Evrim Teorisi Ortaya Konmadan Önceki Felsefe, Bilim ve Biyoloji Tarihi
31
özcülüğü, Linnaeus’un biyolojik teorisini de etkileyecektir ve
o; biyoloğun görevini, türlerdeki, Tanrı’nın yarattığı özleri ve
bu özlere bağlı türleri tespit etmek olarak ifade edecektir.
33
Öz-
cülüğün biyoloji üzerinde çok olumsuz etkisi olduğunu söy-
leyenler de 19. yüzyıldan (Darwin’den) önceki dönemde bi-
yolojiye en önemli katkı yapan kişi olarak yine Aristoteles’i
gösterirler.
34
Onun biyolojiye bu katkılarının arkasındaki te-
mel neden felsefesinin deneyciliğe verdiği önemdir. Aristote-
les, açıkça biyolojik çalışmalarını değerlendirirken, gözlemin
teoriye göre önceliğini ve teorinin ancak gözlemlerle uyumlu
olma durumunda geçerli olduğunu ileri sürer.
35
Aristoteles, sistematik düşünmede hocası Platon’dan, deneyci
yaklaşım ve biyoloji alanında ise Hippokrates’ten istifade etmiş-
tir. Fakat sistematik düşünce ve yaptıklarıyla Hippokrates’ten
çok daha başarılı ve etkili olmuştur. ‘Hayvanların Tarihi’,
‘Hayvan Bedeninin Bölümleri Üstüne’, ‘Hayvanların Üreme-
sine Dair
’, ‘Ruh Üstüne’ yapıtları biyoloji açısından önemli-
dir.
36
‘Metafizik’ ve ‘Fizik’ isimli yapıtlarında ortaya koyduğu
fikirlerini anlamak da, doğa bilimlerine ve biyolojiye yaklaşı-
mını kavramak için gereklidir.
Aristoteles’in biyoloji ile ilgili görüşlerinde zengin bir bi-
yolojik mirasa sahip olmaması, yeterli deney ve gözlemi ger-
çekleştirememesi, mikroskop gibi araçlara sahip olmaması,
ulaştığı sonuçlardaki yanlışlıklarda etkili olmuştur. İçinde bu-
lunduğu olumsuz şartlara rağmen iki bin yıldan fazla bir sü-
reci etkileyecek çalışmalarıyla tarihin en etkili biyoloğu ol-
duğu söylenebilir.
37
Ondan önce bilinen hiç kimse hayvanları
33 Marc Ereshefsky, Species and The Linnaean Hierarchy, (ed: Robert A. Wilson,
‘Species’ içinde) MIT Press, Cambridge (1998), s. 287.
34 Ernst Mayr, The Growth of Biological Thought, s. 87.
35 F. S. Bodenheimer, The History of Biology an Introduction, s. 21.
36 Erik Nordenskiöld, The History of Biology, s. 37.
37 L. P. Coonen, Evolution of Method in Biology, s. 12-13.
Evrim Teorisi, Felsefe ve Tanrı
32
böylesine ciddi bir sınıflandırmaya tabi tutmamıştır. O, hay-
vanları; yaşam tarzları, organları, davranışları gibi kriterler
çerçevesinde sınıflandırmıştır.
38
Onun hayvanlarla ilgili sı-
nıflandırması kendisinden iki bin yıl sonra yaşayan Linna-
eus ile kıyaslanır. Durağan sabit bir evren anlayışını öngören
fiziği daha önce (16. yüzyıl) gözden düşmüş olmasına kar-
şın biyolojide üstatlık mertebesini 19. yüzyıla dek korumuş-
tur. Günümüzdeyse, kavramları ile görüşlerinin çoğu, biyo-
loji felsefesinin hâlâ gündemindedir.
39
550 civarında hayvanı
gruplandırarak, canlıları ‘yumuşak, sıcakkanlı memeliler’ ve
‘sert, soğuk bitkiler’ gibi farklı hiyerarşik sıralar altında in-
celemiştir. Onun çalışmaları morfoloji, fizyoloji, embriyoloji,
sistematik, hayvan davranışları gibi biyolojinin birçok çalışma
alanları için temel oluşturmuştur.
