution The History of an Idea, s. 68.

191  Ernst Mayr, Toward A New Philosophy of Biology, s. 340.

---