36
Müqəddəs Ripsime arman-türk
xristian məbədinin müxtəlif
görünüĢləri (VII yüzil).
MÜQƏDDƏS RĠPSĠME MƏBƏDĠ
Üçkilsə
(12.03.1945-ci
ildən
-
Eçmiədzin)
rayonu
ərazisində,
Üçkilsə
məbədindən təxminən 1 km Ģərqdə arman-türk
xristian məbədi.
III yüzilin sonlarında öz rəfiqələri ilə
Romadan Armaniyaya qaçıb, VağarĢabad
Ģəhərində sığınacaq tapan, sonra isə burada çar
Turadatın (ermənicə Tiridat//Trdat) qəzəbinə
gələn bakirə Ripsimenin Ģəhid olduğu yerdə IV
yüzilin əvvəllərində Maarifçi Qriqori tərəfindən
sovməə ucaldılmıĢ, 618-ci ildə isə katolikos
Qamata (ermənicə "Komitas" - Ə.Ə.) (612-621)
həmin sovməənin yerində əzəmətli məbəd
tikdirmiĢdir.
Sonrakı yüzillərdə məbəd kompleksinə
yeni tikililər artırılmıĢ, 1653-cü ildə isə köklü
Ģəkildə bərpa edilərək ona bir çox erməni
elementləri əlavə olunmuĢdur.
Məbədin ətrafında yerləĢən kəndlərdə
tarix boyu Türk-Oğuz boyları yaĢamıĢlar. Bu
yerlərə ermənilərin ilk gəliĢi XV yüzilin
ortalarına təsadüf edir.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр.682; Х.Ф.Б.Линч. Армения (Путевые
очерки и этюды), т 1, Тифлис, 1910, стр.297-410; Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура
Армении, М., 1950, стр.54-55; В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского
зодчества, М., 1951, стр. 40-41; Архитектурные памятники Армении, М., 1974, стр.6;
M.Kağankataylı. Albaniya tarixi, В., 1993, səh.21-23; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu -
"Ermənistan", В., 1994, səh.162-166.
37
Qayana
arman-türk
xristian məbədinin
müxtəlif görünüĢləri (VII yüzil).
QAYANA MƏBƏDĠ
Üçkilsə (12.03.1945-ci ildən -
Eçmiədzin) rayonu ərazisində, Üçkilsə
məbədindən təxminən 0,5 km cənubda
arman-türk xristian məbədi.
III yüzilin sonlarında öz rəfiqələri
ilə Romadan Armaniyaya qaçan bakirə
Ripsemenin dayəsi Qayananın (bəlkə
də "Dayə ana") çar Turadatın qəzəbinə
gələrək qətlə yetirildiyi yerdə IV yüzilin
əvvəllərində Maarifçi Qriqori tərəfindən
sovməə tikilmiĢ, 630-cu ildə Əzrənin
patriarxlığı dövründə (628-640) isə bu
sovməənin yerində məbəd ucaldılmıĢdır.
1652-ci ildə məbəd yenidən bərpa edilmiĢ,
bu vaxt ona bir çox erməni elementləri
əlavə olunmuĢdur.
Məbədin
ətrafında
yerləĢən
kəndlərdə tarix boyu Türk-Oğuz boyları
yaĢamıĢlar. Bu yerlərə ermənilərin ilk
gəliĢi XV yüzilin ortalarına təsadüf edir.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр.682; А.Берже. Кавказ в археологическом
отношении, Тифлис, 1875, стр.171; Х.Ф.Б. Линч. Армения (Путевые очерки и этюды), т 1,
Тифлис, 1910, стр. 297-407; В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского
зодчества, М., 1951, стр.41-42; Н.М.Токарский. Архитектура Армении IV-XIV вв., Ереван,
1961, стр. 101; Г.О.Асратян. Ереван и его окрестности, Л., 1973, стр.5; M.Kalankatuklu.
Albaniya tarixi, В., 1993, səh.21-23; Ə.Ələkbərli Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994,
səh.162-166.
38
Qədim arman-türk abidəsi olan Dvin məbədi və sarayının qalıqları (VII yüzil).
DVĠN SARAYI VƏ MƏBƏDĠ
Gərnibasar mahalında, Qəmərli (04.09.1945-ci ildən - ArtaĢat) rayonunun
Dvin kəndinin xarabalıqlarında aĢkar edilmiĢ qədim saray və məbəd qalıqları.
Mənbələr 350-ci ildə Arman
çarı II Xosrov tərəfindən salınmıĢ və
Armaniyanın paytaxtına çevrilmiĢ
Dvin Ģəhərindəki həmin məbəd (22 m
X 43 m) 572-ci ildə farslar tərəfindən
dağıdılmıĢ, sonra türksoylu Sembat
Baqrat (608-615) tərəfindən yenidən
tikilməyə baĢlanmıĢ və az sonra
katolikos Qamata (612-621) tərəfindən
tamamlanmıĢdır.
893-cü il zəlzələsi zamanı məbəd, 1236-cı ildə monqol-tatar hücumları
zamanı isə Dvin Ģəhəri tamamilə yerlə-yeksan olunmuĢdur.
Dvinlilər qədimdən atəĢpərəst olmuĢ, IV yüzildə Armaniyada xristianlığı
qəbul etmiĢdilər. 450-ci ildə Arman knyazları Dvinə yığıĢaraq xristianlıqdan imtina
etmiĢ, təzədən öz əvvəlki dinlərinə - atəĢpərəstliyə qayıtmıĢdılar.
Dvin saray və məbəd qalıqlarının aĢkar edildiyi Dvin kəndində 1828-ci ilə
qədər ancaq Azər türkləri yaĢamıĢlar. Kəndə ilk ermənilər (36 ailədə 132 nəfər)
1828-ci ildə Ġranın Xoy və Salmas Ģəhərlərindən köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр. 273-276; Сборник сведений о Кавказе
(Списки населенных мест Кавказского края по сведениям 1873 года), Эриванская губерния, 5
т., Тифлис, 1879, N:123; М.Хоренский. История Армении, М., 1893, стр. 148; В.М.Арутюнян,
С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.39-40, 46; Ə.Ələkbərli, "Qərbi
Azərbaycan", I cild, В., 2000, səh.458-460; Ə.Ələkbərli, "Qərbi Azərbaycan", II cild, Zəngibasar,
Gərnibasar və Qırxbulaq mahalları, В., 2002, səh.425-428.
Dostları ilə paylaş: |
