Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 4,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Azərbaycanda Əhməd Yəsəviyə münasibət və Əmin Abidin bu mövzuda araşdırmaları
- Əmin, 1930, 4-5:17).
- Abid Əmin, 1927, 6-7:48).
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 177
düyü bu işlər müasirlərindən fərqləndirir. (Maarif işçisi, sayı 3 (35):20-50) Axundzadənin bir çox əsərini ilk dəfə ortaya çıxaran və onlar haqqında bilgi verən Əmin Abid olmuş- dur. Əmin Abid 1933-36-cı illərin mətbuatında 10-a qədər araşdırmasını yayımlatmışdır. Axundzadənin üç cild halında yayımlanan əsərlərinin birinci cildinə Əmin Abidin yazdı- ğı Önsöz 182, ikinci cildinə yazdığı isə 118 səhifədən ibarətdir. Qaynaqların verdiyi bilgiyə görə onun Axundzadə haqqında iki monoqrafiyası və bir neçə araşdırması var. Ancaq 1937- ci il təzyiqləri bu əsərlərin yayımlanmasına əngəl olmuşdur. Azəri Ədəbiyyatında Türkçənin Təkamülü (Maarif və Mədəniyyət,1926:17-22, say, 2-3 (26-27), Elmi hərəkatlar (Maarif ve Mədəniyyət, 1927:41-43, sayı 9 (44), Ədəbiyyat vəElm (Maarif İşçisi, 1927: 49-53), sayı 9 (29), Oktyabr inqılabının AzərbaycanƏdəbiyyatına Təsiri (Maarif İşçisi, 1927:67-95), sayı 10(30), Azərbaycan proletar jurnalistikası tarixinəbir nəzər (Dan Ulduzu, 1928:21-26), say.1 (13), sayı 2 (14):20-23, sayı, 8-9 (20-21):38-41), Azərbaycan: Yeni bir mədəniyyət mərkəzi (Dan ulduzu, 1928:5-6, sayı 4-5 (16-17), Türk Ədəbiyyatında M.F.Axundov (Dan Ulduzu, 1928:22-25, sayı 4-5 (16-17), sayı 6 (18):9-14), AzərbaycanƏdəbiyyatTarixi ətrafında (İnqilab vəMədəniyyət, 1929: 45-47, sayı 1), Böyük Şura Ensiklopediyası və Türk Ədəbiyyatı (İnqilab vəMədəniyyət, 1929:37, sayı 2), Türk El Ədəbiyyatına elmi bir nəzər (Oğuznamə, Prof. Samoyloviçə) (Dan Ulduzu, 1929:30-32, sayı 5 (29), sayı 8 (32): 28-29), M.F.Axundovun əlifba inqilabı və latın sistemli əlifbası (İnqilab
34, sayı 10), Aşirət Dövründəki Azərbaycan Ədəbiyyatına aid Sənədlər (Azərbaycanı Öyrənmə Yolu, 1930:48-52, sayı 3 (8)), Türk xalqları ədəbiyyatında mani növü vəAzərbaycan bayatılarının xüsusiyyətləri (Azərbaycanı öyrənmə yolu, 1930:9-42, sayı 4-5 (9-10), Aprel Mədəniyyəti vəxarici mətbuat (İnqilab vəMədəniyyət, 1930:34- 36, sayı 4), M.F.Axundzadənin məlum olmayan əsərləri (İnqilab ve mədəniyyət, 1930:45-49, sayı 11-12) və yayınlanmamış, əl yazması arxivdəsaxlanan Azərbaycan
