Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 4,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Eğitim Hayatı
- Divan-ı Hikmet
- Divan-ı Hikmet’in Konuları
- Divan-ı Hikmet’te Akıl
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 619
Ahmet Yesevî’nin eğitim konusunda genel olarak üç temel amacından bahsedebiliriz. Birinci amacını Allah’ın ilminin sırrına ermek (öğrenmek), ikincisini aldığını ilmi hayatında uygulayarak (bildiği ile amel etmek) ve üçüncü amacını ise edindiği ve amel ettiği bilgi birikimini halka aktarmak, onları doğru yola sevk etmek (eğitmek) olarak değerlendirebiliriz. Nitekim Divan’ı Hikmet’in temel konularını terbiye, ilimin önemi, ilmi kazanımların yaşam tarzına dönüştürülmesi, ilim öğretmenin fazileti, çevresine model şah- siyet olma konuları ile eğitimcinin ve öğrencinin vasıfları oluşturur. Eğitim Hayatı Ahmet Yesevî, ilk eğitimini babasından almıştır. Babasının ölümünden sonra eğitimini Aslan Baba üstlenmiştir. Daha sonra Aslan Baba’nın işaretiyle Buhara’ya giderek tanınmış mürşitlerinden Şeyh Yusuf Hemedani’ye intisap etmiştir. Şeyh Yusuf Hemedani’nin ölümünden sonra bir müddet onun ye- rine geçerek Buhara’da halkı davete meşgul olmuş sonra, yerini Hoca Abdü’l Halık Gucduvani’ye bırakarak Yesi’ye gelmiştir. 6
Iyi bir eğitimci olabilmenin temel etmenlerinden birisi ve en önemlisi, kişinin kendisini iyi yetiştirmiş olmasıdır. Bu bakımdan Ahmet Yesevî çeşitli eğitimcilerin rehberliğinde, kendini çok iyi yetiştirmiş ve çeşitli manevi hâl- lere ulaşmıştır. Bu hâller; “ı. Göğe uçmak, .2. Arş ve kürsi payesini elde etme- si, 3. Ruhlardan hisse almak, 4. Peygamberlerin gelip kendisini görmeleri, 5. Kırklarla buluşması, 6. Hz. Peygamber(s)’den hurma alması, 7. Sapmış kişile- re doğru yolu göstermesi, 8. Hızır ile arkadaşlık yapması, 9. Taate yönelmesi, 10. Oruca devam etmesi, 11. Gece gündüz Allah’ı zikretmesi, 12. Insanlardan kaçması, 13. Göğe çıkıp meleklerden ders alması, 14. Alakalardan ve dünya ehlinden uzaklaşması 15. Şeyhi Arslan Baba ile buluşması, 16. Maneviyattan sekiz yol açılması, 17. Pir-i Muğfın (Hz. Muhammed-s veya Şeyh’den)dan maneviyat şarabı içmesi, 18. Oğul olması, 19. Haceliğe (ilim adamı olmaya) yönelmesi, 20. Kulaklarına zikret nidasının gelmesi, 21. Şeytanın kendisinden kaçması, 22. Sen-ben fikri ve geçici heveslerin kaybolması.” hâlleridir. 7
Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında Ilk Mutasavvıflar, Diyanet Işleri Başkanlığı Yayınları, 8. bas- kı, Ankara, 1993, s. 30. 7 Ethem Cebecioglu, Hoca Ahmet Yesevî, Ankara Üniversitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:34, Sayı:1, 1995, s.98-99. 620 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Ahmet Yesevî, Yesi’ye yerleştikten sonra Türkistan coğrafyasından Bal- kanlar’a kadar vazifelendireceği öğrencileri burada yetiştirmeye başlamış ve Türkistan coğrafyasının her yerinde ünü yayılmıştır. 8
Divan-ı Hikmet Hikmet, insanın gücü oranında, nesnelerin hakikatini olduğu gibi bilip ona göre hareket etmesinden bahseden ilimdir. 9 Anadolu Türklerinde tasav- vuf alanında yazılmış manzumelere “ilahi” dendiği gibi, Orta Asya Türklerin- de de Ahmet Yesevî tarzında şiirler yazanların eserlerine genellikle “hikmet” adını vermişlerdir. 10
Elimizde bulunan ve Ahmet Yesevî’ye isnat edilen Divan-ı Hikmet’in, büyük bir kısmının Ahmet Yesevî’nin dervişlerinden yine adı Ahmet olan biri tarafından sonradan kaleme alındığı düşünülmektedir. Divan-ı Hikmet nüshasının bir kısmının Ahmet Yesevî’ye ait olması, diğer bir kısmının XV. veya XVI., asra mensup Ahmet adlı diğer bir Yesevî dervişine ait eserlerden oluşmuş karışık bir eser olduğu ihtimali kuvvetle muhtemel olsa da Divan-ı Hikmet’in tetkik edilmesiyle Ahmet Yesevî’nin edebî şahsiyeti, Türk tasavvuf edebiyatının bilinmeyen ilk safhaları aydınlanabilir. 11 Aynı zamanda Divan-ı Hikmet Ahmet Yesevî’nin dinî duygu ve düşünceleri ile dinî eğitim yöntem- leri konusunda bize gerekli ipuçlarını vermeye kadirdir. Bununla beraber Di- van-ı Hikmet’in diğer önemli bir tarafı, sosyal ahlak açısından kapsamlı bir tasavvufi ferdi ahlak mecmuası olmasıdır. 12
