59
Axtala türk məbədi və xarabalıqlarının ümumi görünüĢü
(X yüzil).
AXTALA QALASI
Allahverdi
(19.09.1969-cu
ildən
-
Tumanyan) rayonu ərazisində, Axtala dəmiryol
stansiyasından 2,5-3 km aralıda qədim türk
qalası və məbədi.
X yüzildə türksoylu Baqratilər sülaləsinin
mühüm məntəqələrindən olan Axtala qalası öz
əhəmiyyətini sonrakı yüzillərdə də saxlamıĢdır.
Qədimdən
Türk-Oğuz
boylarının
anayurdu olan Axtala kəndində XX yüzilə qədər
ancaq Azərbaycan türkləri yaĢamıĢlar. XX
yüzilin əvvəllərində kəndə 4 yunan ailəsi köçüb
məskunlaĢmıĢdır. Ġlk ermənilər isə kəndə 1922-
ci ildən sonra köçüb gəlmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: В.М.Арутюнян, С.A.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951,
стр.63; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.29-33; Ermənistan
azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, В., 1995, səh.309.
60
Qindavaz türk-xristian məbədinin ümumi
görünüĢü (X yüzil).
QINDAVAZ MONASTIRI
Dərələyəz mahalının PaĢalı (19.04.1991-ci ildən - Vayk) rayonunun
Qindavaz kəndində, Arpa çayının sıldırım qayalıqları arasında boz daĢlardan
tikilmiĢ qədim alban-türk məbədi.
Mənbələrdə Siyuni knyazı
türksoylu Sembatın arvadı Sofiyanın
Ģərəfinə 936-cı ildə inĢa edildiyi qeyd
olunmuĢdur.
Məbədin
daxili
yonulmuĢ
daĢlardan tikilmiĢ, ortadan giriĢ
qapısı, qapının üst hissəsində pəncərə
oyulmuĢ və üstü gümbəz formasında
tamamlanmıĢdır.
1828-ci ilə qədər Qindavaz
kəndində ancaq Azərbaycan türkləri
yaĢamıĢlar. Bölgənin ruslar tərəfindən
iĢğalı zamanı kənd boĢalmıĢ, kəndə ilk
ermənilər XIX yüzilin 30-40-cı illərində köçürülüb gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр.334; Сборник сведений о Кавказе
(Списки населенных мест Кавказского края по сведениям 1873 года), Эриванская губерния, 5
т., Тифлис, 1879, № 703; В.М. Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества,
М., 1951, стр.50; О.Егиазарян. Памятники культуры Азизбековского района, Ереван, 1955,
стр. 94-98; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.153-157;
K.Dərələyəzli, Dərələyəz od içində, В., 2001, səh. 114-115; Həsən Mirzəyev. Qərbi Azərbaycanın
Dərələyəz mahalı, Bakı, 2004, səh.220-221.
61
Mağaravəng türk məbədinin müxtəlif görünüĢləri
(X-XI yüzillər).
Mağaravəng məbədinin daxili
ornamentlərindən.
MAĞARAVƏNG MƏBƏDĠ
Dərəçiçək mahalında, Axta (13.06.1959-cu ildən - Razdan) rayonunun
Mağaravəng kəndində, Zəngi çayının yuxarı axarında, çayın sağ kənarında arman-
türk məbədi.
Məbəd kompleksində ən qədim tikili
X yüzilə aiddir. XI-XII yüzillərin yadigarı
olan baĢ məbəd günbəzli zal üslubunda inĢa
edilmiĢ,
sonrakı
yüzillərdə
məbəd
kompleksinə
yeni
tikililər
əlavə
olunmuĢdur.
Məbəd 1940-cı ildə ermənilər
tərəfindən bərpa edilərkən ona bir çox
erməni elementləri əlavə edilmiĢdir.
Adından
da
göründüyü
kimi,
məbədin yerləĢdiyi Mağaravəng kəndi
qədimdən Türk-Oğuz boylarının anayurdu
olmuĢ, kəndə ilk ermənilər (8 ailədə 51
nəfər Ġrandan, 26 ailədə 133 nəfər Türkiyədən) 1828-1830-cu illərdə köçürülüb
gətirilmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п., 1852, стр,591-594; Сборник сведений о Кавказе
(Списки населенных мест Кавказского края по сведениям 1873 года), Эриванская губерния, 5
т., Тифлис, 1879, № 1263; В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества,
М., 1951, стр.62; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.39-43.
62
Amberd türk qalasının müxtəlif görünüĢləri
(XI yüzil).
Amberd türk məbədinin ümumi görünüĢü.
AMBERD QALA-QƏSRĠ VƏ MƏBƏDĠ
ƏĢtərək rayonu ərazisində,
Alagöz
dağının cənub ətəyində,
ArxaĢan çayı kənarında qala-qəsr və
məbəd.
Pəhləvuni knyazlarının nəsil
mülkü olan məbəd Ərməniyənin
günümüzə qədər gəlib çıxmıĢ tək-tək
feodal qəsrlərindən biridir. Əslində bu
qala VII yüzildən mövcud olmuĢ, XI
yüzildə yenidən inĢa edilmiĢ, XIII
yüzildə isə qəsrdə güclü yanğın
olmuĢdur.
Amberd məbədi isə 1026-cı ilin
yadigarıdır.
Qalanın adı türkcədir və "ana
qala", "baĢ qala" anlamına gəlir.
Qala-qəsrin özü kimi, ətrafında
yerləĢən yaĢayıĢ məntəqələri də qədimdən
Türk-Oğuz boylarının anayurdu olmuĢdur.
Bu ərazilərə ilk ermənilər XVI-XVIII
yüzillərdə ticarətlə və mövsümi qara
iĢlərlə məĢğul olmaq üçün gəlmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-п.,1852, стр.308-309; Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов.
Архитектура Армении, М., 1950, стр.76,84; В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники
армянского зодчества, М., 1951, стр.51-52; Н.М.Токарский. Архитектура Армении, Ереван,
1961, стр.40-49; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.113-116.
Dostları ilə paylaş: |