dığımız, özünü oxuya bilmədiyimiz məqalələri də onun Azərbaycan Türklərinin ƏdəbiyyatTarixi kitabının parçaları kimi qiymətləndirilməlidir. Bu əsərlər də onun ƏdəbiyyatTarixini yazmaq metodları haqqında fikir yürütməyə imkan verir. O, həbs olunduğu zaman KQB tərəfindən əl qoyulan əsərləri ilə birlikdə 1931 və 1936-cı illərdə yayımlanmaq üçün nəşriyyata verdiyi kitablar da itir. 178 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 3. Azərbaycanda Əhməd Yəsəviyə münasibət və Əmin Abidin bu mövzuda araşdırmaları Dinə, milli dəyərlərə qarşı sərt təbliğat getdiyi bir vaxtda Əmin Abid elmi əsaslara dayanaraq milli dəyərlərimizə, dinimizə sahib çıxmağı təbliğ edən məqalələr yazır. O dövrün ən sanballı elmi jurnalı olan “Azərbaycanı öyrənmə yolu”nda belə bir qeyd var: “Əhməd Yəsəvinin əsərlərindən Azərbaycanın mətbuatında ilk dəfə olaraq “Ma- arif işçisi” jurnalında nəşr olunmuşdur” ( Əmin, 1930, 4-5:17). Bu sətirlərin müəllifi Əmin Abiddir. Bu fikir Əhməd Yəsəvinin Azərbaycanda ilk dəfə tanıdılması kimi başa düşülməməlidir. Yüz illər boyu dərvişlər Əhməd Yəsəvinin şeirlərini Azərbaycanın hər bir kəndində, qəsəbəsində oxuyurdular. Əmin Abid isə Əhməd Yəsəvinin əsərlərini Azərbaycanda Arvopa metodları ilə araşdıran ilk alimlərdən oldu. Həsənoğludan başlamış ta XX yüzillikdə yaşamış bir çox Azərbaycan şairi az və ya çox dərəcədə Ə.Yəsəvidən yararlanmışdır. Rusiyanın Qafqazı, Türküstanı işğalı xalqlarımız arasın- dakı tarixi bağları qırmışdı. Rusiyanın işğalçı yürüşləri nə qədər zərərli olsa da aydın düşüncə sahibləri bundan millətin və xalqın xeyrinə istifadə etməyə çalışdılar. Avropa- nın inkişaf etmiş texnologiyasını öyrəndilər. Orada ali təhsil aldılar, tarixə, ədəbiyyat tarixinə, folklora Avropa metodları ilə yanaşmağa başladılar. Milli düşüncəli aydınlar yeni metodlarla Türk dünyasını öyrənməyə, xalqda milli şüur oyatmağa çalışdılar. Belə araşdırıcılardan biri də Əmin Abiddir. Ə.Abid 1928-ci ildə Bakıda çapa hazırlanan “Bayatılar” kitabına ön söz yazmaq haqqında tapşırıq alır. İşə yüksək milli şüurla yanaşan Ə.Abid yalnız Azərbaycandan toplanmış bayatılar haqqında fikir söyləməklə kifayətlənmir, Turfan, Altay, Özbək, Mişər, Kazan, Krım, Qaqauz, Anadolu, İran və Dağıstan türkləri arasında geniş yayıl- mış 4 misralı 7 hecalı şeir şəklini müqaisəli təhlil edir və janrın tarixini də dərindən araşdırır. Belə bir ağır və şərəfli işə girişən araşdırıcı heç cür Əhməd Yəsəvinin yazdı- ğı 7 hecalı dördlüklərdən yan keçə bilməzdi. “Maarif işçisi” dərgisində Əhməd Yəsəvidən bəhs edən, Azərbaycan mətbuatında ilk dəfə onun şeirlərini çap etdirən Əmin Abid “Heca vəzninin tarixi” əsərində yazır: “Təhkiyəçiliyin ümumi xarakteri göz önünə gətiriləcək olursa, heca vəzninin onlarca məqbul görünməsinin mənası qolaylıqla anlaşılır. Qayəsi daha böyük bir əksəriyyətə - məfkurəvi təlqinlərə təsir yapmaq olan təhkiyyə təşkilatı xalq ruhunu nəzərə al- maq və xalq ədəbiyyatı elementlərini qullanmaq məcburiyyətində idi. Bunun üçün təhkiyyə şeiri milli xalq şeiri olan heca ilə yaradılırdı” ( Abid Əmin, 1927, 6-7:48). Yüklə 4,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|