vetli olduğu hâlde, şekil ve vezinde millî unsur etkili olarak görünmektedir. Dinin esaslarını anlamaya çalışan Türkler, şekil bakımından kendilerine ya- bancı gelmeyen bu hikmetlere büyük önem vermişlerdir. Konu bakımından da ilahî konular olması hasebiyle Divan-ı Hikmet, halk arasında kutsi bir anlam kazanmıştır. 13 Divan-ı Hikmet’in yarı dinî bir inanç esasları şeklinde olması, yıllarca unutulmamasını sağlamış ve Ahmet Yesevî’nin manevi nüfu- 8 Divan-ı Hikmet, Haz. Hayati Bice, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 1993, s. XII. 9 Özköse K., Tasavvuf Klasikleri, Ed. Cebecioğlu E., Erkam Matbaacılık, Ankara, 2010, S.205. 10 Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında Ilk Mutasavvıflar, Diyanet Işleri Başkanlığı Yayınları, 8. bas- kı, Ankara, 1993, s. 119. 11 Fuat Köprülü, Türk Edebiyatında Ilk Mutasavvıflar, Diyanet Işleri Başkanlığı Yayınları, 8. bas- kı, Ankara, 1993, s.125. 12 Aynı eser, s.160. 13 Aynı eser, s.164. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 621
zu, Divan-ı Hikmet’in asırlarca yaşamasına ve birçok takipçilere örnek teşkil etmesine temel etken olmuştur. 14
Dîvân-ı Hikmet’in konularını Islam düşüncesi, Horasan sufiliği ve Yesevî tarikatının prensipleri teşkil etmektedir. Hikmetlerde sosyal sorunlar, ahla- ki prensipler üzerinde genişçe durmaktadır. Ilahî aşk, tevhid, ilahî irade ve kudret, Hz. Peygamber’e hürmet ve peygamber sevgisi, onun hayatı, sünnete tabi olma, zühd ve takva, Islam ahlakı, menkıbeler, ahiret hayatı, kıyamet günü, cennet-cehennem, dünyadan şikâyet, dervişliğin faziletleri, sufilere ait öyküler, zikir ve halvet gibi hususlar hikmetlerin genel içeriğini oluşturmak- tadır. Bazı hikmetlerinde ayet ve hadislerden referans vermekte, günahlardan ve sevaplardan, Allah’ın kahrından ve rahmetinden bahsetmektedir. 15 Yesevî, ihlas ve samimiyet, insan sevgisi, hoşgörü, kadın erkek beraberliği, çalışma, iş ve emeği yüceltme, ilim ve bilgi öğrenmeye teşvik etmiştir. Divan-ı Hikmet’te insan, vicdan, düşünce ve davranış hürriyeti, sosyal adalet, eşitlik gibi konu- lar ele alınmıştır. 16 Yesevî’nin bütün bu konuları ele almasındaki asıl hikmet, insanın eğitimdir diyebiliriz. Divan-ı Hikmet’te Akıl Ahmet Yesevî, akla, aklın kullanılmasına ve aklın önderliğine büyük önem vermiştir. Bu nedenle Ahmet Yesevî, hikmetlerinde hep akıllılara hitap etmiş- tir. Aklın kullanılmasını hikmetinde şu sözlerle dile getirmektedir; “Cânı ayrı ateşte yanar teni özge, Kimi görse, izin alıp sürer göze. Hikmet okuyup, tâlib olup, yetse söze, Akıl ve şuûrun bilge kılıp yürür olur.” 17
Ahmet Yesevî’de akıl, Allah’tan başka her şeyden uzaklaşmak, bu dünya- nın zevk ve sefasından vazgeçmek, maddi ve dünyevi dertlerden sıyrılmak, hayırlı işlere yönelmek için de vazgeçilmez bir araçtır: “…Akıllı isen dünyâ için yeme gâm, Kıyâmet günü cezâlarını verir dostlar.” 18 “…Mâsivâya -akıllı isen-, gönül verme; Lânetli şeytân kendi yoluna salar imiş.” 19
14 Aynı eser, s.165. 15 Kadir Özköse, Ahmed Yesevî ve Dîvân-I Hikmet, Tasavvuf: Ilmî ve Akademik Araştırma Der- gisi, sayı: 16, 2006, S.307. 16 Ahmet Yıldırım, Hoca Ahmed Yesevî ve Islâm Medeniyetindeki Yeri, Muhafazakâr Düşünce Islam Medeniyetini Kuran Düşünürler-II, yıl:12, sayı:45-46, Temmuz-Aralık 2015, s.58. 17 Hoca Ahmed Yesevî, Divan-ı Hikmet, Ed. Tatcı M., Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk- Kazak Üniversitesi Inceleme - Araştırma Dizisi, Ankara, 2016, s. 376. 18 Aynı eser, s. 176. 19 Aynı eser, s. 228. Yüklə 4,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|