76
QoĢavəng türk-xristian məbədinin ümumi
görünüĢü (XII-XIII yüzillər).
QOġAVƏNG MƏBƏDĠ
Karvansaray
(09.09.1930-cu
ildən - Ġcevan) rayonu ərazisində,
Dilican yaxınlığında yerləĢən QoĢ
kəndində alban-türk xristian məbədi.
XII-XIII yüzillərin yadigarıdır.
Bəzi mənbələrdə abidənin "Alban
salnaməsi"nin
müəllifi,
QoĢ
kəndindən olan Mxitar QoĢ (1212-ci
ildə
vəfat
etmiĢdir)
tərəfindən
tikildiyi göstərilir. Məbəd adını QoĢ
kəndinin adından almıĢdır. Məbədin
baĢ kilsəsi 1191-ci ildə tikilmiĢ,
sonrakı yüzillərdə yeni tikililər əlavə
edilmiĢdir.
Məbədin yerləĢdiyi QoĢ kəndi
qədimdən
Türk-Oğuz
boylarının
anayurdu olmuĢ, bura ilk ermənilər
XIX yüzilin əvvəllərində Ġrandan,
Türkiyədən köçürülüb gətirilmiĢlər.
Sovet
dövründə
ermənilər
kəndin adı ilə yanaĢı, məbədin də
adını dəyiĢib Nor Getik qoymuĢlar.
ƏDƏBİYYAT: В.М.Арутюнян, С.А.Сафарян. Памятники армянского зодчества, М., 1951,
стр.61-62; Н.М.Токарский. Архитектура Армении IV-XIV вв., Ереван, 1961, стр.290-291;
Архитектурные памятники Армении, М., 1974, стр. 8-9; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu
- "Ermənistan", В., 1994, səh.127-132.
77
Güneyvəng məbədinin
ümumi görünüĢü.
Güneyvəng məbədinin
yarımdağılmıĢ vəziyyəti.
GÜNEYVƏNG MƏBƏDĠ
Qazax-ġəmĢəddil
sultanlığı ərazisində,
Karvansaray rayonunun Güney (03.01.1935-ci
ildən - GetaĢen, 25-05.1967-ci ildən - Kirants)
kəndi yaxınlığında, kənddən 12 km qərbdə alban-
türk xristian məbədi.
Güneysu çayının sol sahilində düzənlikdə
yerləĢən abidə kompleksi 3 kilsə, 1 kilsə
yeməkxanası və bir sıra yardımçı tikililərdən
ibarətdir.
XII-XIII yüzillərin yadigarı olan baĢ məbəd
biĢmiĢ qırmızı kərpicdən tikilmiĢdir. Məbədin
içindəki 10 ədəd yarımsütun tağlarla birləĢmiĢ və
bu sütun və tağlar üzərində səkkizguĢəli günbəz
ucaldılmıĢdır. Məbədin qərb və cənub tərəflərə iki
əsas qapısı vardır. ġərqində isə qədim qəbiristanlıq
mövcuddur.
Məbəd kompleksi vaxtilə daĢ divarla
əhatələnmiĢ olsa da, hazırda bu divar dağılmıĢ
vəziyyətdədir.
25.05.1967-ci ildə məbəd kompleksinin
yaxınlığında yerləĢən Güney kəndinin adı
dəyiĢdirilib Kirants qoyulduqdan sonrakı bütün
erməni
mənbələrində
məbədin
adı
da
saxtalaĢdırılaraq "Kirants-vank" kimi yazılmağa
baĢlanmıĢdır.
Məbədin yerləĢdiyi Karvansaray rayonu və
Güney kəndi əraziləri qədimdən Türk tayfalarının
anayurdu olmuĢ, bura ermənilərin ilk kütləvi axını
bölgənin XIX yüzilin əvvəllərində Rusiya
imperiyası
tərəfindən
iĢğalından
sonra
baĢlanmıĢdır.
ƏDƏBİYYAT: О.Егиазарян. Исторические памятники Армянской ССР, V, Иджеванский
район, Ереван, 1947, стр.42-44; В.М.Арутюнян, С.А.Яралов. Памятники армянского зод-
чества, Москва, 1951, стр.63; Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994,
səh. 127-132.
78
Əxi Təvəkkül zaviyəsinin uzaqdan görünüĢü
(XII-XIII yüzillər).
Əxi Təvəkkül zaviyəsindən
götürülmüĢ daĢ lövhə. Lövhənin
təxmin dilən ilkin görünüĢü.
ƏXĠ TƏVƏKKÜL ZAVĠYƏSĠ
Dərələyəz
mahalının
KeĢiĢkənd
(06.12.1957-ci ildən - Yeğeqnadzor) rayonunun
Ələyəz
kəndindən
təqribən
600-700
m
Həsənkəndi istiqamətində, yolun sol sahilində
türk-müsəlman məbədi.
Zaviyənin
girəcəyindən
götürülmüĢ,
üzərində 3 varlığın - yerin, ayın, günəĢin rəmzi
olan 3 dairə, hər dairədə 12 imamın rəmzi kimi
12 xətt və Dərələyəz mahalında yaĢayan türk
tayfalarının sayını bildirən səkkizguĢəli ulduzlar
həkk olunmuĢ daĢ lövhəni (hündürlüyü 2,5 m,
eni 1,4 m) ermənilər sonradan xaçlaĢdıraraq
"erməniləĢdirməyə"
çalıĢmıĢlar.
DaĢ
plitə
üzerində nəsx xətti ilə ərəb dilində yazılmıĢ
aĢağıdakı yazı onun Əxi Təvəkkülün qəbirüstü abidəsi olduğunu təsdiq edir: "Bu
məzar mərhum və uca Ģəhid, qadir Allahın mərhəmətinə ehtiyacı olan - Allah onun
günahlarından keçsin - Əxi Təvəkkülündür. 950-ci ilin məhərrəm ayında" (950-ci
hicri ilinin məhərrəm ayı = 6 aprel - 6 may 1543-cü il).
XII-XIII yüzillərdən mövcud olan zaviyənin süqutu XVI yüzildə Sultan
Səlimin Azərbaycana yürüĢü ilə bağlı olmuĢdur. Zaviyə tam dağıdılıb yerlə-yeksan
edilmiĢ, onun Ģeyxi - Əxi Təvəkkül qətlə yetirilmiĢ, təxminən 30 il sonra isə onun
məzarı üstündə daĢ abidə ucaldılmıĢdır.
ƏDƏBİYYAT: Ə.Ələkbərli. Qədim Türk-Oğuz yurdu - "Ermənistan", В., 1994, səh. 133-137;
М.С.Неймат. Корпус эпиграфических памятников Азербайджана, т. III, Б., 2001, стр.75;
K.Dərələyəzli. Dərələyəz od içində, В.,2001, səh.107-108; Həsən Mirzəyev. Qərbi Azərbaycanın
Dərələyəz mahalı, Bakı, 2004, səh.191-194.
Dostları ilə paylaş: |