Aristoteles’in biyoloji felsefesi, bazı evrimci filozoflar ta-
rafından ‘Evrim Teorisi’nin daha önce ortaya konmamasının
önemli sebeplerinden biri olarak gösterilir. Onun biyolojik yak-
laşımında sıçramalara, umulmadık yıkımlara ve yeniden ku-
rulmalara yer yoktur. Her oluş, öncelikle de canlılar evrenin-
deki oluşumlar, gayelerini -bir bakıma son biçimlerini- kendi
bünyelerinde taşırlar.
40
Evrenin bir kaostan oluştuğu (Platon’un
düşüncesi) düşüncesinden, kompleks canlıların daha basit
canlılardan oluştuğu düşüncesine kadar her türlü evrim fikri
Aristoteles’in düşüncesine tersti.
41
Aristoteles’in varlığı meydana getiren nedenleri tarifi ko-
numuz açısından önemlidir. O, varlığı meydana getiren ne-
denleri dört başlıkta inceler:
38 Erik Nordenskiöld, The History of Biology, s. 39.
39 Teoman Duralı, Aristoteles’te Bilim ve Canlılar Sorunu, Çantay Kitabevi, İstan-
bul (1995), s. 124.
40 Teoman Duralı, Aristoteles’te Bilim ve Canlılar Sorunu, s. 154-155.
41 Ernst Mayr, The Growth of Biological Thought, s. 306.
Evrim Teorisi Ortaya Konmadan Önceki Felsefe, Bilim ve Biyoloji Tarihi
33
1. Maddi neden
2. Fail neden
3. Formel neden
4. Gayeci (Teleolojik) neden
Aristoteles’e göre bilim insanının görevi bu dört nedenin
hepsi üzerine bilgi edinmektir.
42
Aristoteles’in meşhur mermer
heykel örneğini ele alalım. Her şeyden önce mermerin varlı-
ğına gerek vardır. Bu maddi nedendir. Heykeli yapmak için
çekiç ve keskiyle yontma işlemine ihtiyaç duyulur. Bu ise fail
nedendir. Fakat yine, heykelin bir şekil alması, bir at, insan
veya benzeri bir şekil kazanması gerekir, gelişigüzel yontul-
muş mermer heykel değildir. Bu da formel nedendir. Heyke-
lin varoluşunun genel nedeni, heykeltıraşın amacının gerçek-
leşmesidir. Aristoteles buna gayesel neden yani bütün şeyin
nihai nedeni der.
43
Bazen formel neden ve gayesel neden aynı
olur; bir şeyin son biçimi aynı zamanda sürecin nihai amacıdır.
Aristoteles’in gayeci yaklaşımı, teizm ile uyumluyken ate-
izm ile uyuşamaz ama bu, ateistlerin gayeci yaklaşımın kelime-
lerini ve kavramlarını hiç kullanmadıkları anlamına gelmez.
Örneğin gözün açıklaması için “Göz görmeye yarar”, kanat-
lar için “Kanatlar uçmayı sağlar” şeklinde yapılan açıklama-
lar, gözleri ve kanatları gayesel nedenleri ile açıklayan gayeci
ifadelerdir ve biyoloji kitapları bu tip ifadelerle doludur. Bazı
evrimci biyologlar (örneğin botanikçi Paul J. Kramer), dilin
bu şekilde kullanımını yanlış bulmakta ve bu şekildeki ifade-
lerin biyoloji biliminden atılmasını istemektedirler.
44
Ünlü ev-
rimci biyolog Francisco J. Ayala, biyoloji biliminde dilin ga-
yeci kullanımından kaçışın olmadığının farkındadır ve bunda
bir sakınca da görmemektedir. Fakat gayesel yaklaşımı yapay
42 Aristoteles,
Fizik, çev: Saffet Babür, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul (2001), s. 81.
43 Aristoteles,
Fizik, s. 71-93; Bryan Magee, Felsefenin Öyküsü, s. 36.
44 Michael Ruse, Philosophy of Biology, s. 16.
Dostları ilə paylaş: |