63
Becni türk qalasının xarabalıqları
(X-XI yüzillər).
Becni qala divarları.
Becni türk-xristian məbədi (XI yüzil).
BECNĠ QALASI VƏ MƏBƏDĠ
Dərəçiçək mahalının Axta (30.06.1959-cu ildən - Razdan) rayonunun Becni
(erməni tələffüzündə - Bjni) Ģəhəri kənarında, Zəngi çayının sıldırım qayalıqları
sahilində türk qalası və məbədi.
Becni qalası X-XI yüzillərdə inĢa
edilmiĢ,
çöldən
daĢ
divarlarla
əhatələnmiĢdir.
Günbəzli zal üslubunda inĢa edilmiĢ
Becni məbədi isə 1031-ildə əslən becnili,
türksoylu knyaz Qriqor Maqistr tərəfindən
tikilmiĢdir. Bəzi erməni mənbələri isə
məbədin VII yüzildən mövcud olduğunu
iddia edir.
Mənbələrdə Bcni, Beçni, Beçini,
Becənə kimi qeydə alınan Bcni qala adı
əslində peçeneq türklərinin adını daĢıyır.
Qədimdən türk boylarının anayurdu olan
Bcni Ģəhərinə ilk ermənilərin gəliĢi XVIII yüzilin sonlarına - XIX yüzilin
əvvəllərinə təsadüf edir.
ƏDƏBİYYAT: И.Шопен. Исторический памятник состояния армянской области к эпоху ее
присоеденения к Российской империи, С-П., 1852, стр.591-594; В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян.
Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.51; Архитектурные памятники Армении,
М., 1974, стр.11; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh.39-43.
64
Vağudi məbədi.
VAĞUDĠ MƏBƏDĠ
Zəngəzur mahalının Qarakilsə (02.03.1940-cı ildən - Sisian) rayonunun
Vağudi kəndindən 2 km cənubda alban-türk xristian məbədi.
Ġki kilsə və yardımçı tikililərdən ibarət olan məbəd kompleksinin ilk
kilsəsini 1000-ci ildə Siyuni alban hökmdarı Smbatın köməkliyi ilə onun arvadı
ġahanduxt ucaltmıĢ, 1007-ci ildə isə onun oğlu Sevada buradakı ikinci - günbəzli
kilsəni tikdirmiĢdir.
Məbəd 1931-ci il zəlzələsi
zamanı böyük dağıntılara məruz
qalmıĢdır.
Ermənilər
məbədi
"Vorotnavank" adı ilə erməni kilsəsi
kimi təbliğ edirlər. Halbuki məbədin
yerləĢdiyi Zəngəzur mahalı və
Qarakilsə ərazisi qədimdən Türk-
Oğuz boylarının anayurdu olmuĢ, bu
yerlərə ermənilərin ilk kütləvi axını
XIX yüzilin əvvəllərində bölgənin
Rusiya tərəfindən iĢğalından sonra
baĢlanmıĢdır.
Vağudi kəndində isə 1918-ci ilə qədər ancaq Azərbaycan türkləri
yaĢamıĢlar. Burada azərbaycanlıların 1918-1920-ci illər soyqırımından sonra kəndə
Türkiyə-Ġrandan onlarla erməni ailəsi köçürülüb gətirilmiĢ və kənd ermənilərlə
Azərbaycanlıların qarıĢıq yaĢadığı kəndə çevrilmiĢdir. 1988-ci ildə isə kəndin
azərbaycanlı əhalisi növbəti dəfə soyqırımına məruz qalaraq tamamilə qovulub
kənddən çıxarılmıĢ, kənd bütünlüklə erməniləĢdirilmiĢdir.
ƏDƏBİYYAT: Сисиан (справочник-путеводитель), Ереван, 1987, стр.115; Ə.Ələkbərli. Qədim
Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan" В., 1994, səh.77-82; Musa Urud. Zəngəzur, В., 2005, səh.376-378.
