67
Xorakert alban-türk məbədinin ümumi
görünüĢü (X-XI yüzillər).
XORAKERT MƏBƏDĠ
Loru mahalının Allahverdi (19.09.1969-cu ildən -Tumanyan) rayonu
ərazisində, Ləlvar dağının qərb ətəyində, meĢənin dərinliyində alban-türk məbədi.
Məbəddən
və
yardımçı
tikililərdən ibarətdir. Ölçüsü planda 13
m x 8 m olan məbədin gümbəzi 36 sütun
üzərində dayanmıĢdır.
Məbəd X yüzilin sonları - XI
yüzilin əvvəllərində, məbədin gümbəzi
isə bir qədər sonra - buradakı kitabələrə
görə 1251-ci ildə inĢa edilmiĢdir.
Məbədin
yerləĢdiyi
ərazilər
qədimdən
Türk-Oğuz
boylarının
anayurdu olmuĢdur və bu yerlərə
ermənilərin ilk gəliĢi ancaq XIX yüzilin
əvvəllərinə təsadüf edir.
ƏDƏBİYYAT: Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр. 110-112;
В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники арманского зодчества, М., 1951, стр. 62-63;
Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.29-33.
68
Ağarçin türk-xristian məbədinin ümumi
görünüĢü (X-XIII yüzillər).
AĞARÇĠN MƏBƏDĠ
Karvansaray (09.09.1930-cu ildən - Ġcevan) rayonunda, Dilican Ģəhərindən
18 km Ģimalda dağlar qoynunda alban-türk xristian məbədi.
Ağarçin çayının meĢəli sahillərində
günbəzli zal formasında inĢa edilmiĢ məbədin
ən qədim tikilisi X yüzilə aiddir. Məbəd
kompleksinin baĢ məbədi isə 1281-ci ildə
inĢa edilmiĢ, sonrakı yüzillərdə ona yeni
tikililər əlavə olunmuĢdur.
Ağarçin məbədinin ətrafında yerləĢən
yaĢayıĢ məntəqələri qədimdən Türk-Oğuz
boylarının anayurdu olmuĢdur. Məbədin
türklüyü onun adından da aydın görünür.
Bura ermənilərin ilk gəliĢi XIX yüzilin
əvvəllərinə təsadüf edir.
ƏDƏBİYYAT: Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр.108;
В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.59-60;
Н.М.Токарский. Архитектура Армении IV-XIV вв., Ереван, 1961, стр.288; Архитектурные
памятники Армении, М., 1974, стр. 9; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В.,
1994, səh. 127-132.
69
Mığrı qalasının müxtəlif görünüĢləri.
MIĞRI QALASI
Zəngəzur
mahalının
Mığrı
rayonunun Mığrı Ģəhərinin Böyük
məhəllə hissəsinin Ģimalında qədim
türk qalası.
Dağ silsiləsi boyunca nal
Ģəklində düzülərək Ģəhəri dövrələyən
qalanın dörd dairəvi, ikisi düzbucaqlı
olmaqla 6 bürcü vardır. Qala haqqında
ilk məlumat 1083-cü ilə aiddir. XVIII
yüzildə isə qala yenidən qurulmuĢdur.
YonulmamıĢ qranit daĢlardan
gil palçıqla hörülmüĢ qalanın divarları
bayırdan təbii hasarla - sıldırım qayalı
dağlarla əhatələnmiĢdir.
Qalanın ön divarları boyunca
atəĢ açmaq üçün çoxlu sayda
mazqalların olması onıın müdafiə-
istehkam xarakterli tikili olduğunu bir
daha təsdiq edir.
Mığrı
rayonu
ərazisi,
bütövlükdə
Zəngəzur
mahalı
qədimdən
Türk-Oğuz
boylarının
anayurdu olmuĢ, bura ermənilərin ilk kütləvi axını XIX yüzilin əvvəllərində
baĢlanmıĢdır.
ƏDƏBİYYAT: Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.141-143; Musa
Urud. Zəngəzur, Bakı, 2005, səh.92.
70
XoranaĢad alban-türk məbədinin ümumi
görünüĢü (XII yüzil).
XORANAġAD MƏBƏDĠ
ġəmĢəddin (09.09.1930-cu ildən
- Berd) rayonu ərazisində alban-türk
məbədi.
Məbəddəki epiqrafik yazılardan
onun
1196-cı
ildə inĢa edildiyi
anlaĢılır.
Planı demək olar ki, kvadrat
Ģəkillidir: eni 11 m, uzunluğu 12,7 m.
Məbədin yerləĢdiyi ərazilər
qədimdən
Türk-Oğuz
boylarının
anayurdu olmuĢ, bura ilk ermənilər
XIX yüzilin əvvəllərində, bölgənin
Rusiya tərəfindən iĢğalından sonra
Ġrandan və Türkiyədən köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр.114; В.М.
Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.63; Ə.Ələkbərli.
Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.181-183.
71
Qıpçaq qalası.
QIPÇAQ QALASI
ġörəyel mahalının Artik rayonunun Qıpçaq (31.05.1946-cı ildən - Ariç)
kəndində qədim türk qalası.
Qıpçaq qalası kimi, Qıpçaq kəndi və
Qıpçaq məbədi də eyniadlı düzdə - məĢhur
Qıpçaq düzündə yerləĢir.
Qala ərazisindəki qədim məbədin
1201-ci ildə tikildiyini nəzərə alsaq, çox
asanlıqla ehtimal etmək olar ki, qala ən azı
XII yüzildə, bəlkə daha əvvəllər inĢa
edilmiĢdir. Təəssüf ki, kəndin və məbədin
ətrafında
qalanın
ancaq
qalıqları
qalmaqdadır.
Adından da göründüyü kimi, qala
Qərbi Azərbaycan ərazisində ilkin orta
çağlardan məskunlaĢmıĢ Qıpçaq türklərinə
məxsus olmuĢdur.
Bu ərazilərə ilk ermənilər XIX yüzilin ortalarında Ġrandan və Türkiyədən
köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: А.Берже. Кавказ в археологическом отношение, Тифлис, 1875, стр.55;
В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.61-62;
Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh. 109-112; A.Bayramov. Qədim
Oğuz ellərinin - Ağbaba, Şörəyel və Pəmbək bölgələrinin yer-yurd adları (toponimləri), Sumqayıt,
1996, səh.185.
Dostları ilə paylaş: |