65
Qanlıca türk-xristian məbədinin müxtəlif
görünüĢləri (X-XI yüzillər).
QANLICA MƏBƏDĠ
Düzkənd (07.12.1945-cı ildən - Axuryan) rayonunun Yuxarı Qanlıca
(26.04.1946-cı ildən - MarmaĢen) kəndi yaxınlığında, Arpa çayının sahilində X-
XIII
yüzillər
arman-türk xristian
məbədi.
Məbədin
divarlarındakı
yazılardan onun 988-ci ildə böyük
sərkərdə Bəhram (Vaxram) tərəfindən
tikilməyə baĢlandığı və 1029-cu ildə
tamamlandığı anlaĢılır. Bu yazılarda
Bəhramla
yanaĢı,
atası
Vasakın,
qardaĢları Apelqəribin və Həmzənin də
adları çəkilmiĢdir. Məbəd 1225-ci ildə
əsaslı Ģəkildə təmir edilmiĢdir.
Məbəd öz adını Qanlıca qədim
türk etnonimindən almıĢdır. Ermənilər
isə məbədin ilkin adının MarmaraĢen
olduğunu və "mərmər bina" anlamına
gəldiyini iddia etsələr də (hərçənd ki,
mərmər sözünün də ermənilərə heç bir
aidiyyatı yoxdur), özlərinin də etirafına
görə,
məbəd
çəhrayı
daĢdan
hörülmüĢdür və orada mərmər adına
heç nə yoxdur.
Qanlıca kəndi qədimdən Türk-
Oğuz boylarının anayurdu olmuĢ, bura ilk ermənilər XIX yüzilin əvvəllərində
köçüb gəlmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: А.Берже. Кавказ в археологическом отношении, Тифлис, 1875, стр. 94-96;
Х.Ф.Б.Линч. Армения (Путевые очерки и этюды), т 1, Тифлис, 1910, стр, 170-173;
Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр.76-77; В.М.Арутюнян,
С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.50-51; Архитектурные па-
мятники Армении, М., 1974, стр.9; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В.,
1994, səh.99-103.
66
Keçarus türk məbədinin bərpaya qədərki
görünüĢü (XI yüzil).
Keçarus türk məbədinin bərpadan sonrakı
görünüĢü.
KEÇARUS MƏBƏDĠ
Dərəçiçək mahalının Axta
(30.06.1959-cu
ildən - Razdan)
rayonunun Dərəçiçək (sovet dövründə
-
Tsaxkadzor)
kəndində, Zəngi
çayının sağ sahilində arman-türk
xristian məbədi.
Gümbəzli
dördkünc
bina
Ģəklində olan məbəddəki kitabələrdən
məlum olur ki, o, 1033-cü ildə Siyuni
knyazı Vasakın (Qazanın) oğlu
Qriqor Maqistr tərəfindən tikilmiĢdir
və burada onun sərdabəsi yerləĢir.
Sonrakı
yüzillərdə
məbəd
kompleksinə
yeni
tikililər
əlavə
edilmiĢdir.
Məbəd 1939 və 1947-1948-ci
illərdə ermənilər tərəfindən bərpa
edilərək, ona bir çox erməni elementləri
əlavə olunmuĢdur.
Keçarus məbədinin yerləĢdiyi
Dərəçiçək kəndi qədimdən Türk-Oğuz
boylarının anayurdu olmuĢ, bura ilk
ermənilər XIX yüzilin əvvəllərində
köçüb gəlmiĢlər.
ƏDƏBİYYAT: А.Берже. Кавказ в археологическом отношении, Тифлис, 1875, стр.82;
Н.Г.Буниатов, Ю.С.Яралов. Архитектура Армении, М., 1950, стр. 106-107; В.М.Арутюнян,
С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951, стр.59; Архитектурные па-
мятники Армении, М., 1974, стр.9-10; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В.,
1994, səh39-43.
Dostları ilə paylaş: |
